DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0043
tekst utworu św. Jana z następującą formułą Maiestas: okrągła, pokryta gwiazdami mandorla
podtrzymywana jest przez 2 aniołów, określonych napisami: CERUBIN — SERAFIN, Chrystus
siedzi na krześle, nad którym znajduje się napis TRO/NUS80. Pod mandorlą, między słońcem
i księżycem, znajduje się napis: hic sol obscurabitur et luna in sanguine versa est, świadczący,
że ta miniatura ilustruje otworzenie przez Baranka szóstej pieczęci, po którym „słońce stało się
czarne jak włosienny wór, a księżyc cały stał się jak krew" (ił. 27)81.
Artystyczne, umysłowe i religijne odrodzenie, zapoczątkowane w IX w. osobistą inicjatywą
Karola Wielkiego, miało charakter eklektyczny. Klasztorne skryptoria kopiowały i swobodnie łą-
czyły wschodnie elementy z zachodnimi posługując się różnorodnymi importowanymi rękopisami.
Pierwsza faza tej kompilacji ukazuje Maiestas Domini, w której karolińscy artyści połączyli
łacińską kulę ze wschodnią mandorlą w celu utworzenia nowego typu ikonograficznego82. Po
wstępnych stadiach ewolucji w karolińskich szkołach, zwłaszcza w Tours i Reims, rozwinięta
w pełni formuła nowego typu wykształciła się w opactwie St. Denis.
W przykładach ze szkoły w Tours (Saint-Martin) Chrystus siedzi na hellenistycznej kuli
i w pierwszej grupie zabytków otoczony jest owalną lub zaostrzoną mandorlą. Ta eliptyczna
mandorla nie dotyka kuli przy jej podstawie na miniaturze w tzw. biblii z opactwa Moutier-
Grandval, znanej jako biblia Alkuina, napisana za rządów opata Adalharda (834—843)83 (ił. 28),
w ewangeliarzu, wykonanym przed 846 r. przez jednego z czołowych mistrzów skryptorium
w Tours, podarowanym klasztorowi w Prum przez cesarza Lotara I, zmarłego w 855 r. w tymże
klasztorze84 (il. 29), oraz w ewangeliarzu z Le Mans85 (il. 30).
Natomiast w ewangeliarzu Lotara I, powstałym w latach 849—851, zaostrzona na górze
i dole mandorla styka się z kulą86 (il. 31). Chrystus ma brodę na wzór wschodni w ewangeliarzach
80 Nowy Jork, Pierpont Morgan Library Ms. 644; W. N e u s s, Die Apokalypse des HI. Johannes in der
altspanischen und altchristlichen Bibel — Illustration (Das Problem der Beatus — Handschriften). Munster
i.W. 1931, s. 9; Cook, The Earliest, jw., s. 46, il. 19.
81 Apokalipsa 6, 12.
82 Cook, The Earliest, jw., s. 47—57: The Carolingian Globe — Mandorla; autor omawia kształtowanie
się i zasięg karolińskiej formuły w następujących skryptoriach: 1) Tours, typ A, typ B; 2) Reims; 3) St. Denis;
4) rozpowszechnienie się turońskiego a) typu A b) typu B; 5) rozpowszechnienie się typu St. Denis; 6) błędne
naśladownictwa typu St. Denis.
83 Londyn, British Museum Add. 10546, fol. 352v; W. Otto, Die Karolingische Bilderwelt. Munchen
1957, il. 35; J. Hubert, J. Porcher, W. F. Vo łbach, Die Kunst der Karolinger. Munchen 1969,
il. 124.
84 Tybinga, Universitatsbibliothek Ms. theol. lat. fol. 733, fol. 17v; Das erste Jahrtausend. Tafelband, jw.
s. 56, il. 244, na krzyżowym nimbie REX, LEX, LVX.
85 Paryż, Bibliotheąue Nationale Lat. 261, fol. 18 ok. 875—880 r.; Cook, The Earliest, jw., s. 47, il. 20.
86 Paryż, Bibliotheąue Nationale Lat. 266; Braunfels, Die Welt, jw., s. 368: najdoskonalszy wśród
15 ilustrowanych ewangeliarzy szkoły z Tours, Maiestas Domini jedna z sześciu całostronicowych ilustracji, wyko-
nanych przez głównego mistrza „C" wg W. Koehler, Die karolingischen Miniaturen. I: Die Schule von
Tours. Berlin 1930, s. 8/19.
