DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0062
in libro vite Omnia enim in celo et in terra et subtus terra eąuaminiter per ipsum dominata
sunt111.
Dalszy dowód karolińskiego wpływu na sztukę Hiszpanii poprzez ^drugą odmianę typu
Tours pojawia się w rękopisie komentarza Beatusa do Apokalipsy, wykonanym w 975 r.112.
Chrystus w uniesionej prawej dłoni trzyma mały krążek z napisem mundus, siedzi na wysokim
krześle z poduszką, charakterystycznym motywem, który będzie niezwykle popularny w póź-
niejszej sztuce hiszpańskiej. Mondorla ma kształt ósemki, wpisana jest w romb, opleciony regu-
larnie wijącą się wstęgą, obejmującą w narożnikach prostokątnej kompozycji cztery symbole
ewangelistów (il. 39).
Rozwinięty w opactwie St. Denis typ Maiestas Domini z kulą — mandorlą, w którym Chrystus
przedstawiony jest jako siedzący na przecięciu się koła z elipsą, najlepiej reprezentowany złotą
oprawą ewangeliarza z opactwa Św. Emmerama w Ratyzbonie, okazał się niezwykle wpływowy
i szeroko rozpowszechniony. Opactwu St. Denis w II poł. IX w. przypadła rola przodującego
ośrodka i w następnych stuleciach ten typ ikonograficzny przejęły skryptoria zależne bezpośred-
nio lub pośrednio od St. Denis.
Szkoła miniatorska w St. Gallen jedna z pierwszych przyjęła styl St. Denis i ona posiada
wczesny przykład formuły kula — mandorla, utworzonej z dwóch kół o jednakowej średnicy.
Stopy Chrystusa spoczywają na obwodzie kolistego podnóżka (= terra), a cztery żywe istoty,
bez atrybutów ewangelistów, znajdują się w półkolach, przylegających diagonalnie do obwodu
kuli i mandorli (il. 40)113.
Typ St. Denis występuje także w rękopisach powstałych w Fuldzie. W sakramentarzu po-
wstałym w IV ćwierci X w., reprezentującym wczesny okres książkowego malarstwa fuldajskiego,
wśród chrystologicznych, hagiograficznych i liturgicznych przedstawień znajduje się Maiestas
Domini z eliptycznym kształtem kuli i mandorli (il. 41)114.
111 Por. ks. Izajasza 40, 12: quis appendit tribus digitis molem terrae et libravit in pondere montes et
collesinstatera;De C h a m p e a u x - S t e r k x, Introduction, jw., il. 109; H. Schade, Hinweise zur fruhmit-
telalterlichen Ikonographie. Das Munster, XI, 1958, s. 389—392: III. Der Wager der Welt — dysk w dłoni Chrys-
tusa (tłumaczony niekiedy jako hostia, złota moneta-denar z przypowieści o robotnikach w winnicy wg Mat. 20,
1—16 oznacza świat (mundus); to znaczenie potwierdzają tituli przedstawień Maiestas Domini w Złotym Kodeksie
Emmeramskim i biblii z kościoła S. Paolo fuori le mura.
112 Gerona, Archivo de la Catedral fol. 2; Cook, The Earliest, jw., s. 52, il. 31; Neuss, Die Apokalypse,
jw., s. 114—116, il. 5, kolejność symboli ewangelistów: Mateusz — Jan /Marek — Łukasz odpowiada zwyczajo-
wemu porządkowi, ustalonemu przez Epifaniusza z Salaminy (ok. 315—403) i Hieronima (ok. 347—419).
113 A 1 b i n u s, Dialektyka i retoryka, rękopis z IX w., rysunek piórkiem z poł. X w.; Zurych, Stadtbibliothek
Ms. C. 80, fol. 83; Goldschmidt, Die deutsche Buchmalerei, I, jw., s. 64, tabl. 87; A. M e r t o n, Die
Buchmalerei in St. Gallen vom neunten bis zum zwólften Jahrhundert. Leipzig 1912, s. 64; Cook, The Earliest,
jw., s. 53, il. 33.
114 Getynga, Niedersachsische Landes- und Hochschulbibliothek Cod. Ms. Theol. 231, fol. 113v; Fulda
IV ćw. X w.; Werdendes Abendland, jw., nr 534; Das erste Jahrtausend. Tafelband, jw., nr 437—439 /440b/ (190);
58
sunt111.
