DOI Heft:
Część I. Museum / Part I. The Museum
DOI Artikel:Pomian, Krzysztof; Ziemba, Antoni; Bastek, Grażyna: Wystawa "Wywyższeni. Od faraona da Lady Gagi": (17 maja - 23 września 2012)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0086
Krzysztof Pomian, Antoni Ziemba, Grażyna Bastek Wystawa „Wywyższeni...
85
społeczną budowały też określone miejsca i rytuały: rezydencje (pałace i ogrody), symboliczna
architektura władzy (łuk triumfalny, kolumna, obelisk) oraz ceremonie (koronacje, introni-
zacje, inwestytury, obwieszczenie narodzin, zaślubiny, audiencje i hołdy, triumfalne wjazdy
i pochody itp.) oraz rozrywki (polowania, zabawy w parku, gry, turnieje, bankiety, uczty, bale
itp.). Obszarem ceremonialnej ostentacji władzy była kultura stołu i biesiadowania (np. zastawa
stołowa hrabiego Henryka Brühla - Serwis łabędzi).
Kolejny dział historyczny wystawy - Pod pozorami równości. Hierarchie republikańskie - syg-
nalizował ustroje proklamujące (deklaratywną) równość jako negację hierarchii z urodzenia.
Ukazane zostały na sygnalnych przykładach etos aiystokraty w demokracjach i oligarchiach gre-
ckich (grecka figura atlety, sugerująca upodobnienie wyniesionego człowieka do boga Apollina
i oznaczająca przynależność do elity z racji przyrodzonej i ćwiczonej siły i piękna cielesnego
generującego piękno moralne, szlachetności i męstwo); etos obywatelski w starożytnym Rzymie
republikańskim i cesarskim (rzeźbiarskie popiersie obywatela) oraz republikańskie ustroje
średniowieczne i nowożytne: Wenecja jako republika arystokracji miejskiej kierowana przez
dożę, Zjednoczone Prowincje Niderlandzkie jako republika patrycjatu miejskiego kierowana
przez stadhoudera, oraz szlachecko-magnacka Rzeczpospolita Obojga Narodów, kierowana
przez elekcyjnego monarchę. Sprawowanie władzy w tym ostatnim ustroju dokonywało się
na mocy wolnej elekcji oraz prawodawstwa stanowionego w ustawach (konstytucjach) przez
parlament (sejm), obradujący pod przewodnictwem króla, co stanowiło wyraz napięcia między
hierarchią a utopią równości. Wizerunki polskiej magnaterii XVII-XVIII wieku uprzytom-
niały, że strój był dla niej nośnikiem ideologii politycznej. Możnowładca lub arystokrata mógł
się zaprezentować w odzieniu niesłusznie zwanym ubiorem narodowym, który w istocie był
strojem obywatelskim, rozumianym jako rodzimy, przynależny do „ludu” Rzeczypospolitej, czyli
szlachty. Oznaczał obywatela republiki - wspólnotowego państwa deklarowanej równości i de-
mokracji parlamentarnej. Natomiast ubiór cudzoziemski przybrany przez magnata wywyższał
go z rzeszy obywatelskiej i wskazywał na przynależność do ponadnarodowej elity dworskiej.
Strój rycerski (w zbroi) mógł mieć dwojakie znaczenie: przywołując cnotę męstwa, sugerował
albo przynależność do rycerstwa stanowego z hierarchii lenno-feudalnej, albo sięganie do
tradycji antycznych milites, zwłaszcza obywateli Rzymu z ich etosem równościowym. Zasadę
równości wobec prawa i wprowadzenie praw równościowych w Europie XIX-XX wieku ilustro-
wała seria litografii Stanisława Lentza z portretami posłów polskiego I Sejmu Ustawodawczego
z roku 1919, przeciwstawiona malarskiej serii posłów dawnego Sejmu Czteroletniego 1784-1791
(pędzla Józefa Peszki). Wybory do sejmu w 1918 roku (na rok 1919) były pierwszym w pełni
równościowym aktem demokracji, w któiym udział wzięli mężczyźni, kobiety oraz mniejszości
etniczne i religijne. System ten utrwaliła konstytucja marcowa (1921).
Od ustrojów demokratycznych i mniej lub bardziej równościowych następowały w hi-
storii ciągłe nawroty do systemów autorytarnych, które na wystawie zostały nazwane okre-
sami regresu. Europę autorytarną prezentował wątek: J ózef Piłsudski - od obywatela do dykta-
tora, ukazujący dwa wydania ikonografii marszałka: kult cnót obywatelskich w wizerunkach
skromnego legionisty i obywatela w szynelu bez dystynkcji, przeciwstawiony kultowi jed-
nostki w gloryfikacyjnych wizerunkach Naczelnika - przywódcy i władcy narodu i państwa.
Europę totalitaryzmów uobecniało zestawienie propagandowych fotografii i filmów (m.in.
