Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

il. 21 fig. 2
„Wywyższeni. Od
faraona do Lady
Gagi” - „Hierarchie
dziś” I “The Elevated:
From the Pharaohs to
Lady Gaga” - “Today's
hierarchies”
fot, I photo © Zbigniew Doliński I
Muzeum Narodowe
w Warszawie

władca jawił się jako bóg, a wywyższenie jego poddanych dokonywało się przez bliskość wobec
władcy-boga (pieczęcie mezopotamskie, rzeźba asyryjska i egipska), oraz takich, w których
panował władca z boskiego nadania, otoczony sakrą (idea cesarstwa rzymskiego z apoteozą
cezara, przejęta w koncepcjach bizantyńskich bazyleusów, książąt nubijskich, monarchów
nowożytnych). W dawnych hierarchiach społecznych istniały trzy podstawowe kryteria ele-
wacji: wywyższenie z urodzenia, okazywane poprzez system heraldyki, genealogii, orderów,
wywyższenie mocą pieniądza oraz wywyższenie mocą wykształcenia, wiedzy, dokonań inte-
lektualnych i twórczych. Istotną rolą kreującą prestiż elit były przejawy pobożności wywyż-
szonych (np. fundacje dzieł sztuki religijnej). Elita wykształcała cały system atrybutów władzy.
Były nimi obrazy (wizerunki gloryfikacyjne: portret tronującego władcy, portret posągowy,
portret konny), dźwięki (np. muzyka uroczystości koronacyjnych bądź funeralnych, muzyka
stołowa) oraz słowa (tytulatury monarsze). A przede wszystkim stroje i rekwizyty. Ubiór ko-
ronacyjny na przykład podlegał rozmaitym strategiom politycznym, jak w przypadku elekcyj-
nych królów polskich: gdy monarcha przedstawiany był w kostiumie szlachecko-narodowym
(w istocie ubiorze republikańsko-obywatelskim), prezentował się jako obywatel republiki -
Rzeczypospolitej Obojga Narodów - wybrany na „pierwszego wśród równych”; gdy pojawiał
się w ogólnoeuropejskim stroju monarszym, koronacyjnym lub antykizowanym stroju rzym-
skim, rościł sobie pretensje do dziedzicznej, absolutnej władzy spoza wyboru. Hierarchię