DOI Artikel:
Hryszko, Barbara: Malarska narracja w świetle teorii francuskiej sztuki akademickiej: antecedencje wolności artystycznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0067
Rocznik Historii Sztuki, tom XXXIX
PANWDN, 2014
BARBARA HRYSZKO
AKADEMIA IGNATIANUM W KRAKOWIE
MALARSKA NARRACJA
W ŚWIETLE TEORII FRANCUSKIEJ SZTUKI AKADEMICKIEJ.
ANTECEDENCJE WOLNOŚCI ARTYSTYCZNEJ
Geneza malarstwa narracyjnego, określanego jako peinture d’histoire, tkwi w pojęciu storia, pocho-
dzącym z pierwszego teoretycznego traktatu o malarstwie z 1435 r. autorstwa Leona Battisty Albertiego,
a oznaczającym „kompozycję figuralną z akcją”1. Istotą tej kategorii sztuki było obrazowanie jakiejś akcji,
która zwykle ma literacki pierwowzór.
Przedstawiane sceny mogły wywodzić się z Biblii, żywotów świętych, mitologii, literatury pięknej
oraz historii: starożytnej, nowożytnej, a nawet współczesnej malarzowi.
W obrazowaniu na płótnie fabuły istotnym zagadnieniem nie tylko teoretycznym, ale i czysto prak-
tycznym był problem, jak na powierzchni malowidła wyobrazić ciąg wydarzeń następujących po sobie
w czasie. Jakie rozwiązania w tej kwestii proponowano malarzom kształcącym się w Królewskiej Akademii
Malarstwa i Rzeźby w Paryżu? W jakim stopniu cieszyli się oni swobodą w doborze środków artystyczne-
go wyrazu? Co warunkowało jej zakres? Czy w akademickiej teorii sztuki, mimo pozornej sprzeczności,
można upatrywać zalążków wolności artystycznej? Poszukując odpowiedzi na te pytania, należy ująć
w syntetyczny sposób fundamentalne założenia malarstwa narracyjnego, opierając się na źródłach, które
wywarły przemożny wpływ na doktrynę akademicką2, to jest listy Nicolasa Poussina - „protoplasty mimo
1 Della pittura e della statua di Leonbatista Alberti, Milano 1804, s. 62. Liczne siedemnastowieczne wznowienia traktatu
Albertiego w Francji potwierdzają jego popularność: L.B. Alberti, Traite de la noblesse de la peinture, Paris 1604; idem, Traite
de Peinture, ouvrage en trois Livres, Basie [Bazylea] 1640; idem, Traite sur la peinture et la sculpture, traduite par R. Dufresne,
Paris 1651 (tłumaczenie dedykowane Charles’owi Errardowi). Przekład ten stał się podstawą publikacji Felibiena, pt. Entretiens sur
les vies et les ouvrages des plus excellens peintres anciens et modernes, w której Alberti jest przywoływany jako autorytet dla fran-
cuskiej praktyki akademickiej. W paryskiej akademii często nawiązywano do dzieła Albertiego: Conferences de TAcademie royale de
peinture et de sculpture: recueillies, annotees et precedees d’une etude sur les artistes ecrivains, par H. Jouin, Paris 1883, s. XXXIV;
D.R.E. Wright, Alberti’s De Pictura: Its Literary Structure and Purpose, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes”, 47,
1984, s. 52-71; A. Grafton, Historia and Istoria: Alberti’s Terminology in Context, „I Tatti Studies: Essays in the Renaissance”, 8,
1999, s. 37-68. L.B. Alberti, O malarstwie, oprać. M. Rzepińska, tłum. L. Winniczuk, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 63-64.
O sposobach obrazowania narracji od starożytości: G.M.A. Hanfmann, Narration in Greek Art, „American Journal of Archaeology”,
61, 1957, No. 1, s. 71-78; P.H. von Blanckehagen, Narration in Hellenistic and Roman Art, „American Journal of Archaeology”,
61, 1957, No. 1, s. 78-83; K. Weitzmann, Narration in Early Christendom, „American Journal of Archaeology”, 61, 1957, No. 1,
s. 83-91; O. Pacht, The Rise of Pictorial Narrative in Twelfth-Century England, Oxford 1962; K. Christiansen, Early Renaissance
Narrative Painting in Italy, „The Metropolitan Museum of Art Bulletin”, New Series, 41, 1983, No. 2, s. 3-48; S. Ringbom, Direkte
und indirekte Rede im Bi Id, „Zeitschrift fur Semiotik”, 14, 1992, s. 29—40; M. Zehnpfennig, „ Traum ” und „ Vision ” in Darstellungen
des 16. und 17. Jahrhunderts, Tiibingen 1979; C.-P. Warncke, Sprechende Bilder, sichtbare Worte. Das Bildverstandnis in der friihen
Neuzeit, Wiesbaden 1987; S. Ringbom, Action and Report. The Problem of Indirect Narration in the Academic Theory of Painting,
„Journal of the Warburg and Courtauld Institutes”, 52, 1989, s. 34-51.
