DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0082
Domini unoszona jest na firmamencie niebios — mandorli przez czterech aniołów i tetramorfa
względnie przez cztery żywe istoty.
W licznych malarskich przedstawieniach powstałych na Zachodzie\ pomiędzy VIII—XI w.
przeważają niebieskie barwy, odpowiadające krystalicznemu „dziełu" podobnemu do szafiru,
gwiazdy natomiast jeszcze dokładniej określają mandorlę jako firmament niebieski. Takie
opracowania znane są w książkowym malarstwie karolińskiej szkoły .w Tours, pałacowej szkoły
Karola Łysego, kolońskim malarstwie ottońskim, w angielskim rękopisie homilii Grzegorza Wiel-
kiego, francuskim sakramentarzu z Limoges (ii. 52) oraz w nadmozańskich płaskorzeźbach ottoń-
skich156.
Dźwiganie mandorli przez cztery żywe istoty tylko w nielicznych wypadkach jest tak wyraźnie
przedstawiane jak we wczesnochrześcijańskich przykładach. W większości wypadków poprzesta-
je się na zachowaniu dawnego układu tych istot, zwróconych na zewnątrz. Jednak w Złotym
Kodeksie z opactwa St. Emmeram w Ratyzbonie titulus całostronicowej miniatury z Maiestas
Domini (ił. 36) wyraźnie wymienia Ezechiela jako autora opisu Tronu boskiego157.
O ścisłym związku miniatury Maiestas w ewangeliarzu Hitdy (il. 53) z wizją Ezechiela świadczą
cztery złote koła, znajdujące się zewnątrz mandorli, określone napisem: IIII (= ąuatuor) ROTAE.
Ten związek obrazują kompozycje z czterema żywymi istotami w kołach, przylegających
do obwodu mandorli (il. 40, 45) lub oddzielnie umieszczonych w narożnikach i tworzących
kosmiczny kwadrat jak na miniaturze rękopisu z St. Omer158, biblii z Bury St. Edmunds159
(il. 54). Karta tytułowa ewangeliarza ze Sponheim z 1129 r. wykazuje trwanie tego związku jeszcze
w romańskich przedstawieniach. Chrystus siedzi na łuku w mandorli, w okrągłych narożnych
medalionach cztery żywe istoty, w górze pośrodku manus dei; pod mandorlą przedstawiony jest
Ezechiel leżący podczas wizji, któremu anioł wskazuje Teofanię160.
Miniatury w dwóch śląskich rękopisach: psalterium nocturnum z klasztoru cystersek w Trzeb-
nicy161 (il. 55) i psalterium pochodzącym zapewne z klasztoru klarysek we Wrocławiu162, dowo-
156 J. Ne lis, art. Firmament. Bibel-Lexikon herausgegeben von H. Haag. Leipzig 1969, szp. 479—481;
sakramentarz z Limoges: Paryż, Bibl. Nat. Lat. 9438.
157 Bayerns Kirche im Mittelalter. Handschriften und Urkunden. Munchen 1960, s. 22, nr 92, il. 11.
158 St. Omer, Bibl. municipale Ms 56; Swarzenski, The Anhalt, jw., s. 78, il. 11; Nilgen, Der
Codex, jw., il. 52.
159 Cambridge, Corpus Christi College 54, fol. 281v, 1121—1148 r.; Th. P. F. H o v i n g, The Bury St.
Edmunds Cross. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, XXII, 1964, s. 317—340, il 33; C. M. Kauffmann,
The Bury Bibie (Cambridge, Corpus Christi College, Ms.2). Journal of the Warburg and Courtauld Institutes,
XXIX, 1966, s. 60—81, il. 18.
160 Lavanttal, St. Paul, Sponheimer Evangeliar; Nilgen, Der Codex, jw., il. 102.
161 Psalterium nocturnum, skryptorium w Lubiążu, ok. 1240 r., fol. 154v; Wrocław, Biblioteka Uniwersy-
tecka IF 440; Sztuka polska, jw., il. 861.
162 Psalterium, Śląsk 1255—68 r.; Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka I Q 233, fol. 105v; Sztuka polska,
jw., il. 962.
