DOI Heft:
Sympozjum naukowe pt. "Muzeum w epoce kultury masowej" zorganizowane przez Komitet Nauk o Sztuce w Gołuchowie w dniach 28-29 września1979 r.
DOI Artikel:Świecimski, Jerzy: Ekspozycja muzealna jako przedmiot poznania i działania twórczego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0376
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZEUM W EPOCE KULTURY MASOWEJ
373
nego, w którym przyoblekają się w odmienny zespół cech niż ten, który wyróżnia je od ich otoczenia
w warunkach „codziennej" rzeczywistości i naturalnego ich bytowania.
W badaniach filozoficznych nad wystawą muzealną można wyróżnić następujące kierunki:
a) badania o charakterze ontologicznym. Dotyczą one zagadnień teorii eksponatu i eks-
pozycji, jako przedmiotów o specyficznym sposobie istnienia. Metodologicznie bada-
nia te nawiązują do ontologii fenomenologów i stanowią fragment teorii przedmiotu, rozwiniętej
w obrębie tego kierunku filozoficznego.
b) badania estetyczne. Blisko związane z ontologicznymi, mogą być niekiedy łączone z nimi
w jedną całość: estetyka fenomenologów jest w znacznej części ontologią. Rozwiązania mają za
przedmiot specyfikę sytuacji ekspozycyjnej, pojętej jako szczególny rodzaj „rzeczywistości",
w której główną rolę grają z jednej strony eksponaty, z drugiej nastawienia podmiotowe, z czego
w konsekwencji wynika, iż jest to typowa „rzeczywistość" intencjonalna. Rozważania dotyczą rów-
nież dziedziny świata przedstawionego (immanentnego utworom przedstawiającym), który pojęty
jest w wystawach muzealnych jako ilustracja bądź pewnych wycinków świata rzeczywistego, bądź
przedmiotów konceptualnych.
c) badania semiologiczne. Mają one za przedmiot struktury znaczeniowe w wystawach,
w szczególności różne postaci systemów znakowych, składających się niekiedy na rodzaj wizualnego
„języka", przy pomocy którego wystawy (zwłaszcza typu narracyjnego) przekazują odbiorcy swą
treść.
Ponieważ wyniki badań wszystkich trzech wymienionych odmian mają dla ekspozycji znaczenie
podstawowe, dlatego też, mimo iż w procesie badawczym docieramy do nich przeważnie na końcu
(po badaniach faktograficznych, historycznych, a nawet typologicznych), w systematycznym wykładzie
zagadnień ekspozycjologicznych umieszczane są z reguły na początku, jako rodzaj wprowadzania do
problematyki bardziej szczegółowej (właśnie: do faktografii, typologii itd.): one to bowiem pozwalają
czytelnikowi lub słuchaczowi wykładów uświadomić sobie czym jest w istocie wystawa muzealna
jako utwór o specyficznej budowie i funkcji, a także, czym jest „świat" przedmiotów przedstawio-
nych w utworach wystawowych, w szczególności, jakie są relacje tego „świata" do świata rzeczy-
wistego z jednej strony, z drugiej zaś do przedmiotów będących wytworami myśli naukowej.
7. Kierunek psychologiczny. Jest on odmienny od wszystkich poprzednio wymienionych, po-
nieważ dotyczy nie samych utworów wystawowych, lecz „strefy człowieka". Metodologicznie badania
te opierają się na psychologii różnych kierunków. W nastawieniach psycho-socjologicznych za-
gadnienie reakcji widza dotyczy określonych grup, czy typów odbiorców (przykładowo: dzieci w wieku
szkolnym, widzów o wykształceniu wyższym itd.). Reakcje i zachowania się widzów (te ostatnie
w pracach o nastawieniu behawiorystycznym) bada się w odniesieniu do określonych typów wystaw,
określając tym samym ich efektywność. Badania psychologiczne związane są więc ściśle z typologicz-
nymi, bez których nie mogą w zasadzie dać wyników jednoznacznych.
Podsumowanie
Jak widać z powyższego zestawienia, zakres prac ekspozycjologicznych jest bardzo rozległy.
Istnieje też ogromna ilość publikacji w tym zakresie. Z drugiej strony można zauważyć znaczne
dysproporcje zaawansowania pomiędzy poszczególnymi kierunkami. Dziedziny o tradycji dawniejszej,
jak np. kierunek faktograficzny, lub dziedziny nastawione na cele praktyczne: np. technologia,
a nawet badania psychosocjologiczne, są najczęściej reprezentowane w literaturze. Inne kierunki,
jak np. filozoficzny należą do rozwijających się: należące tu prace stanowią stosunkowo niewielki
odsetek w ogólnej masie publikacji i są często rozproszone w czasopismach nie mających z muzeologią
wiele wspólnego, np. w pismach typowo filozoficznych. Pewna ilość publikacji ma ponadto charakter
druków prowizorycznych (rotaprinty) i praktycznie jest trudno dostępna dla szerszego kręgu specjali-
tów.