Dalszy dowód karolińskiego wpływu na sztukę Hiszpanii poprzez ^drugą odmianę typu
Tours pojawia się w rękopisie komentarza Beatusa do Apokalipsy, wykonanym w 975 r.112.
Chrystus w uniesionej prawej dłoni trzyma mały krążek z napisem mundus, siedzi na wysokim
krześle z poduszką, charakterystycznym motywem, który będzie niezwykle popularny w póź-
niejszej sztuce hiszpańskiej. Mondorla ma kształt ósemki, wpisana jest w romb, opleciony regu-
larnie wijącą się wstęgą, obejmującą w narożnikach prostokątnej kompozycji cztery symbole
ewangelistów (il. 39).
Rozwinięty w opactwie St. Denis typ Maiestas Domini z kulą — mandorlą, w którym Chrystus
przedstawiony jest jako siedzący na przecięciu się koła z elipsą, najlepiej reprezentowany złotą
oprawą ewangeliarza z opactwa Św. Emmerama w Ratyzbonie, okazał się niezwykle wpływowy
i szeroko rozpowszechniony. Opactwu St. Denis w II poł. IX w. przypadła rola przodującego
ośrodka i w następnych stuleciach ten typ ikonograficzny przejęły skryptoria zależne bezpośred-
nio lub pośrednio od St. Denis.
Szkoła miniatorska w St. Gallen jedna z pierwszych przyjęła styl St. Denis i ona posiada
wczesny przykład formuły kula — mandorla, utworzonej z dwóch kół o jednakowej średnicy.
Stopy Chrystusa spoczywają na obwodzie kolistego podnóżka (= terra), a cztery żywe istoty,
bez atrybutów ewangelistów, znajdują się w półkolach, przylegających diagonalnie do obwodu
kuli i mandorli (il. 40)113.
Typ St. Denis występuje także w rękopisach powstałych w Fuldzie. W sakramentarzu po-
wstałym w IV ćwierci X w., reprezentującym wczesny okres książkowego malarstwa fuldajskiego,
wśród chrystologicznych, hagiograficznych i liturgicznych przedstawień znajduje się Maiestas
Domini z eliptycznym kształtem kuli i mandorli (il. 41)114.
111 Por. ks. Izajasza 40, 12: quis appendit tribus digitis molem terrae et libravit in pondere montes et
collesinstatera;De C h a m p e a u x - S t e r k x, Introduction, jw., il. 109; H. Schade, Hinweise zur fruhmit-
telalterlichen Ikonographie. Das Munster, XI, 1958, s. 389—392: III. Der Wager der Welt — dysk w dłoni Chrys-
tusa (tłumaczony niekiedy jako hostia, złota moneta-denar z przypowieści o robotnikach w winnicy wg Mat. 20,
1—16 oznacza świat (mundus); to znaczenie potwierdzają tituli przedstawień Maiestas Domini w Złotym Kodeksie
Emmeramskim i biblii z kościoła S. Paolo fuori le mura.
112 Gerona, Archivo de la Catedral fol. 2; Cook, The Earliest, jw., s. 52, il. 31; Neuss, Die Apokalypse,
jw., s. 114—116, il. 5, kolejność symboli ewangelistów: Mateusz — Jan /Marek — Łukasz odpowiada zwyczajo-
wemu porządkowi, ustalonemu przez Epifaniusza z Salaminy (ok. 315—403) i Hieronima (ok. 347—419).
113 A 1 b i n u s, Dialektyka i retoryka, rękopis z IX w., rysunek piórkiem z poł. X w.; Zurych, Stadtbibliothek
Ms. C. 80, fol. 83; Goldschmidt, Die deutsche Buchmalerei, I, jw., s. 64, tabl. 87; A. M e r t o n, Die
Buchmalerei in St. Gallen vom neunten bis zum zwólften Jahrhundert. Leipzig 1912, s. 64; Cook, The Earliest,
jw., s. 53, il. 33.
114 Getynga, Niedersachsische Landes- und Hochschulbibliothek Cod. Ms. Theol. 231, fol. 113v; Fulda
IV ćw. X w.; Werdendes Abendland, jw., nr 534; Das erste Jahrtausend. Tafelband, jw., nr 437—439 /440b/ (190);
58