DOI article:
Biłozór-Salwa, Małgorzata: Teoria tworzenia anamorfoz stożkowych według Jana Ziarnki
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0056
50
MAŁGORZATA BIŁOZOR-SALWA
AF. AG. AH. Al. AK. cjui a.t d amctrum vifua!ein
ftu laiitudmtm figurs tirpmgcndi mcnfurandam ri.c
conducunr-
Pro mcd iolmigitudinis ciu'que debitisproporrioni-
buśOpcico-^comctric* inucnicndis, Primo extcnda-
tur lincarcćta 15A. ad punćlum L. a cjuo crigaturpcr-
pcndicularis L.M. paralella dc longitudinc o:qualjs li-
nc,r A.C. in prinrc Quadrantc> Poltniodumad M. ad
A duratur Arcus M. A. vt litQuadtans aliuspriori x-
qualis. Demdelcceturarcus M. A.induas a:qua!espar-
irs di.igonalidućbaab L. ad C.pcrpunćtumN. Deniq;
diuidarur arcus N.A. in partcs iqualcs,(tot quot)N-
O- P- C. 5:r.arq, per fingulas a centro L. ducantur li-
nc.r rcćta; intericcantcs crcćlam prioris quadrancis A.C.
in R. S. T. &c. Pollreinó a fingulis inrcHe&ionum
punflis fuper centrum A. deleribamurareus K. V. S.
X. T .Z. &c. vr proximum diagramma luculentius tc-
ftatur.
PKOPOS1TIO TEKTIA-
II. 8. Jan Ziarnko, Schemat do twierdzenia 3, ilustracja z druku „Perspectivae stereo graphicae pars specialis”, 1619,
drzeworyt, Gdańska Biblioteka PAN
W epilogu artysta, podsumowując wywód, podkreśla, że sam opisuje zaledwie podstawę przenoszenia
kompozycji na płaszczyzny proste (powierzchnie stożka, cylindra, kuli czy piramidy). Jednocześnie zazna-
cza potrzebę bliższego zajęcia się olbrzymim bogactwem bardziej skomplikowanych płaszczyzn i form
(powierzchnie mieszane, takie jak stożkowo-piramidalne czy pryzmato-cylindryczne)27. Poprzez enume-
rację choćby'części owego niezmierzonego bogactwa form geometrycznych, dzięki którym artyści mogą
podejmować wyrafinowaną grę z widzem przez łudzenie oka, artysta niejako rzuca wyzwanie twórcom
i osobom o umysłach ceniących wiedzę geometryczną i optyczną. Kończy zaś tekst własną deklaracją
0 dalszym nie tyle zgłębianiu sztuki perspektywy stereograficznej (sic!), ile raczej jej upowszechnianiu
1 objaśnianiu innym.
W odróżnieniu od dedykacji i epilogu tekst samego traktatu jest dość zwięzły. Autor w jak najprostszy
sposób stara się przekazać recepty geometryczne. Konstrukcja tekstu wskazuje, że zamieszczone diagramy
miały stanowić jego integralną część (pojawiają się odwołania do konkretnych tablic). Niestety artysta nie
ustrzegł się nieścisłości, które nieco zacierają czytelność wywodu. W kilku przypadkach, opisując kon-
kretny punkt, zastosował inną literę w opisie, a inną umieścił w diagramie. Niemniej jednak, główny tekst
pozostaje klarowny, niekiedy dodatkowo wzbogacony o odwołania do wybranych twierdzeń Euklidesa.
Erudycyjny charakter całości dziełka, potwierdzający gruntowne wykształcenie autora, jeszcze wyraźniej
uwidacznia swoboda w stosowaniu nawiązań do autorów klasycznych (Arystotelesa, Hezjoda, Seneki).
Dotychczas udało się odnaleźć w różnych zbiorach zaledwie kilka egzemplarzy traktatu Ziamki (m.in.
dwa przechowywane są w Bibliotheąue national de France 28, jeden w Houghton Library w Harvard
University w Cambridge29). Omawiany druk z Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk jest jedy-
nym egzemplarzem w polskich zbiorach. W przeciwieństwie do innych egzemplarzy zawiera on komplet
ilustracji (np. w traktatach przechowywanych w Paryżu w jednym znajduje się tylko drzeworyt na karcie
tytułowej, w drugim są diagramy, brak natomiast ostatniej anamorfozy z herbem Du Vaira). Porównanie
nawet niewielkiej liczby egzemplarzy tego dzieła pozwala zauważyć interesujący fakt: choć, jak wspo-
mniano wcześniej, diagramy stanowiły istotny element całości pracy, to jednak nie były one drukowane
wraz z tekstem. Odbijano je na osobnych kartach i wklejano do gotowego druku w różnym układzie.
Warto nadmienić, że z podobną praktyką mamy do czynienia we wcześniejszej publikacji, przy której
współpracowali wydawca Sevestre i rytownik Ziarnko. W 1612 r. Charles Sevestre opublikował francu-
27 Podobnie jak miało to miejsce wcześniej, artysta nie podaje więcej szczegółów czy wyjaśnień, ograniczając się do wymienienia
poszczególnych figur.
28 Paryż, Bibliotheąue national de France, R-1928 oraz V-6047.
29 Houghton Library, Harvard University Library, Cambridge, Typ. 615.19.896. Zgodnie z opisem katalogowym egzemplarz ma
jedynie trzy tablice z ilustracjami.