Leni Riefenstahl) oraz munduru NSDAP z obozowym pasiakiem i obrazami Jonasza Sterna,
Xawerego Dunikowskiego i Andrzeja Wróblewskiego, ukazujących bezwzględność nowego
społeczeństwa niewolniczego w sprawowaniu władzy nad życiem i śmiercią. Stalinizm i „re-
alny” komunizm niosły deklarację równości, była to jednak równość pozorowana - z kultem
Wodza, nowymi zbiorowymi bohaterami hierarchicznego wywyższenia - funkcjonariuszami
85
społeczną budowały też określone miejsca i rytuały: rezydencje (pałace i ogrody), symboliczna
architektura władzy (łuk triumfalny, kolumna, obelisk) oraz ceremonie (koronacje, introni-
zacje, inwestytury, obwieszczenie narodzin, zaślubiny, audiencje i hołdy, triumfalne wjazdy
i pochody itp.) oraz rozrywki (polowania, zabawy w parku, gry, turnieje, bankiety, uczty, bale
itp.). Obszarem ceremonialnej ostentacji władzy była kultura stołu i biesiadowania (np. zastawa
stołowa hrabiego Henryka Brühla - Serwis łabędzi).
Kolejny dział historyczny wystawy - Pod pozorami równości. Hierarchie republikańskie - syg-
nalizował ustroje proklamujące (deklaratywną) równość jako negację hierarchii z urodzenia.
Ukazane zostały na sygnalnych przykładach etos aiystokraty w demokracjach i oligarchiach gre-
ckich (grecka figura atlety, sugerująca upodobnienie wyniesionego człowieka do boga Apollina
i oznaczająca przynależność do elity z racji przyrodzonej i ćwiczonej siły i piękna cielesnego
generującego piękno moralne, szlachetności i męstwo); etos obywatelski w starożytnym Rzymie
republikańskim i cesarskim (rzeźbiarskie popiersie obywatela) oraz republikańskie ustroje
średniowieczne i nowożytne: Wenecja jako republika arystokracji miejskiej kierowana przez
dożę, Zjednoczone Prowincje Niderlandzkie jako republika patrycjatu miejskiego kierowana
przez stadhoudera, oraz szlachecko-magnacka Rzeczpospolita Obojga Narodów, kierowana
przez elekcyjnego monarchę. Sprawowanie władzy w tym ostatnim ustroju dokonywało się
na mocy wolnej elekcji oraz prawodawstwa stanowionego w ustawach (konstytucjach) przez
parlament (sejm), obradujący pod przewodnictwem króla, co stanowiło wyraz napięcia między
hierarchią a utopią równości. Wizerunki polskiej magnaterii XVII-XVIII wieku uprzytom-
niały, że strój był dla niej nośnikiem ideologii politycznej. Możnowładca lub arystokrata mógł
się zaprezentować w odzieniu niesłusznie zwanym ubiorem narodowym, który w istocie był
strojem obywatelskim, rozumianym jako rodzimy, przynależny do „ludu” Rzeczypospolitej, czyli
szlachty. Oznaczał obywatela republiki - wspólnotowego państwa deklarowanej równości i de-
mokracji parlamentarnej. Natomiast ubiór cudzoziemski przybrany przez magnata wywyższał
go z rzeszy obywatelskiej i wskazywał na przynależność do ponadnarodowej elity dworskiej.
Strój rycerski (w zbroi) mógł mieć dwojakie znaczenie: przywołując cnotę męstwa, sugerował
albo przynależność do rycerstwa stanowego z hierarchii lenno-feudalnej, albo sięganie do
tradycji antycznych milites, zwłaszcza obywateli Rzymu z ich etosem równościowym. Zasadę
równości wobec prawa i wprowadzenie praw równościowych w Europie XIX-XX wieku ilustro-
wała seria litografii Stanisława Lentza z portretami posłów polskiego I Sejmu Ustawodawczego
z roku 1919, przeciwstawiona malarskiej serii posłów dawnego Sejmu Czteroletniego 1784-1791
(pędzla Józefa Peszki). Wybory do sejmu w 1918 roku (na rok 1919) były pierwszym w pełni
równościowym aktem demokracji, w któiym udział wzięli mężczyźni, kobiety oraz mniejszości
etniczne i religijne. System ten utrwaliła konstytucja marcowa (1921).
Od ustrojów demokratycznych i mniej lub bardziej równościowych następowały w hi-
storii ciągłe nawroty do systemów autorytarnych, które na wystawie zostały nazwane okre-
sami regresu. Europę autorytarną prezentował wątek: J ózef Piłsudski - od obywatela do dykta-
tora, ukazujący dwa wydania ikonografii marszałka: kult cnót obywatelskich w wizerunkach
skromnego legionisty i obywatela w szynelu bez dystynkcji, przeciwstawiony kultowi jed-
nostki w gloryfikacyjnych wizerunkach Naczelnika - przywódcy i władcy narodu i państwa.
Europę totalitaryzmów uobecniało zestawienie propagandowych fotografii i filmów (m.in.
Leni Riefenstahl) oraz munduru NSDAP z obozowym pasiakiem i obrazami Jonasza Sterna,
Xawerego Dunikowskiego i Andrzeja Wróblewskiego, ukazujących bezwzględność nowego
społeczeństwa niewolniczego w sprawowaniu władzy nad życiem i śmiercią. Stalinizm i „re-
alny” komunizm niosły deklarację równości, była to jednak równość pozorowana - z kultem
Wodza, nowymi zbiorowymi bohaterami hierarchicznego wywyższenia - funkcjonariuszami