DOI Heft:
Część II / Part II. Neerlandica
DOI Artikel:Janiszewska, Aleksandra: Konstruowanie miejsc pamięci zbiorowej: widoki Amsterdamu i Haarlemu Jana van der Heydena i Gerrita Adriaensza Berckheyde'a
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0247
246
Neerlandica
od strony morza (MNW, il. 2). Pojedynczy pozostawił jednak bez inskrypcji. Spojrzenie pa-
trzącego podąża w kierunku wyznaczonym laską wyciągniętą przez jednego z podróżników
przedstawionych na wybrzeżu na pieiwszym planie. Zarysy budowli pozwalają widzowi zi-
dentyfikować widok jako okolice Haarlemu i Amsterdamu (Widok na Haarlem i Amsterdam od
strony morza, MNW, il. 3) - jednego z największych portów europejskich, do którego zmierzają
statki znajdujące się po prawej stronie kompozycji. Wspomniane miasta stały się w drugiej
połowie siedemnastego wieku głównym przedmiotem zainteresowania mistrzów widoków
miejskich - Jana van der Heydena (1637-1712) i Gerrita Adriaensza Berckheydea (1638-1698),
którzy zdecydowali się na własną interpretację obrazowanej przestrzeni, wchodząc w nią
głębiej niż Hollar, przywiązany jeszcze do tradycji kartograficznej.
Od końca XVIII wieku kluczem do rozumienia malarstwa holenderskiego była katego-
ria rodzajowości - protofotograficznego realizmu, w drugiej połowie XX wieku zastąpiona
kategorią ponadrealistycznej kreacji. Jan de Bisschop (1628-1671) twierdził, że najważniej-
szym zadaniem sztuki jest stawianie przed naszymi oczami tego, co chcielibyśmy widzieć
w rzeczywistości, choć w istocie jest to niemożliwe4. Takie stanowisko daje się wyczytać ze
strategii obrazowania, jakie przyjmowali dwaj wspomniani twórcy widoków miejskich, choć
nie pozostawili po sobie żadnej wypowiedzi teoretycznej.
Obydwaj często malowali widoki Amsterdamu - nieformalnej stolicy Zjednoczonych
Prowincji, głównego portu ówczesnej Europy, do którego spływały towary z całego świata,
przyczyniając się do ekonomicznej potęgi miasta. Van der Heyden był amsterdamczykiem,
Berckheyde pochodził z pobliskiego Haarlemu, co nie pozostawało bez wpływu na odrębne
ujęcie wizerunku Amsterdamu w ich twórczości. Każdy z nich inaczej definiował cele gatunku
widoku miejskiego. Ich sposób postrzegania przestrzeni wynikał zarówno z osobistego stosunku
do przedstawianego miejsca, jak i z powszechnych ówcześnie wyobrażeń topograficznych -
na przykład opisów obu miast Samuela Ampzinga, Melchiora Fokkensa, Olferta Dapperta
iTobiasavan Domselaera, czy poematu Joosta van den Vondla gloryfikującego Amsterdam i jego
nowo zbudowany ratusz5. Obaj artyści poprzez obrazy Amsterdamu i Haarlemu współtworzyli
stereotyp tych miejsc w pamięci zbiorowej społeczeństwa holenderskiego. Według Mauricea
Halbwachsa jest to ten rodzaj pamięci, który rozwija się w człowieku wraz z procesem jego so-
cjalizacji, gdyż to społeczność wpływa na kształt pamięci swoich członków, formowanej przez
to, co inni uznali za warte przekazania, opowiedzenia, pokazania6. Van der Heyden i Berckheyde
przyczynili się do budowy tożsamości owych miejsc pamięci. Ich obrazy miały narzucić odbior-
com stałe motywy pejzażu miasta, wydobywając punkty topograficzne (budynki, place, pierzeje)
i perspektywy widoku uważane za warte zapamiętania, świadczące o niepowtarzalności danego
miejsca i jego trwałości w czasie.
4 Za: Boudewijn Bakker, Schilderachtig: discussion of a seventeenthcentury term and concept, „Simiolus”
1995, vol. 23, no. 2/3, s. 157.
5 Samuel Ampzing, Claes Jansz. Visscher, Pieter Schrijver, Beschryvinge ende lof der stad Haeriem in Holland,
Adrien Rooman, Haarlem 1628; Melchior Fokkens, Beschrijvinge der Wijdt-Vermaerde Koop-Stadt Amstelredam,
Doornick, Amsterdam 1664; Olfert Dapper, Historische beschryving der Stadt Amsterdam, Jacob von Meurs,
Amsterdam 1663; Tobias van Domselaer et al., Beschryving der Stat Amsterdam van haar eerste beginselen oudtheydt
vergrotingen en gebouwen en geschiedenis tot op den jare 1666, [s.n.J, Amsterdam 1665 [sic!]; Joost van den Vondel,
Inwijdinge van t’Stadhuis t’Amsterdam [w:] Volledige dichtwerken en oorspronkelijk proza, red. Albert Verwey, Mieke
B. Smits-Velt, Marijke Spies, H. J. W. Becht, Amsterdam 1986, s. 754-764.
6 Jan Assmann, Kultura pamięci [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red.
Magdalena Saryusz-Wolska, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2009,
s. 66-67; Maurice Halbwachs, On Collective Memory, Harper & Row Colophon Books, New York 1980.
