DOI article:
Świtek, Gabriela: Boullée, Wolter, Newton: architektura i newtonianizm w dobie oświecenia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0081
BOULLEE, WOLTER, NEWTON. ARCHITEKTURA I NEWTONIANIZM W DOBIE OŚWIECENIA
75
II. 1. Etienne-Louis Boullee, Cenotaf Newtona, 1784, fot. Bibliotheąue nationale de France
o Anglikach, że jemu współcześni są wdzięczni Newtonowi za to, „iż nikt już nie rozprawia o lęku przed
próżnią”14, jest przykładem popularyzatorskiego stwierdzenia, które z łatwością może zostać zweryfiko-
wane przez historyków nauki. Współczesny historyk astronomii, Michael Hoskin, nieco innym słowami
wyjaśnia przełomowe znaczenie Principia mathematica:
Trudno sobie wyobrazić bardziej dramatyczną przemianę od tej, jaka właśnie się dokonała w obrazie świata
Newtona. Na początku lat osiemdziesiątych XVII wieku jego świat wypełniała materia, zajmująca całą karte-
zjańską przestrzeń, w której ciała nieustannie zderzały się ze swymi najbliższymi sąsiadami. Kilka lat później
jego świat stał się pusty; izolowane ciała zmieniały swój bieg za sprawą- sił przyciągania, wywieranych przez
inne izolowane ciała i rozchodzących się w pustej przestrzeni15.
Weryfikacja uwag Woltera wykracza zazwyczaj poza kompetencje historyków sztuki, którzy mimo to
mogą zarysować historyczne okoliczności projektu cenotafu i podkreślić zależności między szczególną,
architektoniczną ikonografią Newtona a jego kultem szerzonym przez oświeceniowych philosophes. Świa-
domi nieporozumień, jakie niesie ze sobą przekraczanie granic między humanistyką a naukami ścisłymi,
historycy sztuki mogą również podążyć śladem wątpliwości George’a Kublera, jednego z reprezentantów
naszej dyscypliny. Wątpliwości badacza „historii rzeczy” zawrzyjmy w pytaniu o to, jakiego rodzaju
porozumienia poszukujemy między angielskim fizykiem zmarłym w 1727 r. a francuskim architektem
urodzonym w 1728 r., który ponad pół wieku po śmierci naukowca przedstawia projekt pomnika ku jego
czci? Podejmując się analizy związków między fizykiem a architektem - którym czas nie dał szansy,
aby spotkali się osobiście - przypomnijmy również, że projekt cenotafu Newtona wpisuje się bardziej
w osiemnastowieczne zbliżenie architektury do poezji i do malarstwa niż w definicje architektury jako
nauki ścisłej czyli inżynierii16.
IKONOGRAFIA NEWTONA W WIEKU OŚWIECENIA. WYBRANE PRZYKŁADY
W prezentowanym artykule nie omawiam wszystkich przedstawień Newtona w sztukach wizual-
nych, analizowanych szczegółowo w publikacji The Iconography of Sir Isaac Newton to 1800 (2005)17.
Wybieram jedynie kilka przykładów, które świadczą o popularyzacji odkryć Newtona w Europie doby
oświecenia, czy też bezpośrednio odwołują się do eksperymentu z pryzmatem spektralnym i do prawa
14 Wolter, Listy o Anglikach..., s. 110.
15 M. Hoskin, Newton i newtonianizm, [w:] Historia astronomii, red. M. Hoskin, tłum. J. Włodarczyk, Warszawa 2013,
s. 143.
16 Na temat „poezji architektury” Boulleego piszę obszerniej w: G. Ś w i t e k, Gry sztuki z architekturą. Nowoczesne powinowactwa
i współczesne integracje, Toruń 2013, s. 154-171.
17 Zob. M. Keynes, The Iconography of Sir Isaac Newton to 1800, Woodbridge-Rochester 2005.
75
II. 1. Etienne-Louis Boullee, Cenotaf Newtona, 1784, fot. Bibliotheąue nationale de France
o Anglikach, że jemu współcześni są wdzięczni Newtonowi za to, „iż nikt już nie rozprawia o lęku przed
próżnią”14, jest przykładem popularyzatorskiego stwierdzenia, które z łatwością może zostać zweryfiko-
wane przez historyków nauki. Współczesny historyk astronomii, Michael Hoskin, nieco innym słowami
wyjaśnia przełomowe znaczenie Principia mathematica:
Trudno sobie wyobrazić bardziej dramatyczną przemianę od tej, jaka właśnie się dokonała w obrazie świata
Newtona. Na początku lat osiemdziesiątych XVII wieku jego świat wypełniała materia, zajmująca całą karte-
zjańską przestrzeń, w której ciała nieustannie zderzały się ze swymi najbliższymi sąsiadami. Kilka lat później
jego świat stał się pusty; izolowane ciała zmieniały swój bieg za sprawą- sił przyciągania, wywieranych przez
inne izolowane ciała i rozchodzących się w pustej przestrzeni15.
Weryfikacja uwag Woltera wykracza zazwyczaj poza kompetencje historyków sztuki, którzy mimo to
mogą zarysować historyczne okoliczności projektu cenotafu i podkreślić zależności między szczególną,
architektoniczną ikonografią Newtona a jego kultem szerzonym przez oświeceniowych philosophes. Świa-
domi nieporozumień, jakie niesie ze sobą przekraczanie granic między humanistyką a naukami ścisłymi,
historycy sztuki mogą również podążyć śladem wątpliwości George’a Kublera, jednego z reprezentantów
naszej dyscypliny. Wątpliwości badacza „historii rzeczy” zawrzyjmy w pytaniu o to, jakiego rodzaju
porozumienia poszukujemy między angielskim fizykiem zmarłym w 1727 r. a francuskim architektem
urodzonym w 1728 r., który ponad pół wieku po śmierci naukowca przedstawia projekt pomnika ku jego
czci? Podejmując się analizy związków między fizykiem a architektem - którym czas nie dał szansy,
aby spotkali się osobiście - przypomnijmy również, że projekt cenotafu Newtona wpisuje się bardziej
w osiemnastowieczne zbliżenie architektury do poezji i do malarstwa niż w definicje architektury jako
nauki ścisłej czyli inżynierii16.
IKONOGRAFIA NEWTONA W WIEKU OŚWIECENIA. WYBRANE PRZYKŁADY
W prezentowanym artykule nie omawiam wszystkich przedstawień Newtona w sztukach wizual-
nych, analizowanych szczegółowo w publikacji The Iconography of Sir Isaac Newton to 1800 (2005)17.
Wybieram jedynie kilka przykładów, które świadczą o popularyzacji odkryć Newtona w Europie doby
oświecenia, czy też bezpośrednio odwołują się do eksperymentu z pryzmatem spektralnym i do prawa
14 Wolter, Listy o Anglikach..., s. 110.
15 M. Hoskin, Newton i newtonianizm, [w:] Historia astronomii, red. M. Hoskin, tłum. J. Włodarczyk, Warszawa 2013,
s. 143.
16 Na temat „poezji architektury” Boulleego piszę obszerniej w: G. Ś w i t e k, Gry sztuki z architekturą. Nowoczesne powinowactwa
i współczesne integracje, Toruń 2013, s. 154-171.
17 Zob. M. Keynes, The Iconography of Sir Isaac Newton to 1800, Woodbridge-Rochester 2005.