Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

il. 121 fig. 12
Galeria Dawnego
Malarstwa Europejskiego,
„Świat zwierząt” | Gallery
of European Old Masters,
“Animal world"
fot. I photo © Zbigniew Doliński I
Muzeum Narodowe
w Warszawie

Osobną wielką salę tworzy galeria pejzażu (il. 4). Przedstawia ona różne formuły malar-
skie: wczesnoniderlandzki typ pejzażu panoramicznego (Gillis Mostaert i Cornelis Molenaer,
Mistrz Syna Marnotrawnego), flamandzki krajobraz leśny i parkowy ok. ióoo - fantazyjnie
komponowany wedle zasad manierystycznych (Jan Brueghel Starszy, Abraham Govaerts,
David Vinckboons, Jacques d’Artois); pejzaż holenderski XVII wieku, będący realistycznym
zapisem topografii kraju (pejzaż patriotyczny, np. pejzaże diun i lasów: Pieter de Neyn, Jan
Wijnants; widoki nadmorskie i mariny: Lieve Verschuir, Abraham de Verwer, Simon de
Vlieger; pejzaże zimowe: Thomas Heeremans, Anthonie Beerstraten) lub malowniczą wizją
dzikiej przyrody (np. Allaert van Everdingen); włoski pejzaż barokowy - dynamiczny, fanta-
styczny, oddający moc żywiołów (Antonio Marini, Pieter Mulier, zw. Tempesta, Marco Ricci),
francusko-włoski pejzaż klasyczny i klasycystyczny (Gaspard Dughet); francuski idylliczno-
-sielankowy pejzaż rokokowy (Jean-Pierre Norblin), holenderskie i weneckie weduty i kaprysy
architektoniczne XVII-XVIII wieku (Willem van Nieulandt, Gaspar van Wittel - Gaspare
Vanvitelli, Giovanni Paolo Pannini, Michiele Marieschi, Bernardo Bellotto, il. 5-8) zderzone
z holenderskim gatunkiem „wnętrz kościelnych” (Pieter Saenredam, il. 9). Formuły te odpo-
wiadały różnym koncepcjom natury: przyrody jako sceny dla historii Zbawienia; żywiołu nie-
poskromionego i groźnego; przyrody opanowywanej i zagospodarowywanej przez człowieka;
przyrody heroizowanej jako tła dla wzniosłych działań ludzkich i wielkich historii; przyrody


jako zacisznego zakątka rozkoszy, dającego wytchnienie od zgiełku aktywnego życia (antyczny
i renesansowy wątek poezji miłosnej i sielankowej - locus amoenus). Wielkie pejzaże zdobiły
rezydencje władców i arystokracji oraz zamożnych mieszczan. Obrazy małe, za to finezyjne
w formie malarskiej, wieszano gęsto na ścianach w gabinetach kolekcjonerów. W Holandii,
Flandrii i Niemczech zdobiono nimi także jadalnie, sypialnie i inne izby domowe.
Umieszczona na parterze galeria „niskich gatunków” ukazuje malarstwo rodzajowe, mar-
twe natury oraz przedstawienia zwierząt. Prezentuje ona trzy grupy dzieł. Pierwsza to „Obrazy
obyczaju”, czyli sceny rodzajowe w różnych wydaniach: wesołe lub eleganckie towarzystwa,
żołnierskie i oficerskie wartownie, kuchnie, spiżarnie i targowiska, chłopskie karczmy i bija-
tyki, charakterystyczne malownicze typy ludzkie (holenderskie tronies). Ekspozycja podkre-
śla, że wprawdzie te powszednie tematy miały głębszy przekaz symboliczny, do odczytania
którego kluczem była znajomość literatury emblematycznej, moralizatorskiej poezji, ludowe
przysłowia, ale najczęściej obrazy rodzajowe pojmowane były jednak - w ramach antycznej,
teoretycznej kategorii modus comicus - jako zabawa, rozrywka. Stanowiły też instrument hie-
rarchizacji społecznej: pozwalały elitom odróżniać się od warstw plebejskich, ukazywanych
jako bardziej prymitywne. Wieszano je w niderlandzkich i włoskich domach jako dekorację izb
oraz namiętnie kolekcjonowano w gabinetach amatorów sztuk. Drugą grupę stanowią martwe
natury, pokazywane tu jako popis kunsztu naśladowczego w oddawaniu różnorodnych form

il. 13| fig. 13
Galeria Dawnego
Malarstwa
Europejskiego,
„Świat zwierząt”
I Gallery of European
Old Masters, “Animal
world”
fot. I photo © Zbigniew
Doliński / Muzeum Narodowe
w Warszawie