Rocznik Historii Sztuki (39.2014)

PIERO DELLA FRANCESCA

PETRUS PICTOR BURGENSIS
DE PR OSPĘ CTIYA PINGENDI

O PERSPEKTYWIE MALARSKIEJ*

przełożył Mateusz Salwa

KSIĘGA I

Malarstwo zawiera trzy główne części, mianowicie: rysunek (disegno), wymierzanie (commensuratio)
i nakładanie kolorów (colorare). Przez rysunek rozumiemy kształty i kontury zawarte w rzeczach. Przez
wymierzanie rozumiemy kształty i kontury proporcjonalnie umieszczone na właściwych im miejscach.
Przez nakładanie koloru rozumiemy nadawanie rzeczom takich barw, jakie nam się w nich ukazują,
jasnych lub ciemnych, w zależności od tego, jak zmienia je światło. Z tych oto trzech części zamierzam
zająć się jedynie wymierzaniem, którą zwiemy perspektywą, wtrącając odrobinę rysunku, albowiem bez
niego nie sposób pokazać, jak ona działa. Nakładanie kolorów zaś pominiemy i będziemy rozważali tę
część [malarstwa], którą można ukazać za pomocą linii, kątów i proporcji, rozprawiając o punktach,
liniach, płaszczyznach i ciałach. Na tę część składa się zaś pięć zagadnień. Pierwsze to widzenie, czyli
oko; drugie to kształt widzianej rzeczy (cosa); trzecie to odległość od oka do oglądanej rzeczy; czwarte
to linie wychodzące z krańców rzeczy i prowadzące do oka, piąte zaś to granica (termine), która znajduje
się między okiem i widzianą rzeczą i na której zamierza się umieszczać rzeczy.

Za pierwsze [zagadnienie] uznałem oko, o którym nie zamierzam jednak traktować więcej niż to
konieczne, gdy mowa o malarstwie. A zatem, za pierwszy element uważam oko, ponieważ to w nim uka-
zują się pod różnymi kątami wszystkie widziane rzeczy. Znaczy to, że gdy oglądane rzeczy są tak samo
odległe od oka, to większa z nich jawi się pod większym kątem niż mniejsza; i podobnie, gdy rzeczy są
takie same, ale za to znajdują się w różnej odległości od oka, rzecz bliższa jawi się pod większym kątem
niż ta bardziej oddalona. Przez owe różnice [w wielkości] należy rozumieć nie co innego tylko zmniej-
szanie rzeczy (degrcidcire). Drugim [zagadnieniem] jest kształt rzeczy, bez którego ani umysł nie może
jej osądzić, ani oko objąć. Trzecim [zagadnieniem] jest odległość rzeczy od oka, a to dlatego, że gdyby
owej odległości nie było, to rzecz przylegałaby do oka, czyli stykałaby się z nim, jak również dlatego,
że gdyby rzecz była większa niż ono, oko nie byłoby zdolne jej ujrzeć. Czwarte [zagadnienie] to linie,
które mają swój początek w krańcach rzeczy i kończą się w oku, między którymi ono ogląda i rozpoznaje
[rzeczy]. Piąte [zagadnienie] to granica (termine), na której oko zgodnie z proporcjami wykreśla rzeczy
za pośrednictwem swoich promieni i na której może osądzić ich wielkość; bez tej granicy nie można

* Przekład na podstawie Piero della Francesca, De prospectiva pingendi, edizione critica a cura di G. Nieco Fasola, eon due
notę di E. Battisti e F. Ghione, ed una bibliografia a cura di E. Battisti e R. Pacciani, Le lettere, Firenze 1984; przełożone zostały te
fragmenty, które pozwalają zorientować się w teorii Piera, jego najważniejszych konstrukcjach i metodzie wykładu; by jednocześnie dać
ogląd całości, przetłumaczona została też treść kolejnych zagadnień, jednak bez opisu ich rozwiązania; według podobnego klucza zostały
dobrane ilustracje, choć w ich wyborze odegrały rolę także walory estetyczne; w wydaniach i opracowaniach traktatu (zob. przyp. 28
w M. Salwa, De prospectiva pingendi Piera della Francesca - perspektywa dla „opornych” w niniejszym tomie „Rocznika”) kon-
strukcje Piera te są nie tylko reprodukowane, ale także rysowane „na nowo” - z tego zabiegu tutaj jednak zrezygnowano. Ponieważ m.in.
z racji fragmentaryczności, niniejszy przekład nie ma ambicji opracowania krytycznego czy filologicznego, pominięta została numeracja
kart i różnice między wersjami tekstu (podaje je Niceo Fasola, wprowadzając dodatkowo emendacje).