DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0091
appareat, quem circulum Graeci bęi^orra vocant. Quatuor autem cardinibus eam formari
dicit, quia ąuatuor cardines, ąuatuor angulos ąuadrati significant, qui intra praedictum terrae
circulum continentur. Nam si ab orientis cardine in austrum et in aąuilonem singulas rectas
lineas ducas, similiter quoque et si ab occidentis cardine ad praedictos cardines, id est austrum
et aquilonem, singulas rectas lineas tendas, facis quadratum terrae intra orbem praedictum.
(Sed quomodo quadratus iste demonstrandus intra circulum scribi debeat, Euclides in quarto
libro elementorum euidenter insinuat.) Quapropter recte scriptura sancta faciem terrae et o r b e m
uocat et ąuatuor eam dicit cardinibus contineri.
Na miniaturze irlandzkiej litera Chi — układ dwóch przekątnych—jest krzyżowym układem
osi nieba jako forma quadrata mundi175. Centralny romb oznacza czworokątny orbis (mundus
tetragonus). Titulus: XPS vita hominum caelorum gloria summa / Librat tetragonum
miro discrimine m u n d u m, wypisany jest na brzegu mandorli w Złotym Kodeksie z opactwa
św. Emmerama w Ratyzbonie (il. 36). Tutaj ten mundus tetragonus przedstawiony jest za pomocą
rombu, otaczającego mandorlę, i do niego odnosi się napis na górnym brzegu miniatury określa-
jący temat całego przedstawienia: Ordine quadrato variis depicta figuris / Agmina sanctorum
gaudia magna vident.
Mundus tetragonus został przedstawiony na karcie astronomicznego rękopisu, wykonanego
ok. 818 r. w Salzburgu (il. 58)176. Kwadrat z kołami czterech stron nieba (ORIENS, AUSTER,
OCCIDENS, AQUILO) w narożnikach, ze schematycznym podziałem ziemi na trzy kontynenty
(ASIA—AFRICA /EUROPA), wpisany jest w poziomy kwadrat z czterema elementami (IGNIS,
AER, AQUA, TERRA). Ten diagram za pomocą połączenia figur ilustruje obrazowe myślenie
kosmologiczne i jest odpowiednikiem tekstu Kasjodora, a także wzorem powstałej nieco później
w Tours miniatury w biblii Viviana (il. 32). Ówczesny arcybiskup Salzburga, Arno (785—821),
przyjaźnił się z Alkuinem, który ugruntował sławę skryptorium w Tours i interesował się kos-
miczną symboliką krzyża. Z jego polecenia Raban Maur napisał utwór De laudibus S. Crucis177.
Rąbana dzieło De universo178, zależne od Etymologii Izydora z Sewilli179, zawiera sformuło-
wania, wyjaśniające mapę świata z Salzburga:
175 Por. Werckmeister, Irisch, jw., s. 155.
176 Wiedeń, Nationalbibliothek Cod. Vindob. 387, fol. 134; Meyer, Zur Symbolik, jw., s. 75—76 przypis
37, il. 9; Werckmeister, Irisch, jw., s. 155, tabl. 45b; B. B r o n d e r, Das Bild der Schópfung und Neu-
schopfung der Welt ais orbis quadratus. Friihmittelalterliche Studien, 6, 1972, s. 196.
177 H. B. Meyer, Crux, decus es mundi. Alkuins Kreuz- und Osterfrommigkeit. [w:] Paschatis Solemnia.
Studien zu Osterfeier und Osterfrommigkeit. Basel, Freiburg, Wien 1959, s. 96—107; Raban Maur, De
laudibus sanctae crucis. Mignę, Patrologia latina 107, szp. 133—294.
8 Raban Maur, De universo, liber XII caput I De terra. Mignę, Patrologia latina 111, szp. 333
B/D.
179 Izydor z Sewilli (zm. 636 r.), Etymologiarum sive Originum libri XX. Mignę, Patrologia
latina 82, szp. 73—728; por. J. F o n t a i n e, Isidore de Seville et la culture classiąue dans 1'Espagne wisigotiąue.