2 Kwestia wolności w sztuce XVII w. była podnoszona głównie w kontekście organizacyjnym i społecznym związanym z nową
instytucją artystyczną - Akademią: Ch. M i c h e 1, L Academie Royale de Peinture et de Sculpture (1648-1793). La naissance de l ’Ecole
PANWDN, 2014
BARBARA HRYSZKO
AKADEMIA IGNATIANUM W KRAKOWIE
MALARSKA NARRACJA
W ŚWIETLE TEORII FRANCUSKIEJ SZTUKI AKADEMICKIEJ.
ANTECEDENCJE WOLNOŚCI ARTYSTYCZNEJ
Geneza malarstwa narracyjnego, określanego jako peinture d’histoire, tkwi w pojęciu storia, pocho-
dzącym z pierwszego teoretycznego traktatu o malarstwie z 1435 r. autorstwa Leona Battisty Albertiego,
a oznaczającym „kompozycję figuralną z akcją”1. Istotą tej kategorii sztuki było obrazowanie jakiejś akcji,
która zwykle ma literacki pierwowzór.
Przedstawiane sceny mogły wywodzić się z Biblii, żywotów świętych, mitologii, literatury pięknej
oraz historii: starożytnej, nowożytnej, a nawet współczesnej malarzowi.
W obrazowaniu na płótnie fabuły istotnym zagadnieniem nie tylko teoretycznym, ale i czysto prak-
tycznym był problem, jak na powierzchni malowidła wyobrazić ciąg wydarzeń następujących po sobie
w czasie. Jakie rozwiązania w tej kwestii proponowano malarzom kształcącym się w Królewskiej Akademii
Malarstwa i Rzeźby w Paryżu? W jakim stopniu cieszyli się oni swobodą w doborze środków artystyczne-
go wyrazu? Co warunkowało jej zakres? Czy w akademickiej teorii sztuki, mimo pozornej sprzeczności,
można upatrywać zalążków wolności artystycznej? Poszukując odpowiedzi na te pytania, należy ująć
w syntetyczny sposób fundamentalne założenia malarstwa narracyjnego, opierając się na źródłach, które
wywarły przemożny wpływ na doktrynę akademicką2, to jest listy Nicolasa Poussina - „protoplasty mimo
1 Della pittura e della statua di Leonbatista Alberti, Milano 1804, s. 62. Liczne siedemnastowieczne wznowienia traktatu
Albertiego w Francji potwierdzają jego popularność: L.B. Alberti, Traite de la noblesse de la peinture, Paris 1604; idem, Traite
de Peinture, ouvrage en trois Livres, Basie [Bazylea] 1640; idem, Traite sur la peinture et la sculpture, traduite par R. Dufresne,
Paris 1651 (tłumaczenie dedykowane Charles’owi Errardowi). Przekład ten stał się podstawą publikacji Felibiena, pt. Entretiens sur
les vies et les ouvrages des plus excellens peintres anciens et modernes, w której Alberti jest przywoływany jako autorytet dla fran-
cuskiej praktyki akademickiej. W paryskiej akademii często nawiązywano do dzieła Albertiego: Conferences de TAcademie royale de
peinture et de sculpture: recueillies, annotees et precedees d’une etude sur les artistes ecrivains, par H. Jouin, Paris 1883, s. XXXIV;
D.R.E. Wright, Alberti’s De Pictura: Its Literary Structure and Purpose, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes”, 47,
1984, s. 52-71; A. Grafton, Historia and Istoria: Alberti’s Terminology in Context, „I Tatti Studies: Essays in the Renaissance”, 8,
1999, s. 37-68. L.B. Alberti, O malarstwie, oprać. M. Rzepińska, tłum. L. Winniczuk, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 63-64.
O sposobach obrazowania narracji od starożytości: G.M.A. Hanfmann, Narration in Greek Art, „American Journal of Archaeology”,
61, 1957, No. 1, s. 71-78; P.H. von Blanckehagen, Narration in Hellenistic and Roman Art, „American Journal of Archaeology”,
61, 1957, No. 1, s. 78-83; K. Weitzmann, Narration in Early Christendom, „American Journal of Archaeology”, 61, 1957, No. 1,
s. 83-91; O. Pacht, The Rise of Pictorial Narrative in Twelfth-Century England, Oxford 1962; K. Christiansen, Early Renaissance
Narrative Painting in Italy, „The Metropolitan Museum of Art Bulletin”, New Series, 41, 1983, No. 2, s. 3-48; S. Ringbom, Direkte
und indirekte Rede im Bi Id, „Zeitschrift fur Semiotik”, 14, 1992, s. 29—40; M. Zehnpfennig, „ Traum ” und „ Vision ” in Darstellungen
des 16. und 17. Jahrhunderts, Tiibingen 1979; C.-P. Warncke, Sprechende Bilder, sichtbare Worte. Das Bildverstandnis in der friihen
Neuzeit, Wiesbaden 1987; S. Ringbom, Action and Report. The Problem of Indirect Narration in the Academic Theory of Painting,
„Journal of the Warburg and Courtauld Institutes”, 52, 1989, s. 34-51.
2 Kwestia wolności w sztuce XVII w. była podnoszona głównie w kontekście organizacyjnym i społecznym związanym z nową
instytucją artystyczną - Akademią: Ch. M i c h e 1, L Academie Royale de Peinture et de Sculpture (1648-1793). La naissance de l ’Ecole