DOI Heft:
Sztuka starożytna
DOI Artikel:Zdrojewska, Wanda: Z problematyki greckich odważników
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19583#0080
szóści przypadków zostały znalezione w Atenach bądź ich okolicy. Występuje na nich szereg
wyobrażeń zróżnicowanych zależnie od wartości odważnika4.
Ciężka jednostka, wagi 873,2 g — stater —■ ma przedstawienie astragalu, 1/3 statera —■ amfo-
rę, 1/6 — połowę amfory, 1/12 — 1/4 amfory, na 1/4 statera występuje żółw lub tarcza, na 1/8 —
polowa żółwia.
Lekka jednostka — mina — stanowiąca połowę ciężkiej, ukazuje przedstawienie delfina uło-
żonego po przekątnej, jej 1/4 lub 1J6 półksiężyc, zaś 1 /8 połowę półksiężyca. Natomiast odważniki
o wartości 4 min mają wyobrażenie krzyża.
Z kolei mina targowa, wagi 655 g ((xvoć ayopoua) ma przedstawienie delfina, mina podwójna
— głowy byka, bądź astragalu, 1/2 oraz 1/3 tej jednostki — amfory, 1/4 — połowy amfory5.
Obok wyobrażeń plastycznych na. odważnikach tych występują niejednokrotnie napisy okreś-
lające ich wartość jak: STATHP, STAT, TPITH (Tpmju.0pi.ov), HMITPITON, HMITPI,
HTp, TETA (-rsirapW), MNA, EH1I (W)fAÓpiov), TETPAMNO (Wpa^ow), AIMNOYN,
Aro AIM, MNA ArOP (oda) napisy AEMO bądź AHMO (§y)u.o<nov) oraz stemple potwier-
dzające prawidłowość miary wagowej.
Jak należy sądzić, stemple te uprawniały do użytkowania ciężarków przy transakcjach handlo-
wych, a więc odciskanie ich przez urzędników było konieczne przede wszystkim wtedy, gdy aktu
sprzedaży dokonywano na obcym terenie.
Zwraca uwagę, że na ogólną liczbę dekorowanych plastycznie ciężarków greckich odważniki
attyckie stanowią największy procent. Zastanawia też różnorodność przedstawień charakterys-
tycznych dla Aten w porównaniu z innymi ośrodkami6. Ciekawy materiał do badań stanowią
również stemple odciśnięte na odważnikach, które m.in. służą pomocą w badaniu czasokresu
użytkowania ciężarków.
* Typologię odważników attyckich zawdzięczamy przede wszystkim Pernice'owi, na którego powołują się do
dziś wszyscy zajmujący się ciężarkami. Por. P e r n i c e, jw.
Najwcześniejsze ciężarki attyckie są datowane na VI w. p.n.e., najmłodsze na III w. p.n.e., przeważająca jed-
nak większość obiektów nie ma dotąd ustalonego czasu powstania. Por. m.in. P e r n i ce, jw., passim; ^ly ii cto-
b a, jw., s. 20; S ch i 11 b a ch, Beitrag zur griechischen Gewichtskunde. 37 Programm zum Winckelmannsfeste.
Berlin 1877, passim. Por. też T. L. S h e a r, The Campaign of 1932. Hesperia, 1933, II, 4, s. 472—474, ił. 22;
t a ż, The Campaign of 1934. Hesperia, 1935, IV, 3, s. 347, il. 6; C. E. G i u n t i (ed.), Tutto su Atenę classica.
Firenze 1966, s. 30, il. na s. 257.
5 Zdarzają się wprawdzie odchylenia od wymienionej reguły ustalonych typów przedstawień, lecz są one
stosunkowo nieliczne i mogą wynikać z błędów popełnianych przez producentów, którzy umieścili na odważniku
wizerunek niezgodny z przyjętym dla danej wartości.
6 Wymieńmy dla przykładu Tenedos, gdzie na monetach i odważnikach występuje podwójna siekiera i winne
grono (S ch i 11 b a ch, jw., s. 4, tabl. II, 6) czy Chios, skąd znamy zarówno minę, jak i podwójną minę z wizerun-
kiem sfinksa i amfory (Annali dellTnstituto di Corrispondenza Archeologica, IV, 1847, tabl. XLV, 1, 2).
