DOI article:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0032
ikonograficzne cechy pochodzą z Anatolii, Syrii, Palestyny i Aleksandrii. Dwa typy Maiestas
Domini przetrwały w sztuce bizantyjskiej. Rysem wyróżniającym jest owalny lub okrągły kształt
mandorli. W pierwszym z tych typów Chrystus siedzi na ozdobnym tronie z poduszką i pod-
nóżkiem, znanym z koptyjskich zabytków. Przykłady znajdują się na kartach XI-wiecznego
rękopisu: Chrześcijańska Topografia, dzieła Kosmasa Monachosa (Indikopleustesa) z Aleksandrii
(VI w.)60.
Na fol. 89r (il. 20)61 Chrystus, trzymający ewangeliarz na lewym kolanie i błogosławiący,
siedzi na szerokim tronie z poduszką i podnóżkiem i jest otoczony mandorlą podobną kształtem
do mandorli z ewangeliarza Rabuli (il. 14) i na ampułkach z Monzy. Na ilustracji wizji Ezechiela
(fol. 74) Chrystus znajduje się w okrągłej mandorli utworzonej z trzech barwnych wstęg, ze-
wnętrznej czerwonej, środkowej zielonej i wewnętrznej niebieskiej (il. 86)62. Na ilustracji wizji
Izajasza (fol. 72v) Chrystus siedzi na ozdobnym tronie bez mandorli63.
Drugi typ Maiestas Domini ukazuje Chrystusa siedzącego na łuku w okrągłej, owalnej lub
migdałowo wydłużonej glorii. Najstarszym przykładem tronu — łuku jest mozaika absydy
kościoła Hosios David w Tessalonikach.
Drugim wczesnym przykładem jest ikona Chrystusa Emanuela z klasztoru św. Katarzyny
na Synaju (il. 21) datowana na VII w. Na łuku tęczowym tronuje Chrystus w złotej szacie, uno-
sząc prawicę do przemawiania lub błogosławienia, a lewą dłonią opiera na kolanie otwartą
księgę. Drugi łuk, utworzony jakby ze świetlnych promieni, służy za podnóżek64. Wypisane
imię Emanuel pochodzi z proroctwa Izajasza, białe włosy i broda Chrystusa z wizji Daniela
lub z pierwszej wizji w Apokalipsie św. Jana. Natomiast cztery żywe istoty w narożnikach,
trzymające mandorlę wysadzaną gwiazdami, wzięte są z Apokalipsy65. Ta ikona jest przedsta-
60 Mignę, Patrologia graeca 88, 51—470; H.-G. Beck, Kirche und theologische Literatur im byzan-
tinischen Reich. Munchen 1959, s. 416 n; W. Wolska, Recherches sur la „Topographie Chretienne" de Cosmas
Indicopleustes. Theologie et Science au VI siecle. Paris 1962; Rzym, Bibliotheca Vaticana, miniatury są bizan-
tyjską kopią wykonaną w IX w. z wzoru VI-wiecznego: J. Strzygowski, Der Bilderkreis des griechischen
Physiologus, des Kosmas Indikopleustes und Oktateuch nach Handschriften der Bibliothek zu Smyrna. (Byzan-
tinisches Archiv, 2), Leipzig 1899; C. S t o r n a j o 1 o, Le miniaturę delia Topografia Cristiana di Cosma Indi-
copleuste. Codice Vaticano greco 699. (Codices e Vaticanis selecti phototypice expressi, 10), Milano 1908.
61 F. Oslender, L. Schreyer, Das Antlitz Christi. Christusbilder aus dem vierten bis zwolften
Jahrhundert. (Fruhmittelalterliche Buchmalerei, VI), Hamburg 1956, il. 2; Wolska, Recherches, jw., tabl.
IV, s. 121—2: Le dessin du „cote etroit du kosmos": symbole du kosmos.
62 Fol. 74; W. Neuss, Die Kunst der alten Christen. Augsburg 1926, il. 177; Schiller, Ikonographie,
jw., il. 668 (błędnie określona jako wizja Izajasza); z lewej strony Chrystusa stoi starzec, któremu „manus Dei"
podaje zwój — ilustracja tekstu Ezechiela; 31: „Zjedz tę księgę a idź i mów...".
63 Fol. 72v; Ch. D i e h 1, Manuel d'art byzantin. I', Paris 1925, il. 114: wizja Izajasza; il. 117: fol. 89r.
64 G. et M. Sotiriou, Icones du Mont Sinal. I, Planches. Athenes 1956, il. 8, 9 (oblicze Chrystusa).
65 I z aj a s z 7, 14: Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna, który nazwany będzie Emanuel, to znaczy Bóg
z nami; sens tego imienia równoznaczny jest z nazwą: Bóg — Człowiek; Daniel 7, 9; Apokalipsa 1, 13—14; 4, 6—8.
