DOI article:
Skrabek, Aleksandra: Między ekspresją artystyczną a ekspresją faktu: Jean-Martin Charcot i Aby Warburg wobec ikonografii szaleństwa
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0119
MIĘDZY EKSPRESJĄ ARTYSTYCZNĄ A EKSPRESJĄ FAKTU...
113
II. 4. Peter Paul Rubens, Cud iw. Ignacego Loyoli, 1616, Kunsthistorische Museum, Wiedeń,
http://upload.wikimedia.Org/wikipedia/commons/0/05/Detail_-_Glory_of_St_Ignatius_of_Loyola_-_Rubens_-_l 616_-_
KHM_-_Vienna.jpg [dostęp z dnia: 13 lipca 2014]
obraz stanowi wiarygodną relację z rzeczywistości, co utwierdziło go w przekonaniu o powszechności
występowania histerii w przeszłości i jej błędnym interpretowaniu jako opętania11.
W tym miejscu widoczna jest już zasadnicza różnica między Charcotem a Warburgiem, w przeci-
wieństwie bowiem do Charcota, który żywił naturalistyczne przekonanie, że artysta kopiuje to, co widzi,
Warburg próbował dowieść, że sztuka w znacznej mierze polega na powtarzaniu i przetwarzaniu istnieją-
cych formuł artystycznych (a nie naśladowaniu scen zaczerpniętych bezpośrednio z życia). Charcot trak-
tował sztukę jako dokument opisujący wygląd historycznej rzeczywistości; Warburg rozumiał, że jest ona
poświadczeniem ciągłości formuł patetycznych, katalogiem gestów należących do tradycji obrazowania,
w której gest naturalny został przekształcony w artystyczną formułę i funkcjonuje w dziedzinie sztuki
w znacznej mierze niezależnie od rzeczywistego pierwowzoru. Ta różnica w rozumieniu sztuki prawdo-
podobnie spowodowała, że Warburg nigdy nie zainteresował się postaciami wybranymi przez Charcota
z dawnego malarstwa, bo były nazbyt naturalistyczne. Nie zmienia to faktu, że obecność formuł obra-
zowych nie wyklucza różnych form realizmu czy naturalizmu. Dla Warburga obrazy nie tylko utrwalają
życie w poruszeniu - emocje i pamięciowe schematy, ale także służą ich wzbudzaniu, wywoływaniu.
Dla Charcota ekspresja jest przyczynowym następstwem choroby rozumianym jako naturalna reakcja, dla
Warburga - narzędziem opanowywania emocji w sensie artystycznego uporządkowania, ukształtowania.
Co więcej, Charcot był przede wszystkim zainteresowany szukaniem symptomów występowania histerii,
rozumiejąc symptom jako jednoznaczny wskaźnik konkretnego schorzenia. W badaniach nad histerią skala
symptomów była ograniczona, dlatego też obserwowane repliki artystycznych przedstawień kazały mu
wierzyć, że ma do czynienia niezmiennie z tą samą chorobą. Warburg był zainteresowany przemianami
typów artystycznej ekspresji jako symptomem zmian zachodzących w zbiorowej podświadomości, które
mogły podlegać różnorodnej interpretacji, natomiast zainteresowanie Charcota sztuką wynikało z poszuki-
wań jednoznacznych symptomów potwierdzających historyczne istnienie tropionej przez niego choroby.
11 S. S c h a d e, Charcot and the Spectacle of the Hysterical Body. The “Pathos Formula” as an Aesthetic Staging of Psychiatrie
Discourse - a Blind Spot in the Reception of Warburg, tłum. A. Derieg, „Art History”, 18, 1995, s. 511.
113
II. 4. Peter Paul Rubens, Cud iw. Ignacego Loyoli, 1616, Kunsthistorische Museum, Wiedeń,
http://upload.wikimedia.Org/wikipedia/commons/0/05/Detail_-_Glory_of_St_Ignatius_of_Loyola_-_Rubens_-_l 616_-_
KHM_-_Vienna.jpg [dostęp z dnia: 13 lipca 2014]
obraz stanowi wiarygodną relację z rzeczywistości, co utwierdziło go w przekonaniu o powszechności
występowania histerii w przeszłości i jej błędnym interpretowaniu jako opętania11.
W tym miejscu widoczna jest już zasadnicza różnica między Charcotem a Warburgiem, w przeci-
wieństwie bowiem do Charcota, który żywił naturalistyczne przekonanie, że artysta kopiuje to, co widzi,
Warburg próbował dowieść, że sztuka w znacznej mierze polega na powtarzaniu i przetwarzaniu istnieją-
cych formuł artystycznych (a nie naśladowaniu scen zaczerpniętych bezpośrednio z życia). Charcot trak-
tował sztukę jako dokument opisujący wygląd historycznej rzeczywistości; Warburg rozumiał, że jest ona
poświadczeniem ciągłości formuł patetycznych, katalogiem gestów należących do tradycji obrazowania,
w której gest naturalny został przekształcony w artystyczną formułę i funkcjonuje w dziedzinie sztuki
w znacznej mierze niezależnie od rzeczywistego pierwowzoru. Ta różnica w rozumieniu sztuki prawdo-
podobnie spowodowała, że Warburg nigdy nie zainteresował się postaciami wybranymi przez Charcota
z dawnego malarstwa, bo były nazbyt naturalistyczne. Nie zmienia to faktu, że obecność formuł obra-
zowych nie wyklucza różnych form realizmu czy naturalizmu. Dla Warburga obrazy nie tylko utrwalają
życie w poruszeniu - emocje i pamięciowe schematy, ale także służą ich wzbudzaniu, wywoływaniu.
Dla Charcota ekspresja jest przyczynowym następstwem choroby rozumianym jako naturalna reakcja, dla
Warburga - narzędziem opanowywania emocji w sensie artystycznego uporządkowania, ukształtowania.
Co więcej, Charcot był przede wszystkim zainteresowany szukaniem symptomów występowania histerii,
rozumiejąc symptom jako jednoznaczny wskaźnik konkretnego schorzenia. W badaniach nad histerią skala
symptomów była ograniczona, dlatego też obserwowane repliki artystycznych przedstawień kazały mu
wierzyć, że ma do czynienia niezmiennie z tą samą chorobą. Warburg był zainteresowany przemianami
typów artystycznej ekspresji jako symptomem zmian zachodzących w zbiorowej podświadomości, które
mogły podlegać różnorodnej interpretacji, natomiast zainteresowanie Charcota sztuką wynikało z poszuki-
wań jednoznacznych symptomów potwierdzających historyczne istnienie tropionej przez niego choroby.
11 S. S c h a d e, Charcot and the Spectacle of the Hysterical Body. The “Pathos Formula” as an Aesthetic Staging of Psychiatrie
Discourse - a Blind Spot in the Reception of Warburg, tłum. A. Derieg, „Art History”, 18, 1995, s. 511.