DOI Artikel:
Ratajczak, Tomasz: Wieże mieszkalne na zamku wawelskim: badania nad chronologią gotyckiej architektury rezydencji królewskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0185
WIEŻE MIESZKALNE NA ZAMKU WAWELSKIM - BADANIA NAD CHRONOLOGIĄ...
179
II. 1. Wieża Duńska na zamku wawelskim, fot. T. Ratajczak
Mimo tego, że zaprezentowana powyżej w dużym skrócie chronologia gotyckiej rozbudowy królewskiej
rezydencji na Wawelu jest w znacznej mierze wyłącznie hipotetyczna, w gronie historyków architektury
jest przyjmowana bez większych zastrzeżeń. Próbując datować poszczególne elementy zabudowy zamku
wawelskiego, należy wziąć pod uwagę bardzo poważne i obiektywne ograniczenia, z którymi musi zmie-
rzyć się każdy badacz tego problemu. W odniesieniu do średniowiecznej architektury zamku na Wawelu
jesteśmy skazani niemal wyłącznie na względne określenie czasu powstania, bez oparcia wyników obser-
wacji struktury budowlanej w informacjach pochodzących ze źródeł archiwalnych. Dopiero po ustaleniu
chronologii względnej możemy na podstawie analizy porównawczej, tam gdzie dysponujemy na przykład
detalem architektonicznym, zawęzić datowanie i powiązać powstanie określonej części zamku z inicja-
tywą władcy panującego w danym okresie. Dla reliktów przedromańskich i romańskich budowli grodu
wawelskiego opracowano ostatnio kryteria pozwalające określić ich datowanie nieco bardziej precyzyjnie
niż we wcześniejszych badaniach, na podstawie szczegółowej klasyfikacji wątków kamiennych10. Niestety
w przypadku większej części zabudowy murowanego zamku wawelskiego, umownie określanego gotyckim,
jego chronologia została ustalona w sposób znacznie bardziej swobodny, a co za tym idzie pozostawia-
jący kolosalny wręcz margines błędu. Nieco upraszczając, można stwierdzić, że kamienne mury Wawelu
uznano za powstałe z inicjatywy ostatnich książąt dzielnicowych oraz Wacława II, natomiast mury wznie-
sione z cegły w wątku gotyckim datuje się na czasy Kazimierza Wielkiego i jego następców, a pewnym
wyjątkiem od tej reguły pozostają wytworne, ciosowe okładziny elewacji Wieży Duńskiej. Rzeczywistość
historyczna wawelskiej architektury jest jednak w moim przekonaniu znacznie bardziej skomplikowana.
Wspomniany wcześniej zespół zabudowań w północno-wschodniej części wzgórza wawelskiego pozwa-
la na podjęcie na nowo problemu chronologii gotyckiego zamku, które wzbogaci dotychczasowe ustalenia
archeologów oraz historyków architektury o możliwości analizy, jakie oferuje w swoim repertuarze badaw-
czym historia sztuki. Zachowane w tej części rezydencji królewskiej elementy jej pierwotnej, gotyckiej
struktury z bogatym detalem architektonicznym nadają się bowiem znakomicie do analizy stylistycznej,
która może stanowić podstawę datowania w sytuacji, gdy nie możemy oprzeć się na pisemnych przekazach
archiwalnych* 11. Paradoksalnie w dotychczasowych badaniach koncentrowano się raczej na rozwarstwie-
niu murów oraz próbach rekonstrukcji ogólnych form zamkowych budowli, nie poświęcając zbyt wiele
uwagi ich stylistyce. Nawet w badaniach podejmowanych przez historyków sztuki kładziono większy
10 T. Rodzińska-Chorąży, Wątki kamienne w architekturze w Polsce do schyłku XII wieku, [w:] III Forum Architecturae
Poloniae Medievalis, vol. 1, red. K. Stała, Kraków 2013, s. 295-318.