78
i
względnie przez cztery żywe istoty.
W licznych malarskich przedstawieniach powstałych na Zachodzie\ pomiędzy VIII—XI w.
przeważają niebieskie barwy, odpowiadające krystalicznemu „dziełu" podobnemu do szafiru,
gwiazdy natomiast jeszcze dokładniej określają mandorlę jako firmament niebieski. Takie
opracowania znane są w książkowym malarstwie karolińskiej szkoły .w Tours, pałacowej szkoły
Karola Łysego, kolońskim malarstwie ottońskim, w angielskim rękopisie homilii Grzegorza Wiel-
kiego, francuskim sakramentarzu z Limoges (ii. 52) oraz w nadmozańskich płaskorzeźbach ottoń-
skich156.
Dźwiganie mandorli przez cztery żywe istoty tylko w nielicznych wypadkach jest tak wyraźnie
przedstawiane jak we wczesnochrześcijańskich przykładach. W większości wypadków poprzesta-
je się na zachowaniu dawnego układu tych istot, zwróconych na zewnątrz. Jednak w Złotym
Kodeksie z opactwa St. Emmeram w Ratyzbonie titulus całostronicowej miniatury z Maiestas
Domini (ił. 36) wyraźnie wymienia Ezechiela jako autora opisu Tronu boskiego157.
O ścisłym związku miniatury Maiestas w ewangeliarzu Hitdy (il. 53) z wizją Ezechiela świadczą
cztery złote koła, znajdujące się zewnątrz mandorli, określone napisem: IIII (= ąuatuor) ROTAE.
Ten związek obrazują kompozycje z czterema żywymi istotami w kołach, przylegających
do obwodu mandorli (il. 40, 45) lub oddzielnie umieszczonych w narożnikach i tworzących
kosmiczny kwadrat jak na miniaturze rękopisu z St. Omer158, biblii z Bury St. Edmunds159
(il. 54). Karta tytułowa ewangeliarza ze Sponheim z 1129 r. wykazuje trwanie tego związku jeszcze
w romańskich przedstawieniach. Chrystus siedzi na łuku w mandorli, w okrągłych narożnych
medalionach cztery żywe istoty, w górze pośrodku manus dei; pod mandorlą przedstawiony jest
Ezechiel leżący podczas wizji, któremu anioł wskazuje Teofanię160.
Miniatury w dwóch śląskich rękopisach: psalterium nocturnum z klasztoru cystersek w Trzeb-
nicy161 (il. 55) i psalterium pochodzącym zapewne z klasztoru klarysek we Wrocławiu162, dowo-
156 J. Ne lis, art. Firmament. Bibel-Lexikon herausgegeben von H. Haag. Leipzig 1969, szp. 479—481;
sakramentarz z Limoges: Paryż, Bibl. Nat. Lat. 9438.
157 Bayerns Kirche im Mittelalter. Handschriften und Urkunden. Munchen 1960, s. 22, nr 92, il. 11.
158 St. Omer, Bibl. municipale Ms 56; Swarzenski, The Anhalt, jw., s. 78, il. 11; Nilgen, Der
Codex, jw., il. 52.
159 Cambridge, Corpus Christi College 54, fol. 281v, 1121—1148 r.; Th. P. F. H o v i n g, The Bury St.
Edmunds Cross. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, XXII, 1964, s. 317—340, il 33; C. M. Kauffmann,
The Bury Bibie (Cambridge, Corpus Christi College, Ms.2). Journal of the Warburg and Courtauld Institutes,
XXIX, 1966, s. 60—81, il. 18.
160 Lavanttal, St. Paul, Sponheimer Evangeliar; Nilgen, Der Codex, jw., il. 102.
161 Psalterium nocturnum, skryptorium w Lubiążu, ok. 1240 r., fol. 154v; Wrocław, Biblioteka Uniwersy-
tecka IF 440; Sztuka polska, jw., il. 861.
162 Psalterium, Śląsk 1255—68 r.; Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka I Q 233, fol. 105v; Sztuka polska,
jw., il. 962.
78
i