Paris 1959.
87
dicit, quia ąuatuor cardines, ąuatuor angulos ąuadrati significant, qui intra praedictum terrae
circulum continentur. Nam si ab orientis cardine in austrum et in aąuilonem singulas rectas
lineas ducas, similiter quoque et si ab occidentis cardine ad praedictos cardines, id est austrum
et aquilonem, singulas rectas lineas tendas, facis quadratum terrae intra orbem praedictum.
(Sed quomodo quadratus iste demonstrandus intra circulum scribi debeat, Euclides in quarto
libro elementorum euidenter insinuat.) Quapropter recte scriptura sancta faciem terrae et o r b e m
uocat et ąuatuor eam dicit cardinibus contineri.
Na miniaturze irlandzkiej litera Chi — układ dwóch przekątnych—jest krzyżowym układem
osi nieba jako forma quadrata mundi175. Centralny romb oznacza czworokątny orbis (mundus
tetragonus). Titulus: XPS vita hominum caelorum gloria summa / Librat tetragonum
miro discrimine m u n d u m, wypisany jest na brzegu mandorli w Złotym Kodeksie z opactwa
św. Emmerama w Ratyzbonie (il. 36). Tutaj ten mundus tetragonus przedstawiony jest za pomocą
rombu, otaczającego mandorlę, i do niego odnosi się napis na górnym brzegu miniatury określa-
jący temat całego przedstawienia: Ordine quadrato variis depicta figuris / Agmina sanctorum
gaudia magna vident.
Mundus tetragonus został przedstawiony na karcie astronomicznego rękopisu, wykonanego
ok. 818 r. w Salzburgu (il. 58)176. Kwadrat z kołami czterech stron nieba (ORIENS, AUSTER,
OCCIDENS, AQUILO) w narożnikach, ze schematycznym podziałem ziemi na trzy kontynenty
(ASIA—AFRICA /EUROPA), wpisany jest w poziomy kwadrat z czterema elementami (IGNIS,
AER, AQUA, TERRA). Ten diagram za pomocą połączenia figur ilustruje obrazowe myślenie
kosmologiczne i jest odpowiednikiem tekstu Kasjodora, a także wzorem powstałej nieco później
w Tours miniatury w biblii Viviana (il. 32). Ówczesny arcybiskup Salzburga, Arno (785—821),
przyjaźnił się z Alkuinem, który ugruntował sławę skryptorium w Tours i interesował się kos-
miczną symboliką krzyża. Z jego polecenia Raban Maur napisał utwór De laudibus S. Crucis177.
Rąbana dzieło De universo178, zależne od Etymologii Izydora z Sewilli179, zawiera sformuło-
wania, wyjaśniające mapę świata z Salzburga:
175 Por. Werckmeister, Irisch, jw., s. 155.
176 Wiedeń, Nationalbibliothek Cod. Vindob. 387, fol. 134; Meyer, Zur Symbolik, jw., s. 75—76 przypis
37, il. 9; Werckmeister, Irisch, jw., s. 155, tabl. 45b; B. B r o n d e r, Das Bild der Schópfung und Neu-
schopfung der Welt ais orbis quadratus. Friihmittelalterliche Studien, 6, 1972, s. 196.
177 H. B. Meyer, Crux, decus es mundi. Alkuins Kreuz- und Osterfrommigkeit. [w:] Paschatis Solemnia.
Studien zu Osterfeier und Osterfrommigkeit. Basel, Freiburg, Wien 1959, s. 96—107; Raban Maur, De
laudibus sanctae crucis. Mignę, Patrologia latina 107, szp. 133—294.
8 Raban Maur, De universo, liber XII caput I De terra. Mignę, Patrologia latina 111, szp. 333
B/D.
179 Izydor z Sewilli (zm. 636 r.), Etymologiarum sive Originum libri XX. Mignę, Patrologia
latina 82, szp. 73—728; por. J. F o n t a i n e, Isidore de Seville et la culture classiąue dans 1'Espagne wisigotiąue.
Paris 1959.
87