DOI article:
Świtek, Gabriela: Boullée, Wolter, Newton: architektura i newtonianizm w dobie oświecenia
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0095
BOULLEE, WOLTER, NEWTON. ARCHITEKTURA I NEWTONIANIZM W DOBIE OŚWIECENIA
89
II. 10. Georges-Louis Le Rouge, Tempie ruinę (Tempie de la Philosophie Modeme), Ermenonville,
w: idem, Details des nouveaux jardins a la modę. Jardins anglo-chinois, Paris 1775, zeszyt 3, tab. 21,
fot. Biblioteka Narodowa, Warszawa
Newton
Lucern . La Lumiere
Descartes
Nil in rebus inane . Nul vide dans la Naturę
Voltaire
Ridiculum . Le Ridicule
W. Penn
Humanitatem . L’Humanite
Montesąuieu
Iustitiam . La Justice
J.J. Rousseau
Naturam . La Naturę109
Cała świątynia została zadedykowana Michelowi de Montaigne, który „powiedział wszystko” (qui
omnia dixit), co można było odczytać z inskrypcji umieszczonej we wnętrzu. Inskrypcja ta informowała
również o tym, że rotunda jest jeszcze niedoskonała (nondum perfectae, encore imparfaite)no. Przy wejściu
umieszczono złamaną kolumnę z napisem Quis hoc perficiet? (Qid l’achevera?).
Z opisu posiadłości Girardina dowiadujemy się, że „łatwiej otrzymać miejsce w Akademii, niż zasłużyć
sobie na kolumnę świątyni w Ermenonville”in. Na temat trudności dostania się do Akademii Francuskiej,
postulując jednocześnie jej reformę, ironizował Wolter już w 1734 r.: „We Francji, żeby zostać członkiem
Akademii i pobierać od niej pensję, nie wystarczy być amatorem; trzeba ponadto być uczonym, wywal-
czyć sobie miejsce wbrew konkurentom tym bardziej groźnym, że siłę swą czerpią oni z żądzy sławy”112.
Wybór geniuszy godnych upamiętnienia dla potomności należy uznać za arbitralną decyzję właściciela
ogrodu; tym bardziej trzeba podkreślić, że Newton był tutaj jedynym reprezentantem nauk ścisłych, co
potwierdza znaczenie jego kultu w dobie francuskiego oświecenia. Był również jednym z dwóch Anglików
upamiętnionych kolumną świątyni filozofii, obok Williama Penna (1644-1718), syna wiceadmirała Anglii,
kwakra i założyciela Pensylwanii, który - jak zaznacza Wolter - „wprowadził w Ameryce wolność sumie-
109 [S. Girardin], Promenadę ou itineraire des jardins d’Ermenonville, s. 39.
110 Ibidem, s. 38.
111 „[...] il est bien plus facile d’obtenir une place a 1’Academie, que de meriter une colonne ou Tempie d’Ermenonville”. Ibidem,
s. 40.
112 Wolter, Listy o Anglikach..., s. 175.
89
II. 10. Georges-Louis Le Rouge, Tempie ruinę (Tempie de la Philosophie Modeme), Ermenonville,
w: idem, Details des nouveaux jardins a la modę. Jardins anglo-chinois, Paris 1775, zeszyt 3, tab. 21,
fot. Biblioteka Narodowa, Warszawa
Newton
Lucern . La Lumiere
Descartes
Nil in rebus inane . Nul vide dans la Naturę
Voltaire
Ridiculum . Le Ridicule
W. Penn
Humanitatem . L’Humanite
Montesąuieu
Iustitiam . La Justice
J.J. Rousseau
Naturam . La Naturę109
Cała świątynia została zadedykowana Michelowi de Montaigne, który „powiedział wszystko” (qui
omnia dixit), co można było odczytać z inskrypcji umieszczonej we wnętrzu. Inskrypcja ta informowała
również o tym, że rotunda jest jeszcze niedoskonała (nondum perfectae, encore imparfaite)no. Przy wejściu
umieszczono złamaną kolumnę z napisem Quis hoc perficiet? (Qid l’achevera?).
Z opisu posiadłości Girardina dowiadujemy się, że „łatwiej otrzymać miejsce w Akademii, niż zasłużyć
sobie na kolumnę świątyni w Ermenonville”in. Na temat trudności dostania się do Akademii Francuskiej,
postulując jednocześnie jej reformę, ironizował Wolter już w 1734 r.: „We Francji, żeby zostać członkiem
Akademii i pobierać od niej pensję, nie wystarczy być amatorem; trzeba ponadto być uczonym, wywal-
czyć sobie miejsce wbrew konkurentom tym bardziej groźnym, że siłę swą czerpią oni z żądzy sławy”112.
Wybór geniuszy godnych upamiętnienia dla potomności należy uznać za arbitralną decyzję właściciela
ogrodu; tym bardziej trzeba podkreślić, że Newton był tutaj jedynym reprezentantem nauk ścisłych, co
potwierdza znaczenie jego kultu w dobie francuskiego oświecenia. Był również jednym z dwóch Anglików
upamiętnionych kolumną świątyni filozofii, obok Williama Penna (1644-1718), syna wiceadmirała Anglii,
kwakra i założyciela Pensylwanii, który - jak zaznacza Wolter - „wprowadził w Ameryce wolność sumie-
109 [S. Girardin], Promenadę ou itineraire des jardins d’Ermenonville, s. 39.
110 Ibidem, s. 38.
111 „[...] il est bien plus facile d’obtenir une place a 1’Academie, que de meriter une colonne ou Tempie d’Ermenonville”. Ibidem,
s. 40.
112 Wolter, Listy o Anglikach..., s. 175.