DOI issue:
Część II / Part II. Neerlandica
DOI article:Sikorska, Joanna: Schongauerowskie echo w Herbarzu Marcina Siennika z 1568 roku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0103
102
Neerlandica
il. II fig. 1
Marcin Siennik,
Herbarz to iestziół
tutecznych, postronnych
y zamorskich opisaniu
I Herbal or a description
of local, foreign and
overseas herbs, fol. 132v.
(Kiernoz I Boar), oficyna
Mikołaja Szarfenberga
I Mikołaj Szarfenberg, ed.,
Kraków 1568, Muzeum
Narodowe w Warszawie
IThe National Museum
in Warsaw
fot. 1 photo © Zbigniew Doliński /
Muzeum Narodowe
w Warszawie
wydanym w 1568 roku w Krakowie przez Mikołaja Szarfenberga7.
Publikacja ta, zadedykowana kasztelanowi sanockiemu, Janowi
Herburtowi z Fulsztyna, była planowana - jak wskazuje tekst
przedmowy - jako praca uwzględniająca najnowsze osiągnięcia
w dziedzinie lecznictwa i lekoznawstwa. Zielnik okazał się jednak
wydawnictwem tak kosztownym, że ostatecznie - z powodów finan-
sowych - ograniczono się jedynie do „poprawienia” (m.in. na podsta-
wie prac Piera Andrei Mattioli, Valeriusa Cordusa, Hieronima Bocka
i Leonarda Fuchsa) wcześniejszego polskiego dzieła o podobnej te-
matyce, pracy H ieronima Spiczyńskiego O ziołach tutecznychy zamor-
skichy moczy ich, wydanej po raz pierwszy w Krakowie w 1542 roku
przez wdowę Unglerową, a powtórnie w 1556 roku w oficynie spad-
kobierców Marka Szarfenberga. Wspomniana praca Spiczyńskiego
również była kompilacją - jej źródłem było dzieło Stefana Falimirza
O ziołachy moczy ich, wydane w Krakowie przez Floriana Unglera
w 1534 roku. Wymienione publikacje wpisywały się w rozkwitły na
ogromną skalę w XVI stuleciu nurt ilustrowanych dzieł z zakresu
lecznictwa i lekoznawstwa, należały zarazem do najstarszych porad-
ników zdrowia napisanych w języku polskim8.
Ilustracje dzieła Siennika pochodzą w znacznej części z dwóch
wcześniejszych herbariów polskich, z kolei genezy ilustracji tych
dzieł trzeba upatrywać m.in. w drzeworytniczych ilustracjach
Hortus sanitatis (edycje moguncka Johanna Meydenbacha z 1491 r.
oraz strasburska Johanna Prüssa Starszego z początku XVI w.).
Drzeworyt będący przedmiotem niniejszych rozważań jest jednak
rozwiązaniem oryginalnym. Stanowi ilustrację rozdziału poświę-
conego kiernozowi (czyli knurowi, wieprzowi, samcowi świni
domowej) i okazuje się być transpozycją miedziorytu Martina
Schongauera Rodzina świń (L. 91, il. 2). Odnajdujemy w nim trzy „cy-
taty” z pracy Schongauera, wszystkie przedstawione w lustrzanym
7 Drukarze dawnej Polski odXV do XVIII wieku, 1.1, Małopolska, cz. 1, Wiek
XV-XVI, red. Alodia Kawecka-Gryczowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
Wrocław 1983, s. 274 i nn.
8 Taka ich ranga sprawiła, że pierwsze opracowania naukowe pochodzą
już z początków XIX wieku - pisali o nich Józef Maksymilian Ossoliński oraz
Joachim Lelewel (omówił filiacje tych zielników). Później były one głównie przed-
miotem zainteresowań historyków nauk przyrodniczych. Zob. J. Kołodziejczyk,
W poszukiwaniu źródeł do botanicznej księgi herbarza S tefana Falimirza, „Archiwum
Historii Medycyny” 1957, t. 20, nr 1-2, s. 35-44; Jan Szostak, Zielnik Stefana
Falimirza z 1534 roku, „Ze skarbca kultury” 1977, z. 28; Jan Szostak, Farmakognozja,
farmacja galenowa i aptekarstwo w renesansowych zielnikach polskich, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2006 (tam obszerne zestawienie literatury przed-
miotu). Zob. też: Ellen K. Shaffer, The garden of health. An account of two herbals,
the Gart der Gesundheit and the Hortus sanitatis, The BookClub of California, San
Francisco 1957; Frank J. Anderson, An illustrated history of the herbals, Columbia
University Press, New York 1977; Agnes Arber, Herbals. Their origin and evolu-
tion. A chapter in the history of botany 1470-1670, Cambridge University Press,
Cambridge 1986; David Landau, Peter Parshall, The Renaissance Print 1470-1550,
Yale University Press, New Haven & London 1994, s. 245 i nn.