Neerlandica
od strony morza (MNW, il. 2). Pojedynczy pozostawił jednak bez inskrypcji. Spojrzenie pa-
trzącego podąża w kierunku wyznaczonym laską wyciągniętą przez jednego z podróżników
przedstawionych na wybrzeżu na pieiwszym planie. Zarysy budowli pozwalają widzowi zi-
dentyfikować widok jako okolice Haarlemu i Amsterdamu (Widok na Haarlem i Amsterdam od
strony morza, MNW, il. 3) - jednego z największych portów europejskich, do którego zmierzają
statki znajdujące się po prawej stronie kompozycji. Wspomniane miasta stały się w drugiej
połowie siedemnastego wieku głównym przedmiotem zainteresowania mistrzów widoków
miejskich - Jana van der Heydena (1637-1712) i Gerrita Adriaensza Berckheydea (1638-1698),
którzy zdecydowali się na własną interpretację obrazowanej przestrzeni, wchodząc w nią
głębiej niż Hollar, przywiązany jeszcze do tradycji kartograficznej.
Od końca XVIII wieku kluczem do rozumienia malarstwa holenderskiego była katego-
ria rodzajowości - protofotograficznego realizmu, w drugiej połowie XX wieku zastąpiona
kategorią ponadrealistycznej kreacji. Jan de Bisschop (1628-1671) twierdził, że najważniej-
szym zadaniem sztuki jest stawianie przed naszymi oczami tego, co chcielibyśmy widzieć
w rzeczywistości, choć w istocie jest to niemożliwe4. Takie stanowisko daje się wyczytać ze
strategii obrazowania, jakie przyjmowali dwaj wspomniani twórcy widoków miejskich, choć
nie pozostawili po sobie żadnej wypowiedzi teoretycznej.
Obydwaj często malowali widoki Amsterdamu - nieformalnej stolicy Zjednoczonych
Prowincji, głównego portu ówczesnej Europy, do którego spływały towary z całego świata,
przyczyniając się do ekonomicznej potęgi miasta. Van der Heyden był amsterdamczykiem,
Berckheyde pochodził z pobliskiego Haarlemu, co nie pozostawało bez wpływu na odrębne
ujęcie wizerunku Amsterdamu w ich twórczości. Każdy z nich inaczej definiował cele gatunku
widoku miejskiego. Ich sposób postrzegania przestrzeni wynikał zarówno z osobistego stosunku
do przedstawianego miejsca, jak i z powszechnych ówcześnie wyobrażeń topograficznych -
na przykład opisów obu miast Samuela Ampzinga, Melchiora Fokkensa, Olferta Dapperta
iTobiasavan Domselaera, czy poematu Joosta van den Vondla gloryfikującego Amsterdam i jego
nowo zbudowany ratusz5. Obaj artyści poprzez obrazy Amsterdamu i Haarlemu współtworzyli
stereotyp tych miejsc w pamięci zbiorowej społeczeństwa holenderskiego. Według Mauricea
Halbwachsa jest to ten rodzaj pamięci, który rozwija się w człowieku wraz z procesem jego so-
cjalizacji, gdyż to społeczność wpływa na kształt pamięci swoich członków, formowanej przez
to, co inni uznali za warte przekazania, opowiedzenia, pokazania6. Van der Heyden i Berckheyde
przyczynili się do budowy tożsamości owych miejsc pamięci. Ich obrazy miały narzucić odbior-
com stałe motywy pejzażu miasta, wydobywając punkty topograficzne (budynki, place, pierzeje)
i perspektywy widoku uważane za warte zapamiętania, świadczące o niepowtarzalności danego
miejsca i jego trwałości w czasie.
4 Za: Boudewijn Bakker, Schilderachtig: discussion of a seventeenthcentury term and concept, „Simiolus”
1995, vol. 23, no. 2/3, s. 157.
5 Samuel Ampzing, Claes Jansz. Visscher, Pieter Schrijver, Beschryvinge ende lof der stad Haeriem in Holland,
Adrien Rooman, Haarlem 1628; Melchior Fokkens, Beschrijvinge der Wijdt-Vermaerde Koop-Stadt Amstelredam,
Doornick, Amsterdam 1664; Olfert Dapper, Historische beschryving der Stadt Amsterdam, Jacob von Meurs,
Amsterdam 1663; Tobias van Domselaer et al., Beschryving der Stat Amsterdam van haar eerste beginselen oudtheydt
vergrotingen en gebouwen en geschiedenis tot op den jare 1666, [s.n.J, Amsterdam 1665 [sic!]; Joost van den Vondel,
Inwijdinge van t’Stadhuis t’Amsterdam [w:] Volledige dichtwerken en oorspronkelijk proza, red. Albert Verwey, Mieke
B. Smits-Velt, Marijke Spies, H. J. W. Becht, Amsterdam 1986, s. 754-764.
6 Jan Assmann, Kultura pamięci [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red.
Magdalena Saryusz-Wolska, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2009,
s. 66-67; Maurice Halbwachs, On Collective Memory, Harper & Row Colophon Books, New York 1980.