DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0041
wzorów wschodnich, w których główną rolę pełnił wóz Boga75. W katalońskim obrazie tym
wozem jest okrągła mandorla, dźwigana przez dwie pary żywych istot stojących na czterech
kołach. Wewnątrz mandorli siedzi Chrystus na tronie pomiędzy dwoma cherubinami sześcio-
skrzydłymi. Ugwieżdżoną krawędź mandorli ujmują w górze dwaj aniołowie. Ta miniatura
zasługuje na szczególne zainteresowanie, ponieważ malowidło w zachodniej absydzie kolegiaty
w Tumie pod Łęczycą (il. 62) wykazuje z nią treściowe podobieństwa. Do dwóch istot asystują-
cych Chrystusowi odnosi się napis ponad mandorlą, wzięty z ks. Izajasza 6,2—3: duo cerubin
sex ale uni et sex ale alteri / duabus velabant faciem eius (= Dei) et duabus velabant pedes
eius et duabus Volabant et clamabant alter ad alterum dicentes sanctus sanctus sanctus.
Przyjęcie nowych ikonograficznych typów w okresie renesansu karolińskiego nie zniszczyło
całkowicie merowińskiej wersji z VII i VIII w. Trwała ona w IX w. i nawet później w bardziej
konserwatywnych ośrodkach Europy zachodniej podobnie jak hellenistyczny typ kuli — tronu.
W ewangeliarzu z Lorsch, rękopisie powstałym w pałacowej szkole Karola Wielkiego ok. 810 r.,
cztery symbole ewangelistów umieszczone są w małych medalionach na bogato dekorowanej
kolistej mandorli, a dwaj aniołowie, znani z wcześniejszych przedstawień, są pominięci76. Ta
wersja służyła za wzór późniejszym artystom ottońskiej szkoły w Reichenau, zwłaszcza mnichowi
Anno, przy wykonaniu dwóch dzieł: przed 969 r. ewangelistarium, zamówionego przez Gerona,
późniejszego arcybiskupa Kolonii77, oraz ok. 980—988 r. Sakramentarza z klasztoru Petersha-
usen78; późniejszym powtórzeniem karolińskiego wzoru jest miniatura we francuskim ewan-
geliarzu (il. 26)79.
Także w odległym rejonie północnej Hiszpanii znalazły się przykłady nawiązania w X i XI w.
do ikonograficznych wzorów przedkarolińskich. W najstarszym zachowanym rękopisie komen-
tarza Beatusa do Apokalipsy, wykonanym ok. 900 r. w Asturii, znajduje się miniatura ilustrująca
75 Madryt, Bibliotheca Nacional Cod. Vit. 14, fol. 2; Schiller, Ikonographie, jw., s. 238—239, il. 667.
76 Ewangeliarz z Lorsch: cz. I. Alba Julia (Rumunia), Batthyaneum p. 36 calostronicowa miniatura przed
początkiem ewangelii Mateusza; W. K o e h 1 e r, Die karolingischen Miniaturen. II, Die Hofschule Karls des
Grossen. Text. Berlin 1958, s. 88—100: Das Lorscher Evangeliar, tabl. 105 do s. 93—94; P. A. U n d e r w o o d,
The Fountain of Life in Manuscripts of the Gospels. Dumbarton Oaks Papers, V, 1950, s. 119: interpretacja
obrazu Chrystusa na fol. 36 jako przedstawienia harmonii ewangelii; mandorlę otaczają dwa wersy napisane na
ciemnopurpurowym tle: QUATTUOR ERGO VIROS ANIMALIA SANCTA FIGURANT / SACRA SALUTI-
FERI NARRANTES MUNERA CHRISTI; Die Ausstellung Karl der Grosse, jw., nr 418, il. 58; B r a u n f e 1 s,
Die Welt, jw., tabl. XIX; D. S i m o n e s c u, Codex Aureus. Bucuresti 1972, il. XIII; Dobrzeniecki
MD/II, il. 36.
77 Darmstadt, Hessische Landesbibliothek Cod 1498; W. Koehler, Die Tradition der Adagruppe und
die Anfiinge des ottonischen Stiles in der Buchmalerei. [w:] Festschrift P. Clemen, jw., s. 255—272, il. 2 (MD
w ewangeliarzu z Lorsch), il. 6 (Kodeks Gerona); Die Ausstellung Karl der Grosse, jw., nr 473, il. 76.
78 Heidelberg, Universitatsbibliothek Cod. Sal. IXb, fol. 41r; Die Ausstellung Karl der Grosse, jw., nr 474,
il. 77.