28
Domini przetrwały w sztuce bizantyjskiej. Rysem wyróżniającym jest owalny lub okrągły kształt
mandorli. W pierwszym z tych typów Chrystus siedzi na ozdobnym tronie z poduszką i pod-
nóżkiem, znanym z koptyjskich zabytków. Przykłady znajdują się na kartach XI-wiecznego
rękopisu: Chrześcijańska Topografia, dzieła Kosmasa Monachosa (Indikopleustesa) z Aleksandrii
(VI w.)60.
Na fol. 89r (il. 20)61 Chrystus, trzymający ewangeliarz na lewym kolanie i błogosławiący,
siedzi na szerokim tronie z poduszką i podnóżkiem i jest otoczony mandorlą podobną kształtem
do mandorli z ewangeliarza Rabuli (il. 14) i na ampułkach z Monzy. Na ilustracji wizji Ezechiela
(fol. 74) Chrystus znajduje się w okrągłej mandorli utworzonej z trzech barwnych wstęg, ze-
wnętrznej czerwonej, środkowej zielonej i wewnętrznej niebieskiej (il. 86)62. Na ilustracji wizji
Izajasza (fol. 72v) Chrystus siedzi na ozdobnym tronie bez mandorli63.
Drugi typ Maiestas Domini ukazuje Chrystusa siedzącego na łuku w okrągłej, owalnej lub
migdałowo wydłużonej glorii. Najstarszym przykładem tronu — łuku jest mozaika absydy
kościoła Hosios David w Tessalonikach.
Drugim wczesnym przykładem jest ikona Chrystusa Emanuela z klasztoru św. Katarzyny
na Synaju (il. 21) datowana na VII w. Na łuku tęczowym tronuje Chrystus w złotej szacie, uno-
sząc prawicę do przemawiania lub błogosławienia, a lewą dłonią opiera na kolanie otwartą
księgę. Drugi łuk, utworzony jakby ze świetlnych promieni, służy za podnóżek64. Wypisane
imię Emanuel pochodzi z proroctwa Izajasza, białe włosy i broda Chrystusa z wizji Daniela
lub z pierwszej wizji w Apokalipsie św. Jana. Natomiast cztery żywe istoty w narożnikach,
trzymające mandorlę wysadzaną gwiazdami, wzięte są z Apokalipsy65. Ta ikona jest przedsta-
60 Mignę, Patrologia graeca 88, 51—470; H.-G. Beck, Kirche und theologische Literatur im byzan-
tinischen Reich. Munchen 1959, s. 416 n; W. Wolska, Recherches sur la „Topographie Chretienne" de Cosmas
Indicopleustes. Theologie et Science au VI siecle. Paris 1962; Rzym, Bibliotheca Vaticana, miniatury są bizan-
tyjską kopią wykonaną w IX w. z wzoru VI-wiecznego: J. Strzygowski, Der Bilderkreis des griechischen
Physiologus, des Kosmas Indikopleustes und Oktateuch nach Handschriften der Bibliothek zu Smyrna. (Byzan-
tinisches Archiv, 2), Leipzig 1899; C. S t o r n a j o 1 o, Le miniaturę delia Topografia Cristiana di Cosma Indi-
copleuste. Codice Vaticano greco 699. (Codices e Vaticanis selecti phototypice expressi, 10), Milano 1908.
61 F. Oslender, L. Schreyer, Das Antlitz Christi. Christusbilder aus dem vierten bis zwolften
Jahrhundert. (Fruhmittelalterliche Buchmalerei, VI), Hamburg 1956, il. 2; Wolska, Recherches, jw., tabl.
IV, s. 121—2: Le dessin du „cote etroit du kosmos": symbole du kosmos.
62 Fol. 74; W. Neuss, Die Kunst der alten Christen. Augsburg 1926, il. 177; Schiller, Ikonographie,
jw., il. 668 (błędnie określona jako wizja Izajasza); z lewej strony Chrystusa stoi starzec, któremu „manus Dei"
podaje zwój — ilustracja tekstu Ezechiela; 31: „Zjedz tę księgę a idź i mów...".
63 Fol. 72v; Ch. D i e h 1, Manuel d'art byzantin. I', Paris 1925, il. 114: wizja Izajasza; il. 117: fol. 89r.
64 G. et M. Sotiriou, Icones du Mont Sinal. I, Planches. Athenes 1956, il. 8, 9 (oblicze Chrystusa).
65 I z aj a s z 7, 14: Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna, który nazwany będzie Emanuel, to znaczy Bóg
z nami; sens tego imienia równoznaczny jest z nazwą: Bóg — Człowiek; Daniel 7, 9; Apokalipsa 1, 13—14; 4, 6—8.
28