DOI Heft:
Część II / Part II. Neerlandica
DOI Artikel:Borusowski, Piotr: Podglądając przez dziurkę od klucza: perspectyfkas Leonaerta Bramera
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0151
150
Neerlandica
il. 111 fig. 11
Leonaert Bramer,
Podglądacze
I The Curious Ones,
1655-1660 (fragment
il. 3 I detail of fig. 3),
Museum Kunstpalast
mit Sammlung der
Kunstakademie
(NRW), Düsseldorf
Jest tak również w przypadku rysunku Bramera28, w którym autor zastosował podobne
schematy, proponując swoisty dialog z odbiorcą. Wykorzystał ciekawość, jaka budziła się
w nim po zobaczeniu dziurki od klucza, która znajduje się w centrum kompozycji i jest jej
najważniejszym elementem. Celowe jej powiększenie było oczywiście konieczne ze względów
konstrukcyjnych - otwór musiał przecież umożliwić zajrzenie do wnętrza kasety. Z drugiej
strony pełni on, w kontekście otaczających go postaci, podobną funkcję, co uśmiechnięta figura
na obrazach Maesa - uświadamia, że chcąc poznać tajemnice wnętrza, musimy zachować ciszę
i niepostrzeżenie podglądać (il. 11).
Choć widoczne na rysunku postaci nie nawiązują bezpośredniego kontaktu z widzem, to
mężczyźni wskazujący na dziurkę od klucza prezentują wyraźnie dwie postawy, jakie można
przyjąć wobec tego, co dzieje się za drzwiami, ale może przede wszystkim wobec samej czynno-
ści podglądania. Za którą z postaci pójdzie widz? Powstrzyma ciekawość, czy też jak inni - zajrzy
do środka? Dylematy rzeczywistego widza są tylko pozorne, bo istotą kaset perspektywicznych
jest zaglądanie do ich wnętrza, tam przecież znajduje się to najważniejsze przedstawienie.
Zasugerowanie widzowi takiego dylematu jest więc celowym zabiegiem, choć wcale nie ma
powstrzymać od podglądania, wręcz przeciwnie, zachęcić do niego. Jednocześnie ma uzmy-
słowić, że, w pewnym sensie, każdy, kto ogląda obraz wewnątrz, jest podglądaczem. Wytrawny
kolekcjoner czy znawca sztuki umiał zapewne docenić przewrotność zamierzenia Bramera,
który obnażał i uświadamiał „niecność” postępowania podglądacza. Perspectyfkas z tak pomy-
ślanym dowcipnym wizerunkiem na licu stanowiłaby doskonałą ozdobę każdego kunstkasten.
Wiele wskazuje na to, że zachowany w amsterdamskim Rijksprentenkabinet rysunek za-
wiera alternatywne projekty wnętrza kasety perspektywicznej29. Na recto z Muzykami w izbie
28 Ibidem.
29 Ok. 1660, Rijksmuseum, Amsterdam.
Neerlandica
il. 111 fig. 11
Leonaert Bramer,
Podglądacze
I The Curious Ones,
1655-1660 (fragment
il. 3 I detail of fig. 3),
Museum Kunstpalast
mit Sammlung der
Kunstakademie
(NRW), Düsseldorf
Jest tak również w przypadku rysunku Bramera28, w którym autor zastosował podobne
schematy, proponując swoisty dialog z odbiorcą. Wykorzystał ciekawość, jaka budziła się
w nim po zobaczeniu dziurki od klucza, która znajduje się w centrum kompozycji i jest jej
najważniejszym elementem. Celowe jej powiększenie było oczywiście konieczne ze względów
konstrukcyjnych - otwór musiał przecież umożliwić zajrzenie do wnętrza kasety. Z drugiej
strony pełni on, w kontekście otaczających go postaci, podobną funkcję, co uśmiechnięta figura
na obrazach Maesa - uświadamia, że chcąc poznać tajemnice wnętrza, musimy zachować ciszę
i niepostrzeżenie podglądać (il. 11).
Choć widoczne na rysunku postaci nie nawiązują bezpośredniego kontaktu z widzem, to
mężczyźni wskazujący na dziurkę od klucza prezentują wyraźnie dwie postawy, jakie można
przyjąć wobec tego, co dzieje się za drzwiami, ale może przede wszystkim wobec samej czynno-
ści podglądania. Za którą z postaci pójdzie widz? Powstrzyma ciekawość, czy też jak inni - zajrzy
do środka? Dylematy rzeczywistego widza są tylko pozorne, bo istotą kaset perspektywicznych
jest zaglądanie do ich wnętrza, tam przecież znajduje się to najważniejsze przedstawienie.
Zasugerowanie widzowi takiego dylematu jest więc celowym zabiegiem, choć wcale nie ma
powstrzymać od podglądania, wręcz przeciwnie, zachęcić do niego. Jednocześnie ma uzmy-
słowić, że, w pewnym sensie, każdy, kto ogląda obraz wewnątrz, jest podglądaczem. Wytrawny
kolekcjoner czy znawca sztuki umiał zapewne docenić przewrotność zamierzenia Bramera,
który obnażał i uświadamiał „niecność” postępowania podglądacza. Perspectyfkas z tak pomy-
ślanym dowcipnym wizerunkiem na licu stanowiłaby doskonałą ozdobę każdego kunstkasten.
Wiele wskazuje na to, że zachowany w amsterdamskim Rijksprentenkabinet rysunek za-
wiera alternatywne projekty wnętrza kasety perspektywicznej29. Na recto z Muzykami w izbie
28 Ibidem.
29 Ok. 1660, Rijksmuseum, Amsterdam.