79 Chantilly, Musee Conde Ms. lat. 1347: evangeliarium per totum annum, podarowane bliżej nieokreślonemu
kościołowi św. Mikołaja. • ................. i:
37
wozem jest okrągła mandorla, dźwigana przez dwie pary żywych istot stojących na czterech
kołach. Wewnątrz mandorli siedzi Chrystus na tronie pomiędzy dwoma cherubinami sześcio-
skrzydłymi. Ugwieżdżoną krawędź mandorli ujmują w górze dwaj aniołowie. Ta miniatura
zasługuje na szczególne zainteresowanie, ponieważ malowidło w zachodniej absydzie kolegiaty
w Tumie pod Łęczycą (il. 62) wykazuje z nią treściowe podobieństwa. Do dwóch istot asystują-
cych Chrystusowi odnosi się napis ponad mandorlą, wzięty z ks. Izajasza 6,2—3: duo cerubin
sex ale uni et sex ale alteri / duabus velabant faciem eius (= Dei) et duabus velabant pedes
eius et duabus Volabant et clamabant alter ad alterum dicentes sanctus sanctus sanctus.
Przyjęcie nowych ikonograficznych typów w okresie renesansu karolińskiego nie zniszczyło
całkowicie merowińskiej wersji z VII i VIII w. Trwała ona w IX w. i nawet później w bardziej
konserwatywnych ośrodkach Europy zachodniej podobnie jak hellenistyczny typ kuli — tronu.
W ewangeliarzu z Lorsch, rękopisie powstałym w pałacowej szkole Karola Wielkiego ok. 810 r.,
cztery symbole ewangelistów umieszczone są w małych medalionach na bogato dekorowanej
kolistej mandorli, a dwaj aniołowie, znani z wcześniejszych przedstawień, są pominięci76. Ta
wersja służyła za wzór późniejszym artystom ottońskiej szkoły w Reichenau, zwłaszcza mnichowi
Anno, przy wykonaniu dwóch dzieł: przed 969 r. ewangelistarium, zamówionego przez Gerona,
późniejszego arcybiskupa Kolonii77, oraz ok. 980—988 r. Sakramentarza z klasztoru Petersha-
usen78; późniejszym powtórzeniem karolińskiego wzoru jest miniatura we francuskim ewan-
geliarzu (il. 26)79.
Także w odległym rejonie północnej Hiszpanii znalazły się przykłady nawiązania w X i XI w.
do ikonograficznych wzorów przedkarolińskich. W najstarszym zachowanym rękopisie komen-
tarza Beatusa do Apokalipsy, wykonanym ok. 900 r. w Asturii, znajduje się miniatura ilustrująca
75 Madryt, Bibliotheca Nacional Cod. Vit. 14, fol. 2; Schiller, Ikonographie, jw., s. 238—239, il. 667.
76 Ewangeliarz z Lorsch: cz. I. Alba Julia (Rumunia), Batthyaneum p. 36 calostronicowa miniatura przed
początkiem ewangelii Mateusza; W. K o e h 1 e r, Die karolingischen Miniaturen. II, Die Hofschule Karls des
Grossen. Text. Berlin 1958, s. 88—100: Das Lorscher Evangeliar, tabl. 105 do s. 93—94; P. A. U n d e r w o o d,
The Fountain of Life in Manuscripts of the Gospels. Dumbarton Oaks Papers, V, 1950, s. 119: interpretacja
obrazu Chrystusa na fol. 36 jako przedstawienia harmonii ewangelii; mandorlę otaczają dwa wersy napisane na
ciemnopurpurowym tle: QUATTUOR ERGO VIROS ANIMALIA SANCTA FIGURANT / SACRA SALUTI-
FERI NARRANTES MUNERA CHRISTI; Die Ausstellung Karl der Grosse, jw., nr 418, il. 58; B r a u n f e 1 s,
Die Welt, jw., tabl. XIX; D. S i m o n e s c u, Codex Aureus. Bucuresti 1972, il. XIII; Dobrzeniecki
MD/II, il. 36.
77 Darmstadt, Hessische Landesbibliothek Cod 1498; W. Koehler, Die Tradition der Adagruppe und
die Anfiinge des ottonischen Stiles in der Buchmalerei. [w:] Festschrift P. Clemen, jw., s. 255—272, il. 2 (MD
w ewangeliarzu z Lorsch), il. 6 (Kodeks Gerona); Die Ausstellung Karl der Grosse, jw., nr 473, il. 76.
78 Heidelberg, Universitatsbibliothek Cod. Sal. IXb, fol. 41r; Die Ausstellung Karl der Grosse, jw., nr 474,
il. 77.
79 Chantilly, Musee Conde Ms. lat. 1347: evangeliarium per totum annum, podarowane bliżej nieokreślonemu
kościołowi św. Mikołaja. • ................. i:
37