Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (19.1975)

Chrystusa — mogło przeniknąć nad Mozę raczej z Kolonii, a nie bezpośrednio z opactwa
St. Denis129.

Najczystszy angielski przykład wzoru St. Denis znajduje się w inicjale O benedykcjonału
św. Aethelwolda (963—984), biskupa Winchesteru. Kula pojawia się w otoczeniu łuku tęczo-
wego, ale wpływ St. Denis zaznaczył się w przecięciu trapezoidalnej sfery z mandoilą (ii. 46)130.

Rozpatrzone przez Cooka przykłady należą głównie do rękopisów i iVoire'ów z X i XI w.
Z takich wzorów formuła St. Denis była kopiowana przez artystów południowofrancuskich
XII w. nie tylko w rękopisach, lecz również w architektonicznej rzeźbie i ściennych malowidłach.
Z centralnej Francji formuła przenikała do Hiszpanii, zwłaszcza ze wzrostem wpływów fran-
cuskich w ostatnich latach panowania Alfonsa VI Leońskiego (1065—1109), który dawny
mozarabski obrządek zastąpił gallikańskim. W konsekwencji import francuskich rękopisów
liturgicznych wniósł nowe tematy ikonograficzne, które kopiowali dowolnie miejscowi artyści
zakonni. Wpływ francuski dominował w Katalonii, która od IX w. zachowała ścisłe związki
z południową i centralną Francją. Dzięki temu francuskie motywy ikonograficzne pojawiają się
znacznie wcześniej i są bardziej rozpowszechnione w tej Marca Hispanica niż na przeciwnej
stronie półwyspu. Ten wpływ jest wyraźny w stylu katalońskich rękopisów.

Wymienione poprzednio zabytki z obszarów Hiszpanii, południowej i centralnej Francji
ukazują bliską zależność od IX-wiecznego wzoru St. Denis. Jednakże przykłady występujące
w tych rejonach w XI i XII w. często zdradzają nieporozumienie albo błędne pojmowanie pier-
wotnego znaczenia kuli niebios. Takim przykładem jest oprawa książkowa z XI w., przypisana
szkole w Echternach, ale którą mógł wykonać później burgundzki rzeźbiarz131 (il. 47).
Chrystus nie siedzi na górnej krawędzi kuli, lecz na szerokim tronie wpisanym w kolisty kontur.

rzenski, Monuments, jw., s. 55, nr 97, ii. 224; Rhein und Maas, jw., s. 232, F 27; H. K. U s e n e r, Die
Miniaturen der Bibel von Stavelot. [w:] Actes du XVII congres international d'histoire de 1'art. Amsterdam,
23—31 Juillet 1952, s. 207—211.

129 M. S c h o 11, Zwei Liitticher Sakramentare in Bamberg und Paris und ihre Verwandten. Zur Geschichte
der Liitticher Buchmalerei im XI. Jahrhundert. (Studien zur deutschen Kunstgeschichte, t. 284), Strassburg 1931;
F. M a s a i, Le manuscrit a miniatures. 1. L'age preroman. 2. L'age roman. [w:] Art mosan et arts anciens du
pays de Liege. Exposition Internationale. Liege 1951, s. 63—80 (bibliografia); por. J. Lejeune, Liege, de la
Principaute a la Metropole. Anvers 19682, s. 33—38: La cfuestion d'Occident. Naissance de la Lotharingie. L'an-
nexion a la Germanie.

130 Londyn, British Museum Additional MS. 49598, fol. 70, miniatura w inicjale tekstu: Omnipotens Trinitas
Vnus et Verus Deus. Pater et Filius et Spiritus Sanctus (benedykcja na pierwszą niedzielę po Zielonych Świętach);
F. W o r m a 1 d, The Benedictional of St. Ethelwold. London 1959, s. 14, il. 5: ta miniatura wykazuje wpływ
dziel karolińskiej grupy Ady (szkoła pałacowa) i może być porównana z plakietą z kości, zapewne przedstawiającą
personifikację filozofii lub Sapientiam DWinam (ob. Nowy Jork, Metropolitan Museum).

131 Ewangeliarz z Sant Miquel de Cuixa, lepiej znany jako ewangeliarz z Perpignan, Bibliotheąue municipal
fol. 111 B, XII w.: Cook, The Earliest, jw., s. 55, il. 32: Chrystus siedzi na poduszce, znajdującej się na przecięciu
kuli z mandorlą.

5 Rocznik Muz. Nar. t. XIX/75 f.Z