39
podtrzymywana jest przez 2 aniołów, określonych napisami: CERUBIN — SERAFIN, Chrystus
siedzi na krześle, nad którym znajduje się napis TRO/NUS80. Pod mandorlą, między słońcem
i księżycem, znajduje się napis: hic sol obscurabitur et luna in sanguine versa est, świadczący,
że ta miniatura ilustruje otworzenie przez Baranka szóstej pieczęci, po którym „słońce stało się
czarne jak włosienny wór, a księżyc cały stał się jak krew" (ił. 27)81.
Artystyczne, umysłowe i religijne odrodzenie, zapoczątkowane w IX w. osobistą inicjatywą
Karola Wielkiego, miało charakter eklektyczny. Klasztorne skryptoria kopiowały i swobodnie łą-
czyły wschodnie elementy z zachodnimi posługując się różnorodnymi importowanymi rękopisami.
Pierwsza faza tej kompilacji ukazuje Maiestas Domini, w której karolińscy artyści połączyli
łacińską kulę ze wschodnią mandorlą w celu utworzenia nowego typu ikonograficznego82. Po
wstępnych stadiach ewolucji w karolińskich szkołach, zwłaszcza w Tours i Reims, rozwinięta
w pełni formuła nowego typu wykształciła się w opactwie St. Denis.
W przykładach ze szkoły w Tours (Saint-Martin) Chrystus siedzi na hellenistycznej kuli
i w pierwszej grupie zabytków otoczony jest owalną lub zaostrzoną mandorlą. Ta eliptyczna
mandorla nie dotyka kuli przy jej podstawie na miniaturze w tzw. biblii z opactwa Moutier-
Grandval, znanej jako biblia Alkuina, napisana za rządów opata Adalharda (834—843)83 (ił. 28),
w ewangeliarzu, wykonanym przed 846 r. przez jednego z czołowych mistrzów skryptorium
w Tours, podarowanym klasztorowi w Prum przez cesarza Lotara I, zmarłego w 855 r. w tymże
klasztorze84 (il. 29), oraz w ewangeliarzu z Le Mans85 (il. 30).
Natomiast w ewangeliarzu Lotara I, powstałym w latach 849—851, zaostrzona na górze
i dole mandorla styka się z kulą86 (il. 31). Chrystus ma brodę na wzór wschodni w ewangeliarzach
80 Nowy Jork, Pierpont Morgan Library Ms. 644; W. N e u s s, Die Apokalypse des HI. Johannes in der
altspanischen und altchristlichen Bibel — Illustration (Das Problem der Beatus — Handschriften). Munster
i.W. 1931, s. 9; Cook, The Earliest, jw., s. 46, il. 19.
81 Apokalipsa 6, 12.
82 Cook, The Earliest, jw., s. 47—57: The Carolingian Globe — Mandorla; autor omawia kształtowanie
się i zasięg karolińskiej formuły w następujących skryptoriach: 1) Tours, typ A, typ B; 2) Reims; 3) St. Denis;
4) rozpowszechnienie się turońskiego a) typu A b) typu B; 5) rozpowszechnienie się typu St. Denis; 6) błędne
naśladownictwa typu St. Denis.
83 Londyn, British Museum Add. 10546, fol. 352v; W. Otto, Die Karolingische Bilderwelt. Munchen
1957, il. 35; J. Hubert, J. Porcher, W. F. Vo łbach, Die Kunst der Karolinger. Munchen 1969,
il. 124.
84 Tybinga, Universitatsbibliothek Ms. theol. lat. fol. 733, fol. 17v; Das erste Jahrtausend. Tafelband, jw.
s. 56, il. 244, na krzyżowym nimbie REX, LEX, LVX.
85 Paryż, Bibliotheąue Nationale Lat. 261, fol. 18 ok. 875—880 r.; Cook, The Earliest, jw., s. 47, il. 20.
86 Paryż, Bibliotheąue Nationale Lat. 266; Braunfels, Die Welt, jw., s. 368: najdoskonalszy wśród
15 ilustrowanych ewangeliarzy szkoły z Tours, Maiestas Domini jedna z sześciu całostronicowych ilustracji, wyko-
nanych przez głównego mistrza „C" wg W. Koehler, Die karolingischen Miniaturen. I: Die Schule von
Tours. Berlin 1930, s. 8/19.
39