11 O metodyce takich badań podstawowych oraz ich ogromnym znaczeniu pisali ostatnio: J. Skuratowicz, T.J. Żuchowski,
Rozważania wokół pierwszego przykazania, „Artium Quaestiones”, 20, 2009, s. 215-230.
179
II. 1. Wieża Duńska na zamku wawelskim, fot. T. Ratajczak
Mimo tego, że zaprezentowana powyżej w dużym skrócie chronologia gotyckiej rozbudowy królewskiej
rezydencji na Wawelu jest w znacznej mierze wyłącznie hipotetyczna, w gronie historyków architektury
jest przyjmowana bez większych zastrzeżeń. Próbując datować poszczególne elementy zabudowy zamku
wawelskiego, należy wziąć pod uwagę bardzo poważne i obiektywne ograniczenia, z którymi musi zmie-
rzyć się każdy badacz tego problemu. W odniesieniu do średniowiecznej architektury zamku na Wawelu
jesteśmy skazani niemal wyłącznie na względne określenie czasu powstania, bez oparcia wyników obser-
wacji struktury budowlanej w informacjach pochodzących ze źródeł archiwalnych. Dopiero po ustaleniu
chronologii względnej możemy na podstawie analizy porównawczej, tam gdzie dysponujemy na przykład
detalem architektonicznym, zawęzić datowanie i powiązać powstanie określonej części zamku z inicja-
tywą władcy panującego w danym okresie. Dla reliktów przedromańskich i romańskich budowli grodu
wawelskiego opracowano ostatnio kryteria pozwalające określić ich datowanie nieco bardziej precyzyjnie
niż we wcześniejszych badaniach, na podstawie szczegółowej klasyfikacji wątków kamiennych10. Niestety
w przypadku większej części zabudowy murowanego zamku wawelskiego, umownie określanego gotyckim,
jego chronologia została ustalona w sposób znacznie bardziej swobodny, a co za tym idzie pozostawia-
jący kolosalny wręcz margines błędu. Nieco upraszczając, można stwierdzić, że kamienne mury Wawelu
uznano za powstałe z inicjatywy ostatnich książąt dzielnicowych oraz Wacława II, natomiast mury wznie-
sione z cegły w wątku gotyckim datuje się na czasy Kazimierza Wielkiego i jego następców, a pewnym
wyjątkiem od tej reguły pozostają wytworne, ciosowe okładziny elewacji Wieży Duńskiej. Rzeczywistość
historyczna wawelskiej architektury jest jednak w moim przekonaniu znacznie bardziej skomplikowana.
Wspomniany wcześniej zespół zabudowań w północno-wschodniej części wzgórza wawelskiego pozwa-
la na podjęcie na nowo problemu chronologii gotyckiego zamku, które wzbogaci dotychczasowe ustalenia
archeologów oraz historyków architektury o możliwości analizy, jakie oferuje w swoim repertuarze badaw-
czym historia sztuki. Zachowane w tej części rezydencji królewskiej elementy jej pierwotnej, gotyckiej
struktury z bogatym detalem architektonicznym nadają się bowiem znakomicie do analizy stylistycznej,
która może stanowić podstawę datowania w sytuacji, gdy nie możemy oprzeć się na pisemnych przekazach
archiwalnych* 11. Paradoksalnie w dotychczasowych badaniach koncentrowano się raczej na rozwarstwie-
niu murów oraz próbach rekonstrukcji ogólnych form zamkowych budowli, nie poświęcając zbyt wiele
uwagi ich stylistyce. Nawet w badaniach podejmowanych przez historyków sztuki kładziono większy
10 T. Rodzińska-Chorąży, Wątki kamienne w architekturze w Polsce do schyłku XII wieku, [w:] III Forum Architecturae
Poloniae Medievalis, vol. 1, red. K. Stała, Kraków 2013, s. 295-318.
11 O metodyce takich badań podstawowych oraz ich ogromnym znaczeniu pisali ostatnio: J. Skuratowicz, T.J. Żuchowski,
Rozważania wokół pierwszego przykazania, „Artium Quaestiones”, 20, 2009, s. 215-230.