Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

Filip Chmielewski

Obraz Sąd Midasa z Muzeum Lubelskiego -
wczesne dzieło Gerrita van Honthorsta?
W zbiorach Muzeum Lubelskiego w Lublinie znajduje się duży obraz wybitnej klasy arty-
stycznej - Sąd Midasa. Dzieło to nie doczekało się próby dokładnej atrybucji. Eksponowany
w muzeum obraz opisany jest jako pochodzący z kręgu caravaggionistycznego i datowany na
pierwszą ćwierć XVII wieku. Jego wartość podkreślali wiatach sześćdziesiątych XX wieku
Jan Białostocki i Andrzej Chudzikowski, a w latach dziewięćdziesiątych Maciej Monkiewicz
z Muzeum Narodowego w Warszawie1. Przed II wojną światową obraz znajdował się w zbio-
rach lubelskiej Resursy Kupieckiej, lecz nie jest znana jego wcześniejsza proweniencja.
W1939 roku został zdeponowany wraz z innymi obrazami (m.in. z Piłatem umywającym ręce
Hendricka ter Brugghena2) w Muzeum Miejskim w Lublinie, mieszczącym się w dawnej
bibliotece miejskiej, gdzie pozostawał w magazynie w czasie wojny. Po wojnie dawne zbio-
ry Resursy przeniesiono na Zamek Lubelski, który wiatach 1958-1971 mieścił Okręgowe
Muzeum Lubelskie. W1993 roku obraz został wpisany do katalogu zbiorów zamku, a w 1999
wyeksponowany w jednej sali razem z Piłatem ter Brugghena.
Temat obrazu - Sąd Midasa - zaczerpnięty został z mitu o Apollinie i Marsjaszu, który przeka-
zali Owidiusz w Metamorfozach (VI, 383) i Hyginus w Fabulae (165). Przedstawia scenę pojedynku
czy też konkursu, w którym sylen Marsjasz (lub w innej wersji mitu bożek Pan) ośmielił się ry-
walizować z samym Apollem. Marsjasz, niezrównany flecista (nauczył się grać mistrzowsko na
aulosie porzuconym przez Atenę), grał jako pierwszy, a jego flet naśladował kląskanie słowików,
szmer źródeł, echa leśne, poszum burzy, tworząc hymn pochwalny na cześć przyrody. Po nim,
w struny swej liry uderzył Apollo, jednocześnie śpiewając. Jego muzyka odzwierciedlała ludzkie
uczucia - uniesienie, radość, tęsknotę, pragnienie, serdeczny smutek. Konkurs ten interpre-
towano w tradycji jako symboliczną opozycję między naturą a kulturą, dzikością a harmonią,
prostym naśladowaniem natury a wirtuozerią komponowania, a także między muzyką dętą
a smyczkową i między azjanizmem a attycyzmem jako stylami poezji i muzyki.
Słuchaczami koncertu były nimfy, pasterze i pasterki strzegący trzód na górze Nysa. Jurorami
zawodów obrano króla Midasa, sędziwego starca i jedną z muz (w innej wersji mitu była to sama
Atena). Sędziowie pierwszeństwo przyznali Apollinowi, tylko Midas był niezadowolony z wer-
dyktu, gdyż bardziej przemawiała do niego dzika muzyka przyrody, odtwarzana przez Marsjasza.
Apollo zemścił się okrutnie na śmiałku Marsjaszu, wieszając go na drzewie i obdzierając ze skóry,
a także na Midasie, przydając mu ośle uszy - symbol głupoty i niekompetencji muzycznej.

1 Informacja od Pani Barbary Czajkowskiej - kustosza w Dziale Sztuki Muzeum Lubelskiego.
2 Caravaggio: „Złożenie do Grobu”. Arcydzieło Pinakoteki Watykańskiej. Różne oblicza caravaggionizmu:
Wybrane obrazy z Pinakoteki Watykańskiej i zbiorów polskich, red. Antoni Ziemba, kat. wyst., Muzeum Narodowe
w Warszawie, 14 września - 15 października 1996, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1996, s. 106-111,
kat. nr 6 (Maciej Monkiewicz).