Neerlandica
il. II fig. 1
Marcin Siennik,
Herbarz to iestziół
tutecznych, postronnych
y zamorskich opisaniu
I Herbal or a description
of local, foreign and
overseas herbs, fol. 132v.
(Kiernoz I Boar), oficyna
Mikołaja Szarfenberga
I Mikołaj Szarfenberg, ed.,
Kraków 1568, Muzeum
Narodowe w Warszawie
IThe National Museum
in Warsaw
fot. 1 photo © Zbigniew Doliński /
Muzeum Narodowe
w Warszawie
wydanym w 1568 roku w Krakowie przez Mikołaja Szarfenberga7.
Publikacja ta, zadedykowana kasztelanowi sanockiemu, Janowi
Herburtowi z Fulsztyna, była planowana - jak wskazuje tekst
przedmowy - jako praca uwzględniająca najnowsze osiągnięcia
w dziedzinie lecznictwa i lekoznawstwa. Zielnik okazał się jednak
wydawnictwem tak kosztownym, że ostatecznie - z powodów finan-
sowych - ograniczono się jedynie do „poprawienia” (m.in. na podsta-
wie prac Piera Andrei Mattioli, Valeriusa Cordusa, Hieronima Bocka
i Leonarda Fuchsa) wcześniejszego polskiego dzieła o podobnej te-
matyce, pracy H ieronima Spiczyńskiego O ziołach tutecznychy zamor-
skichy moczy ich, wydanej po raz pierwszy w Krakowie w 1542 roku
przez wdowę Unglerową, a powtórnie w 1556 roku w oficynie spad-
kobierców Marka Szarfenberga. Wspomniana praca Spiczyńskiego
również była kompilacją - jej źródłem było dzieło Stefana Falimirza
O ziołachy moczy ich, wydane w Krakowie przez Floriana Unglera
w 1534 roku. Wymienione publikacje wpisywały się w rozkwitły na
ogromną skalę w XVI stuleciu nurt ilustrowanych dzieł z zakresu
lecznictwa i lekoznawstwa, należały zarazem do najstarszych porad-
ników zdrowia napisanych w języku polskim8.
Ilustracje dzieła Siennika pochodzą w znacznej części z dwóch
wcześniejszych herbariów polskich, z kolei genezy ilustracji tych
dzieł trzeba upatrywać m.in. w drzeworytniczych ilustracjach
Hortus sanitatis (edycje moguncka Johanna Meydenbacha z 1491 r.
oraz strasburska Johanna Prüssa Starszego z początku XVI w.).
Drzeworyt będący przedmiotem niniejszych rozważań jest jednak
rozwiązaniem oryginalnym. Stanowi ilustrację rozdziału poświę-
conego kiernozowi (czyli knurowi, wieprzowi, samcowi świni
domowej) i okazuje się być transpozycją miedziorytu Martina
Schongauera Rodzina świń (L. 91, il. 2). Odnajdujemy w nim trzy „cy-
taty” z pracy Schongauera, wszystkie przedstawione w lustrzanym
7 Drukarze dawnej Polski odXV do XVIII wieku, 1.1, Małopolska, cz. 1, Wiek
XV-XVI, red. Alodia Kawecka-Gryczowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
Wrocław 1983, s. 274 i nn.
8 Taka ich ranga sprawiła, że pierwsze opracowania naukowe pochodzą
już z początków XIX wieku - pisali o nich Józef Maksymilian Ossoliński oraz
Joachim Lelewel (omówił filiacje tych zielników). Później były one głównie przed-
miotem zainteresowań historyków nauk przyrodniczych. Zob. J. Kołodziejczyk,
W poszukiwaniu źródeł do botanicznej księgi herbarza S tefana Falimirza, „Archiwum
Historii Medycyny” 1957, t. 20, nr 1-2, s. 35-44; Jan Szostak, Zielnik Stefana
Falimirza z 1534 roku, „Ze skarbca kultury” 1977, z. 28; Jan Szostak, Farmakognozja,
farmacja galenowa i aptekarstwo w renesansowych zielnikach polskich, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2006 (tam obszerne zestawienie literatury przed-
miotu). Zob. też: Ellen K. Shaffer, The garden of health. An account of two herbals,
the Gart der Gesundheit and the Hortus sanitatis, The BookClub of California, San
Francisco 1957; Frank J. Anderson, An illustrated history of the herbals, Columbia
University Press, New York 1977; Agnes Arber, Herbals. Their origin and evolu-
tion. A chapter in the history of botany 1470-1670, Cambridge University Press,
Cambridge 1986; David Landau, Peter Parshall, The Renaissance Print 1470-1550,
Yale University Press, New Haven & London 1994, s. 245 i nn.