Czy można snuć jakiekolwiek przewidywania na temat dalszego rozwoju badań ekspozycjologicz-
nych? Wydaje się, że niewątpliwie tak. Istnienie „plam pustych", dostrzeżonych na zasadzie analogii
między tą dziedziną muzeologii a naukami o podobnym charakterze, choćby metodologicznym, nie
mówiąc już o charakterze przedmiotowym (np. historia czy teoria sztuki), domaga się wyraźnie
373
nego, w którym przyoblekają się w odmienny zespół cech niż ten, który wyróżnia je od ich otoczenia
w warunkach „codziennej" rzeczywistości i naturalnego ich bytowania.
W badaniach filozoficznych nad wystawą muzealną można wyróżnić następujące kierunki:
a) badania o charakterze ontologicznym. Dotyczą one zagadnień teorii eksponatu i eks-
pozycji, jako przedmiotów o specyficznym sposobie istnienia. Metodologicznie bada-
nia te nawiązują do ontologii fenomenologów i stanowią fragment teorii przedmiotu, rozwiniętej
w obrębie tego kierunku filozoficznego.
b) badania estetyczne. Blisko związane z ontologicznymi, mogą być niekiedy łączone z nimi
w jedną całość: estetyka fenomenologów jest w znacznej części ontologią. Rozwiązania mają za
przedmiot specyfikę sytuacji ekspozycyjnej, pojętej jako szczególny rodzaj „rzeczywistości",
w której główną rolę grają z jednej strony eksponaty, z drugiej nastawienia podmiotowe, z czego
w konsekwencji wynika, iż jest to typowa „rzeczywistość" intencjonalna. Rozważania dotyczą rów-
nież dziedziny świata przedstawionego (immanentnego utworom przedstawiającym), który pojęty
jest w wystawach muzealnych jako ilustracja bądź pewnych wycinków świata rzeczywistego, bądź
przedmiotów konceptualnych.
c) badania semiologiczne. Mają one za przedmiot struktury znaczeniowe w wystawach,
w szczególności różne postaci systemów znakowych, składających się niekiedy na rodzaj wizualnego
„języka", przy pomocy którego wystawy (zwłaszcza typu narracyjnego) przekazują odbiorcy swą
treść.
Ponieważ wyniki badań wszystkich trzech wymienionych odmian mają dla ekspozycji znaczenie
podstawowe, dlatego też, mimo iż w procesie badawczym docieramy do nich przeważnie na końcu
(po badaniach faktograficznych, historycznych, a nawet typologicznych), w systematycznym wykładzie
zagadnień ekspozycjologicznych umieszczane są z reguły na początku, jako rodzaj wprowadzania do
problematyki bardziej szczegółowej (właśnie: do faktografii, typologii itd.): one to bowiem pozwalają
czytelnikowi lub słuchaczowi wykładów uświadomić sobie czym jest w istocie wystawa muzealna
jako utwór o specyficznej budowie i funkcji, a także, czym jest „świat" przedmiotów przedstawio-
nych w utworach wystawowych, w szczególności, jakie są relacje tego „świata" do świata rzeczy-
wistego z jednej strony, z drugiej zaś do przedmiotów będących wytworami myśli naukowej.
7. Kierunek psychologiczny. Jest on odmienny od wszystkich poprzednio wymienionych, po-
nieważ dotyczy nie samych utworów wystawowych, lecz „strefy człowieka". Metodologicznie badania
te opierają się na psychologii różnych kierunków. W nastawieniach psycho-socjologicznych za-
gadnienie reakcji widza dotyczy określonych grup, czy typów odbiorców (przykładowo: dzieci w wieku
szkolnym, widzów o wykształceniu wyższym itd.). Reakcje i zachowania się widzów (te ostatnie
w pracach o nastawieniu behawiorystycznym) bada się w odniesieniu do określonych typów wystaw,
określając tym samym ich efektywność. Badania psychologiczne związane są więc ściśle z typologicz-
nymi, bez których nie mogą w zasadzie dać wyników jednoznacznych.
Podsumowanie
Jak widać z powyższego zestawienia, zakres prac ekspozycjologicznych jest bardzo rozległy.
Istnieje też ogromna ilość publikacji w tym zakresie. Z drugiej strony można zauważyć znaczne
dysproporcje zaawansowania pomiędzy poszczególnymi kierunkami. Dziedziny o tradycji dawniejszej,
jak np. kierunek faktograficzny, lub dziedziny nastawione na cele praktyczne: np. technologia,
a nawet badania psychosocjologiczne, są najczęściej reprezentowane w literaturze. Inne kierunki,
jak np. filozoficzny należą do rozwijających się: należące tu prace stanowią stosunkowo niewielki
odsetek w ogólnej masie publikacji i są często rozproszone w czasopismach nie mających z muzeologią
wiele wspólnego, np. w pismach typowo filozoficznych. Pewna ilość publikacji ma ponadto charakter
druków prowizorycznych (rotaprinty) i praktycznie jest trudno dostępna dla szerszego kręgu specjali-
tów.
Czy można snuć jakiekolwiek przewidywania na temat dalszego rozwoju badań ekspozycjologicz-
nych? Wydaje się, że niewątpliwie tak. Istnienie „plam pustych", dostrzeżonych na zasadzie analogii
między tą dziedziną muzeologii a naukami o podobnym charakterze, choćby metodologicznym, nie
mówiąc już o charakterze przedmiotowym (np. historia czy teoria sztuki), domaga się wyraźnie