MAŁGORZATA BIŁOZOR-SALWA
AF. AG. AH. Al. AK. cjui a.t d amctrum vifua!ein
ftu laiitudmtm figurs tirpmgcndi mcnfurandam ri.c
conducunr-
Pro mcd iolmigitudinis ciu'que debitisproporrioni-
buśOpcico-^comctric* inucnicndis, Primo extcnda-
tur lincarcćta 15A. ad punćlum L. a cjuo crigaturpcr-
pcndicularis L.M. paralella dc longitudinc o:qualjs li-
nc,r A.C. in prinrc Quadrantc> Poltniodumad M. ad
A duratur Arcus M. A. vt litQuadtans aliuspriori x-
qualis. Demdelcceturarcus M. A.induas a:qua!espar-
irs di.igonalidućbaab L. ad C.pcrpunćtumN. Deniq;
diuidarur arcus N.A. in partcs iqualcs,(tot quot)N-
O- P- C. 5:r.arq, per fingulas a centro L. ducantur li-
nc.r rcćta; intericcantcs crcćlam prioris quadrancis A.C.
in R. S. T. &c. Pollreinó a fingulis inrcHe&ionum
punflis fuper centrum A. deleribamurareus K. V. S.
X. T .Z. &c. vr proximum diagramma luculentius tc-
ftatur.
PKOPOS1TIO TEKTIA-
II. 8. Jan Ziarnko, Schemat do twierdzenia 3, ilustracja z druku „Perspectivae stereo graphicae pars specialis”, 1619,
drzeworyt, Gdańska Biblioteka PAN
W epilogu artysta, podsumowując wywód, podkreśla, że sam opisuje zaledwie podstawę przenoszenia
kompozycji na płaszczyzny proste (powierzchnie stożka, cylindra, kuli czy piramidy). Jednocześnie zazna-
cza potrzebę bliższego zajęcia się olbrzymim bogactwem bardziej skomplikowanych płaszczyzn i form
(powierzchnie mieszane, takie jak stożkowo-piramidalne czy pryzmato-cylindryczne)27. Poprzez enume-
rację choćby'części owego niezmierzonego bogactwa form geometrycznych, dzięki którym artyści mogą
podejmować wyrafinowaną grę z widzem przez łudzenie oka, artysta niejako rzuca wyzwanie twórcom
i osobom o umysłach ceniących wiedzę geometryczną i optyczną. Kończy zaś tekst własną deklaracją
0 dalszym nie tyle zgłębianiu sztuki perspektywy stereograficznej (sic!), ile raczej jej upowszechnianiu
1 objaśnianiu innym.
W odróżnieniu od dedykacji i epilogu tekst samego traktatu jest dość zwięzły. Autor w jak najprostszy
sposób stara się przekazać recepty geometryczne. Konstrukcja tekstu wskazuje, że zamieszczone diagramy
miały stanowić jego integralną część (pojawiają się odwołania do konkretnych tablic). Niestety artysta nie
ustrzegł się nieścisłości, które nieco zacierają czytelność wywodu. W kilku przypadkach, opisując kon-
kretny punkt, zastosował inną literę w opisie, a inną umieścił w diagramie. Niemniej jednak, główny tekst
pozostaje klarowny, niekiedy dodatkowo wzbogacony o odwołania do wybranych twierdzeń Euklidesa.
Erudycyjny charakter całości dziełka, potwierdzający gruntowne wykształcenie autora, jeszcze wyraźniej
uwidacznia swoboda w stosowaniu nawiązań do autorów klasycznych (Arystotelesa, Hezjoda, Seneki).
Dotychczas udało się odnaleźć w różnych zbiorach zaledwie kilka egzemplarzy traktatu Ziamki (m.in.
dwa przechowywane są w Bibliotheąue national de France 28, jeden w Houghton Library w Harvard
University w Cambridge29). Omawiany druk z Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk jest jedy-
nym egzemplarzem w polskich zbiorach. W przeciwieństwie do innych egzemplarzy zawiera on komplet
ilustracji (np. w traktatach przechowywanych w Paryżu w jednym znajduje się tylko drzeworyt na karcie
tytułowej, w drugim są diagramy, brak natomiast ostatniej anamorfozy z herbem Du Vaira). Porównanie
nawet niewielkiej liczby egzemplarzy tego dzieła pozwala zauważyć interesujący fakt: choć, jak wspo-
mniano wcześniej, diagramy stanowiły istotny element całości pracy, to jednak nie były one drukowane
wraz z tekstem. Odbijano je na osobnych kartach i wklejano do gotowego druku w różnym układzie.
Warto nadmienić, że z podobną praktyką mamy do czynienia we wcześniejszej publikacji, przy której
współpracowali wydawca Sevestre i rytownik Ziarnko. W 1612 r. Charles Sevestre opublikował francu-
27 Podobnie jak miało to miejsce wcześniej, artysta nie podaje więcej szczegółów czy wyjaśnień, ograniczając się do wymienienia
poszczególnych figur.
28 Paryż, Bibliotheąue national de France, R-1928 oraz V-6047.
29 Houghton Library, Harvard University Library, Cambridge, Typ. 615.19.896. Zgodnie z opisem katalogowym egzemplarz ma
jedynie trzy tablice z ilustracjami.