76
wyobrażeń zróżnicowanych zależnie od wartości odważnika4.
Ciężka jednostka, wagi 873,2 g — stater —■ ma przedstawienie astragalu, 1/3 statera —■ amfo-
rę, 1/6 — połowę amfory, 1/12 — 1/4 amfory, na 1/4 statera występuje żółw lub tarcza, na 1/8 —
polowa żółwia.
Lekka jednostka — mina — stanowiąca połowę ciężkiej, ukazuje przedstawienie delfina uło-
żonego po przekątnej, jej 1/4 lub 1J6 półksiężyc, zaś 1 /8 połowę półksiężyca. Natomiast odważniki
o wartości 4 min mają wyobrażenie krzyża.
Z kolei mina targowa, wagi 655 g ((xvoć ayopoua) ma przedstawienie delfina, mina podwójna
— głowy byka, bądź astragalu, 1/2 oraz 1/3 tej jednostki — amfory, 1/4 — połowy amfory5.
Obok wyobrażeń plastycznych na. odważnikach tych występują niejednokrotnie napisy okreś-
lające ich wartość jak: STATHP, STAT, TPITH (Tpmju.0pi.ov), HMITPITON, HMITPI,
HTp, TETA (-rsirapW), MNA, EH1I (W)fAÓpiov), TETPAMNO (Wpa^ow), AIMNOYN,
Aro AIM, MNA ArOP (oda) napisy AEMO bądź AHMO (§y)u.o<nov) oraz stemple potwier-
dzające prawidłowość miary wagowej.
Jak należy sądzić, stemple te uprawniały do użytkowania ciężarków przy transakcjach handlo-
wych, a więc odciskanie ich przez urzędników było konieczne przede wszystkim wtedy, gdy aktu
sprzedaży dokonywano na obcym terenie.
Zwraca uwagę, że na ogólną liczbę dekorowanych plastycznie ciężarków greckich odważniki
attyckie stanowią największy procent. Zastanawia też różnorodność przedstawień charakterys-
tycznych dla Aten w porównaniu z innymi ośrodkami6. Ciekawy materiał do badań stanowią
również stemple odciśnięte na odważnikach, które m.in. służą pomocą w badaniu czasokresu
użytkowania ciężarków.
* Typologię odważników attyckich zawdzięczamy przede wszystkim Pernice'owi, na którego powołują się do
dziś wszyscy zajmujący się ciężarkami. Por. P e r n i c e, jw.
Najwcześniejsze ciężarki attyckie są datowane na VI w. p.n.e., najmłodsze na III w. p.n.e., przeważająca jed-
nak większość obiektów nie ma dotąd ustalonego czasu powstania. Por. m.in. P e r n i ce, jw., passim; ^ly ii cto-
b a, jw., s. 20; S ch i 11 b a ch, Beitrag zur griechischen Gewichtskunde. 37 Programm zum Winckelmannsfeste.
Berlin 1877, passim. Por. też T. L. S h e a r, The Campaign of 1932. Hesperia, 1933, II, 4, s. 472—474, ił. 22;
t a ż, The Campaign of 1934. Hesperia, 1935, IV, 3, s. 347, il. 6; C. E. G i u n t i (ed.), Tutto su Atenę classica.
Firenze 1966, s. 30, il. na s. 257.
5 Zdarzają się wprawdzie odchylenia od wymienionej reguły ustalonych typów przedstawień, lecz są one
stosunkowo nieliczne i mogą wynikać z błędów popełnianych przez producentów, którzy umieścili na odważniku
wizerunek niezgodny z przyjętym dla danej wartości.
6 Wymieńmy dla przykładu Tenedos, gdzie na monetach i odważnikach występuje podwójna siekiera i winne
grono (S ch i 11 b a ch, jw., s. 4, tabl. II, 6) czy Chios, skąd znamy zarówno minę, jak i podwójną minę z wizerun-
kiem sfinksa i amfory (Annali dellTnstituto di Corrispondenza Archeologica, IV, 1847, tabl. XLV, 1, 2).
76