DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0067
występuje w rękopisach kolońskiej szkoły z końca XI w.: ewangeliarzach z kościoła St. Maria
ad Gradus w Kolonii (ok. 1030 r.)122 (il. 43) i z katedry bamberskiej (ok. 1050 r.)123. Kula
i mandorla jednakowych wymiarów tworzą tutaj regularne koła z koncentrycznymi wstęgami,
a stopy siedzącego na kuli Chrystusa spoczywają na okrągłym podnóżku — ziemi. Ta wersja
reprezentuje ostatnią fazę wpływu formuły St. Denis na szkołę kolońską, ponieważ układ kula —
mandorla zanikł całkowicie w wyniku wprowadzenia bizantyjskiej ikonografii Maiestas Domini.
Do tej nowej fazy należy miniatura sakramentarza tynieckiego (il. 44)124.
Francuska formuła była popularna również w Belgii, o czym świadczy przedstawienie Maiestas
Domini — rysunek piórkiem w rękopisie z XI w., pochodzącym z klasztoru Stablo na obszarze
diecezji Leodium (il 69)125. Mandorla, sfera oraz podnóżek ukształtowane są jako trzy o różnej
średnicy koła, ustawione pionowo. Wzdłuż brzegu mandorli biegnie podwójny wers: CELUM
PERPETUO VIRTUTIS IURE GUBERNO / ATQUE MEIS PEDIBUS INCURVAT
PONDERA MUNDUS. Ostatni wyraz, mundus, wprawdzie przeszedł na krawędź sfery, na
której tronuje Chrystus, ale nie jest on określeniem sfery, ponieważ odnosi się do koła — pod-
nóżka, podzielonego wewnątrz na trzy pola. Mandorla i sfera łącznie są rozumiane jako
obraz nieba (CELUM), natomiast tarcza podnóżka jako MUNDUS = ziemia, podzielona
na trzy pola, oznaczające trzy znane wówczas części ziemi, określane na ówczesnych przedsta-
wieniach napisami Europa Asia, Africa126. Zarówno w obrazie, jak i napisie wyrażona jest
antyteza, odpowiadająca formule z księgi Izajasza: Caelum sedes mea, terra autem scabellum
pedum meorum127. Analogiczne znaczenie posiada miniatura w biblii ze Stavelot z 1097 r.
(il. 45)128. Zastosowanie tej formuły z trzema kołami — sferą, mandorlą i ziemią pod stopami
122 Kolonia, St. Maria ad Gradus; Kolonia, Erzbischofliches Priesterseminar Hs. la, fol. lv; Bloch-
S c h n i t z 1 e r, Die ottonische, jw., s. 69—75, tabl. XV (barwna) 262; Textband, il. 325; Rhein und Maas, jw.,
s. 210 E 18, tablica barwna.
123 Bamberga, Staatliche Bibliothek Msc. Bibl. 94 fol. Kolonia, II ćw. XI w.; Das erste Jahrtausend. Tafel-
band, jw., nr 356—357; Bloch-Schnitzler, Die ottonische, jw., s. 80—86, tabl. 310; Textband, il. 326.
124 Sakramentarz z opactwa benedyktynów w Tyńcu; Warszawa, Biblioteka Narodowa BOZ Cim. nr 8,
p. 32; Sztuka polska, jw., il. 754; Bloch-Schnitzler, Die ottonische, jw., s. 100—103, tabl. 380; Textband,
il. 327.
125 Bruksela, Bibliotheąue Royale de Belgique Ms. II 2570, fol. 3r, utwory Grzegorza z Nazjanzu (330—390)
XI w.; Cook, The Earliest, jw., s. 54, il. 35; N i 1 g e n, Der Codex, jw., il. 98; S. C o 11 o n - G e v a e r t,
J. L e j e u n e, J. S t i e n n o n, Art roman dans la vallee de la Mause aux XI , XII et XIII siecles. Bruxelles
1966, s. 159—161, il. na s. 160; Rhein und Maas, jw., s. 226, F 18, Stavelot, ok. 1020—1030.
126 Por. przypis 104; Lambert z Saint-Omer, Liber floridus; Augustus jako władca świata trzyma duży dysk
(mundus) podzielony na trzy części określone napisami: ASIA (górne półkole), EVROPA / AFRICA (dolne
półkole), Gandawa, Bibl. Uniwersytecka MS. 92, fol. 138v; J. Duby, Friihzeit des abendlandischen Christen-
tums 980—1110. Geneve 1967, il. na s. 22 (barwna); Homo Caelestis, jw., s. 177—180, il. 245.
