DOI Heft:
Sztuka nowożytna
DOI Artikel:Załęski, Krzysztof: Alegoryczny portret Stanisława Augusta z "Klepsysrą"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19583#0241
Krzysztof Zalęski
ALEGORYCZNY PORTRET STANISŁAWA AUGUSTA Z
„KLEPSYDRĄ"*
7
Jr Vnajrhvpry się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie portret Stanisława Au-
gusta „z klepsydrą" (il. 1), opatrzony napisem: Marcello Bacciarelli pinx. Me Aprilis QUA-
ESIVIT COELO LUCEM AENEID IV STANISLAUS AUGUSTUS, REX POL MDUX
LITH MDCCLXXXX1II1, należy — obok portretu w stroju koronacyjnym — do najpopular-
niejszych wizerunków ostatniego monarchy. Król nazywał portret „alegorycznym" i musiał przy-
wiązywać doń wielkie znaczenie, skoro od czasu powstania dzieła zamawiał w malarni Baccia-
rellego coraz to nowe repliki i kopie obrazu. Różniły się one w szczegółach od oryginału; mu-
tacjom podlegała też łacińska dewiza.
Król zamierzał także zlecić wykonanie ryciny według portretu. Przewidywany tekst podpisu
pod ryciną: „Quaesivit coelo lucern. IV Aeneid. Bacciarelli pinxit anno 1793. Morghen sculpsit
anno 1794"—wynotował Z. Batowski z nieistniejącej już korespondencji króla z malarzem2.
Dopiero w roku 1798 wydany został w Londynie miedzioryt punktowany, rytowany przez
A. Fogga3, z dedykacją Bacciarellego dla Elżbiety z Poniatowskich Branickiej (il. 2).
Zagadkowa symbolika portretu „z klepsydrą", wyrażona za pomocą niezwykłych atrybutów,
podporządkowanych idei zaczerpniętego z IV księgi Eneidy cytatu, odczytywana była dotych-
czas jako aluzja do trudnej sytuacji politycznej Stanisława Augusta po przegranej wojnie 1792 ro-
ku. W. Łoś tak interpretuje dzieło: „Myśl do tego obrazu miała być dana przez samego króla
i jest zastosowana do smutnych okoliczności, w jakich się kraj znajdował. Przy wielkim otwar-
* Artykuł niniejszy jest fragmentem referatu na ten sam temat, wygłoszonego dnia 8 lutego 1973 roku na se-
minarium doktorskim, prowadzonym przez Profesora dra Stanisława Lorentza.
1 Malarstwo polskie od XVI do początku XX wieku, Katalog, Muzeum Narodowe w Warszawie, Galeria
Sztuki Polskiej, wyd. II, Warszawa 1975, s. 30, nr 44.
2 Z. Batowski, Portret Stanisława Augusta z „klepsydrą". BHS, XIV, 1952, s. 22.
3 E. Hutten-Czapski, Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości w zbio-
rze Emeryka hrabiego Hutten-Czapskiego w Krakowie. Kraków 1901, nr 1829.
237
ALEGORYCZNY PORTRET STANISŁAWA AUGUSTA Z
„KLEPSYDRĄ"*
7
Jr Vnajrhvpry się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie portret Stanisława Au-
gusta „z klepsydrą" (il. 1), opatrzony napisem: Marcello Bacciarelli pinx. Me Aprilis QUA-
ESIVIT COELO LUCEM AENEID IV STANISLAUS AUGUSTUS, REX POL MDUX
LITH MDCCLXXXX1II1, należy — obok portretu w stroju koronacyjnym — do najpopular-
niejszych wizerunków ostatniego monarchy. Król nazywał portret „alegorycznym" i musiał przy-
wiązywać doń wielkie znaczenie, skoro od czasu powstania dzieła zamawiał w malarni Baccia-
rellego coraz to nowe repliki i kopie obrazu. Różniły się one w szczegółach od oryginału; mu-
tacjom podlegała też łacińska dewiza.
Król zamierzał także zlecić wykonanie ryciny według portretu. Przewidywany tekst podpisu
pod ryciną: „Quaesivit coelo lucern. IV Aeneid. Bacciarelli pinxit anno 1793. Morghen sculpsit
anno 1794"—wynotował Z. Batowski z nieistniejącej już korespondencji króla z malarzem2.
Dopiero w roku 1798 wydany został w Londynie miedzioryt punktowany, rytowany przez
A. Fogga3, z dedykacją Bacciarellego dla Elżbiety z Poniatowskich Branickiej (il. 2).
Zagadkowa symbolika portretu „z klepsydrą", wyrażona za pomocą niezwykłych atrybutów,
podporządkowanych idei zaczerpniętego z IV księgi Eneidy cytatu, odczytywana była dotych-
czas jako aluzja do trudnej sytuacji politycznej Stanisława Augusta po przegranej wojnie 1792 ro-
ku. W. Łoś tak interpretuje dzieło: „Myśl do tego obrazu miała być dana przez samego króla
i jest zastosowana do smutnych okoliczności, w jakich się kraj znajdował. Przy wielkim otwar-
* Artykuł niniejszy jest fragmentem referatu na ten sam temat, wygłoszonego dnia 8 lutego 1973 roku na se-
minarium doktorskim, prowadzonym przez Profesora dra Stanisława Lorentza.
1 Malarstwo polskie od XVI do początku XX wieku, Katalog, Muzeum Narodowe w Warszawie, Galeria
Sztuki Polskiej, wyd. II, Warszawa 1975, s. 30, nr 44.
2 Z. Batowski, Portret Stanisława Augusta z „klepsydrą". BHS, XIV, 1952, s. 22.
3 E. Hutten-Czapski, Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości w zbio-
rze Emeryka hrabiego Hutten-Czapskiego w Krakowie. Kraków 1901, nr 1829.
237