DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0035
wieniem Teofanii łączącej motywy trzech wizji i pod tym względem jest wczesnym przykładem
zjawiska, które będzie często występować w zachodnich odmianach tego tematu66.
Także w scenie Wniebowstąpienia Chrystus tronuje na łuku w mandorli. Najwcześniejsze
kompozycje tego typu z tronem — łukiem znajdują się na trzech ampułkach — pamiątkach
pielgrzymek, odbywanych w VI i VII w. do Ziemi Św., na enkolpionie znanym tylko z rysunku67
i na drewnianej skrzyneczce w rzymskiej Capella Sancta Sanctorum68.
Sztuka zachodnia najwcześniej stosowała motyw łuku w Rzymie i południowej Italii, otwartej
na bizantyjskie wpływy. Pierwszy zachodni przykład przedstawienia Maiestas Domini z Chrystu-
sem tronującym na łuku znany jest w rękopisie Komentarza Pawła Diakona do reguły Św.
Benedykta, powstałego w Capui w latach 915—934: miniatura w inicjale 0 (il. 22). Podobna
kompozycja znajduje się na przedniej okładzinie oprawy ewangeliarza Euzebiusza w Vercelli,
wykonanej w II poł. X w.68a. Wkrótce rozpowszechnia się na innych obszarach, najpierw w Anglii
i na północno-francuskim wybrzeżu, od końca X w. w Niemczech pod wpływem Bizancjum68b.
Od XI w. łuk jako tron stosują wszystkie zachodnie ośrodki artystyczne.
Przykładem połączenia hellenistycznych i wschodnich elementów w sztuce jest płaskorzeźba,
należąca do drewnianych drzwi w rzymskim kościele S. Sabina69. W scenie Maiestas Domini
66 Tym zagadnieniem w sztuce romańskiej zajął się P. M a y e u r, Iconographie medievale. Revue de l'Art
chretien, LIX, 1909, s. 102—116: I. Les visions d'Ezechiel et de S. Jean; II. La vision d'Isaie; III. Les visions
d'Ezechiel, de S. Jean et dTsaie dans un ensemble unique (tympanon zachodniego portalu w Semur-en-
Brionnais).
67 Windsor Castle, Royal Library, rysunek: Cook, The earliest, jw., s. 44, il. 16 wg: E. B. S m i t h, A lost
Encolpium and some notes on Early Christian Iconography. Byzantinische Zeitschrift, XXIII, 1914, s. 217.—225.
68 Drewniana skrzyneczka z kamieniami z różnych miejsc Ziemi Św., przykrywka malowana temperą, długość
24 cm, szer. 18,5 cm, wys. 4 cm; na wewnętrznej stronie przykrywki sceny z życia Chrystusa: Narodzenie — Chrzest
(Ukrzyżowanie) Niewiasty i anioł przy pustym grobie — Wniebowstąpienie; H. G r i s a r, Die rómische Kapelle
Sancta Sanctorum und ihr Schatz. Freiburg i. Br. 1908, s. 113—117, il. 59: IX w.; CR. M o rey, The Painted
Panel from the Sancta Sanctorum. [w:] Festschrift zum 60. Geburtstag von Paul Clemen. Dusseldorf 1926, s. 151—
167, il. 13: VI w. ponieważ wiernie zdaje się być odtworzony św. Grób i rotunda Anastasis, zburzona przez Persów
w 614 r.; L. v. M a 11, Die Kunstsammlungen der Bibliotheca Apostolica Vaticana Rom. Koln 1969, s. 17],
il. 66, 67: zapewne wykonana na Wschodzie w IX w. jako kopia wzoru z VI w.
68a Monte Cassino, Archivio delia Badia Cod. 175, fol. 2r; Mostra storica nazionale delia miniatura. Palazzo
di Venezia — Roma 1954, s. 43—44, nr 61: Paulus Diaconus, Commentarius in Regulam S. Benedicti (915—934 r.).
68b W. Messę rer, Zur byzantinischen Frage in der ottonischen Kunst. Byzantinische Zeitschrift, 52,
1959, s. 32—60; najwcześniejszy niemiecki przykład łuku tęczowego na miniaturze, tzw. modlitewnika Ottona III
w Pommersfelden, Schónbornsche Bibliothek Cod. 2940, fol. 27: Das erste Jahrtausend. Tafelband, jw., il. 447.
69 V. Mole, Historia sztuki starochrześcijańskiej i wczesnobizantyjskiej. Wstęp do historii sztuki bizan-
tyjskiej u Słowian. Lwów 1931, s. 339—343, il. 202: Chrystus w sławie; E. H. K a n t o r o w i c z, The „Kings
Advent" and the enigmatic panels in the doors of Santa Sabina, [w:] Selected Studies. New York 1965, s. 37—75,
il. 41; Dobrzeniecki MD/I, il. 15.