127 Ks. Izajasza 66, 1.
128 Biblia, którą „Goderannus i Ernesto (adiutor et socius) napisali i ozdobili w 1097 r. w klasztorze św.
Remakla w Stavelot"; Londyn, British Museum Add. Ms. 28107, fol. 136, początek Nowego Testamentu; Swa-
63
ad Gradus w Kolonii (ok. 1030 r.)122 (il. 43) i z katedry bamberskiej (ok. 1050 r.)123. Kula
i mandorla jednakowych wymiarów tworzą tutaj regularne koła z koncentrycznymi wstęgami,
a stopy siedzącego na kuli Chrystusa spoczywają na okrągłym podnóżku — ziemi. Ta wersja
reprezentuje ostatnią fazę wpływu formuły St. Denis na szkołę kolońską, ponieważ układ kula —
mandorla zanikł całkowicie w wyniku wprowadzenia bizantyjskiej ikonografii Maiestas Domini.
Do tej nowej fazy należy miniatura sakramentarza tynieckiego (il. 44)124.
Francuska formuła była popularna również w Belgii, o czym świadczy przedstawienie Maiestas
Domini — rysunek piórkiem w rękopisie z XI w., pochodzącym z klasztoru Stablo na obszarze
diecezji Leodium (il 69)125. Mandorla, sfera oraz podnóżek ukształtowane są jako trzy o różnej
średnicy koła, ustawione pionowo. Wzdłuż brzegu mandorli biegnie podwójny wers: CELUM
PERPETUO VIRTUTIS IURE GUBERNO / ATQUE MEIS PEDIBUS INCURVAT
PONDERA MUNDUS. Ostatni wyraz, mundus, wprawdzie przeszedł na krawędź sfery, na
której tronuje Chrystus, ale nie jest on określeniem sfery, ponieważ odnosi się do koła — pod-
nóżka, podzielonego wewnątrz na trzy pola. Mandorla i sfera łącznie są rozumiane jako
obraz nieba (CELUM), natomiast tarcza podnóżka jako MUNDUS = ziemia, podzielona
na trzy pola, oznaczające trzy znane wówczas części ziemi, określane na ówczesnych przedsta-
wieniach napisami Europa Asia, Africa126. Zarówno w obrazie, jak i napisie wyrażona jest
antyteza, odpowiadająca formule z księgi Izajasza: Caelum sedes mea, terra autem scabellum
pedum meorum127. Analogiczne znaczenie posiada miniatura w biblii ze Stavelot z 1097 r.
(il. 45)128. Zastosowanie tej formuły z trzema kołami — sferą, mandorlą i ziemią pod stopami
122 Kolonia, St. Maria ad Gradus; Kolonia, Erzbischofliches Priesterseminar Hs. la, fol. lv; Bloch-
S c h n i t z 1 e r, Die ottonische, jw., s. 69—75, tabl. XV (barwna) 262; Textband, il. 325; Rhein und Maas, jw.,
s. 210 E 18, tablica barwna.
123 Bamberga, Staatliche Bibliothek Msc. Bibl. 94 fol. Kolonia, II ćw. XI w.; Das erste Jahrtausend. Tafel-
band, jw., nr 356—357; Bloch-Schnitzler, Die ottonische, jw., s. 80—86, tabl. 310; Textband, il. 326.
124 Sakramentarz z opactwa benedyktynów w Tyńcu; Warszawa, Biblioteka Narodowa BOZ Cim. nr 8,
p. 32; Sztuka polska, jw., il. 754; Bloch-Schnitzler, Die ottonische, jw., s. 100—103, tabl. 380; Textband,
il. 327.
125 Bruksela, Bibliotheąue Royale de Belgique Ms. II 2570, fol. 3r, utwory Grzegorza z Nazjanzu (330—390)
XI w.; Cook, The Earliest, jw., s. 54, il. 35; N i 1 g e n, Der Codex, jw., il. 98; S. C o 11 o n - G e v a e r t,
J. L e j e u n e, J. S t i e n n o n, Art roman dans la vallee de la Mause aux XI , XII et XIII siecles. Bruxelles
1966, s. 159—161, il. na s. 160; Rhein und Maas, jw., s. 226, F 18, Stavelot, ok. 1020—1030.
126 Por. przypis 104; Lambert z Saint-Omer, Liber floridus; Augustus jako władca świata trzyma duży dysk
(mundus) podzielony na trzy części określone napisami: ASIA (górne półkole), EVROPA / AFRICA (dolne
półkole), Gandawa, Bibl. Uniwersytecka MS. 92, fol. 138v; J. Duby, Friihzeit des abendlandischen Christen-
tums 980—1110. Geneve 1967, il. na s. 22 (barwna); Homo Caelestis, jw., s. 177—180, il. 245.
127 Ks. Izajasza 66, 1.
128 Biblia, którą „Goderannus i Ernesto (adiutor et socius) napisali i ozdobili w 1097 r. w klasztorze św.
Remakla w Stavelot"; Londyn, British Museum Add. Ms. 28107, fol. 136, początek Nowego Testamentu; Swa-
63