31
zjawiska, które będzie często występować w zachodnich odmianach tego tematu66.
Także w scenie Wniebowstąpienia Chrystus tronuje na łuku w mandorli. Najwcześniejsze
kompozycje tego typu z tronem — łukiem znajdują się na trzech ampułkach — pamiątkach
pielgrzymek, odbywanych w VI i VII w. do Ziemi Św., na enkolpionie znanym tylko z rysunku67
i na drewnianej skrzyneczce w rzymskiej Capella Sancta Sanctorum68.
Sztuka zachodnia najwcześniej stosowała motyw łuku w Rzymie i południowej Italii, otwartej
na bizantyjskie wpływy. Pierwszy zachodni przykład przedstawienia Maiestas Domini z Chrystu-
sem tronującym na łuku znany jest w rękopisie Komentarza Pawła Diakona do reguły Św.
Benedykta, powstałego w Capui w latach 915—934: miniatura w inicjale 0 (il. 22). Podobna
kompozycja znajduje się na przedniej okładzinie oprawy ewangeliarza Euzebiusza w Vercelli,
wykonanej w II poł. X w.68a. Wkrótce rozpowszechnia się na innych obszarach, najpierw w Anglii
i na północno-francuskim wybrzeżu, od końca X w. w Niemczech pod wpływem Bizancjum68b.
Od XI w. łuk jako tron stosują wszystkie zachodnie ośrodki artystyczne.
Przykładem połączenia hellenistycznych i wschodnich elementów w sztuce jest płaskorzeźba,
należąca do drewnianych drzwi w rzymskim kościele S. Sabina69. W scenie Maiestas Domini
66 Tym zagadnieniem w sztuce romańskiej zajął się P. M a y e u r, Iconographie medievale. Revue de l'Art
chretien, LIX, 1909, s. 102—116: I. Les visions d'Ezechiel et de S. Jean; II. La vision d'Isaie; III. Les visions
d'Ezechiel, de S. Jean et dTsaie dans un ensemble unique (tympanon zachodniego portalu w Semur-en-
Brionnais).
67 Windsor Castle, Royal Library, rysunek: Cook, The earliest, jw., s. 44, il. 16 wg: E. B. S m i t h, A lost
Encolpium and some notes on Early Christian Iconography. Byzantinische Zeitschrift, XXIII, 1914, s. 217.—225.
68 Drewniana skrzyneczka z kamieniami z różnych miejsc Ziemi Św., przykrywka malowana temperą, długość
24 cm, szer. 18,5 cm, wys. 4 cm; na wewnętrznej stronie przykrywki sceny z życia Chrystusa: Narodzenie — Chrzest
(Ukrzyżowanie) Niewiasty i anioł przy pustym grobie — Wniebowstąpienie; H. G r i s a r, Die rómische Kapelle
Sancta Sanctorum und ihr Schatz. Freiburg i. Br. 1908, s. 113—117, il. 59: IX w.; CR. M o rey, The Painted
Panel from the Sancta Sanctorum. [w:] Festschrift zum 60. Geburtstag von Paul Clemen. Dusseldorf 1926, s. 151—
167, il. 13: VI w. ponieważ wiernie zdaje się być odtworzony św. Grób i rotunda Anastasis, zburzona przez Persów
w 614 r.; L. v. M a 11, Die Kunstsammlungen der Bibliotheca Apostolica Vaticana Rom. Koln 1969, s. 17],
il. 66, 67: zapewne wykonana na Wschodzie w IX w. jako kopia wzoru z VI w.
68a Monte Cassino, Archivio delia Badia Cod. 175, fol. 2r; Mostra storica nazionale delia miniatura. Palazzo
di Venezia — Roma 1954, s. 43—44, nr 61: Paulus Diaconus, Commentarius in Regulam S. Benedicti (915—934 r.).
68b W. Messę rer, Zur byzantinischen Frage in der ottonischen Kunst. Byzantinische Zeitschrift, 52,
1959, s. 32—60; najwcześniejszy niemiecki przykład łuku tęczowego na miniaturze, tzw. modlitewnika Ottona III
w Pommersfelden, Schónbornsche Bibliothek Cod. 2940, fol. 27: Das erste Jahrtausend. Tafelband, jw., il. 447.
69 V. Mole, Historia sztuki starochrześcijańskiej i wczesnobizantyjskiej. Wstęp do historii sztuki bizan-
tyjskiej u Słowian. Lwów 1931, s. 339—343, il. 202: Chrystus w sławie; E. H. K a n t o r o w i c z, The „Kings
Advent" and the enigmatic panels in the doors of Santa Sabina, [w:] Selected Studies. New York 1965, s. 37—75,
il. 41; Dobrzeniecki MD/I, il. 15.
31