DOI Heft:
Część II / Part II. Neerlandica
DOI Artikel:Janiszewska, Aleksandra: Konstruowanie miejsc pamięci zbiorowej: widoki Amsterdamu i Haarlemu Jana van der Heydena i Gerrita Adriaensza Berckheyde'a
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0251
250
Neerlandica
il. 41 fig. 4
Jan van der Heyden,
Plac Dam w Amsterdamie
I The Dam Square in
Amsterdam, ok. I ca. 1668,
Amsterdam Museum,
Amsterdam
budynku). Wolną przestrzeń wypełniają grupy przechodniów25.
Oba obrazy, zestawiając potężną bryłę ratusza z głównym kościo-
łem miasta i uświadamianą (nie)obecnością Wagi, mogą odzwier-
ciedlać powszechne wyobrażenie toposu Amsterdamu - Dam jako
ośrodka władzy miejskiej, prowincjonalnej i ogólnopaństwowej,
sprawowanej przez regentów (regenteri) nad funkcjonowaniem
społeczno-ekonomicznym polis oraz nad Kościołem.
Sensem obu kompozycji jest jednak problem perspektywy.
W wersji florenckiej kopuła ratusza została ukazana w anamor-
flcznym skrócie, dając efekt elipsy. Niektórzy badacze uznawali to
zaburzenie proporcji dzieła za błąd kompozycyjny26. Jednak Peter
C. Sutton uważa je za całkowicie przemyślany zabieg, będący do-
wodem mistrzostwa artysty w opracowaniu konkretnego problemu
perspektywicznego - widoku okręgu pod kątem, podejmowanym
przez twórców od czasów Leona Battisty Albertiego. Poświadcza
to fakt, że pierwotnie do ramy przytwierdzona była obręcz wy-
znaczająca punkt, z którego oglądana kopuła zyskiwała właściwe
proporcje. Można więc uznać van der Heydena za kontynuatora po-
szukiwań perspektywicznych w malarstwie Delft (Carel Fabritius,
Gerrit Houckgeest, Hendrick van Vliet, Daniel Vosmaer, Pieter de
Hooch)27. Zbiega się to również z powstawaniem pudełek perspek-
tywicznych i trompe l’œil. Leonore Stapel zauważa, że perspektywa
w obrazie z Uffizi przypomina modele perspektywiczne z traktatów
Sebastiana Serlia i Hansa Vredemana de Vriesa28. Oba obrazy van
der Heydena powstały w czasie, gdy rozgorzała dyskusja o wyż-
szości perspektywy zbieżnej nad bardziej złożoną, uwzględniającą
różnorodność optycznych dostosowań, by uzyskać bardziej iluzyjny
efekt29. Jak zauważa Martin Kemp, poprzez kompozycję widoków
Dam z Uffizi i Luwru malarz zdaje się dowodzić, że oba rozważane
systemy perspektywiczne posiadają własny, niezależny rodzaj rze-
czywistości30. Van der Heyden decyduje się na ujęcie bryły ratusza
pod dwoma różnymi kątami, by dzięki temu uzyskać efekt najbliż-
szy subiektywnemu postrzeganiu przestrzeni. Staje się to bardziej
25 Za prototyp takiego ujęcia Dam do niedawna uważano obraz Gerrita
Berckheydea datowany na 1665 r. WidokDam i ratusza w Amsterdamie (Staatliches
Museum, Schwerin). Jednak zgodnie z obserwacjami Norberta Middelkoopa,
dach Nieuwe Kerk od strony południowego wejścia nosi ślady napraw ukończo-
nych w 1673-1674, co sugeruje powstanie dzieła po tym czasie; za: ibidem, s. 44.
26 H. Wagner, op. cit.
27 Również Gerrit Berckheyde nawiązywał do ich rozwiązań - Grotę
Markt w Haarlemie, 1674, Fitzwilliam Museum, Cambridge.
28 Leonore Stapel, Perspectieven van de stad: over bronnen, populariteit
enfunctie van hetzeventiende-eeuwse stadsgezicht, Uitgeverij Verloren, Hilversum
2000, s. 33-34 oraz il. 25.
29 P. C. Sutton, op. cit., s. 126.
30 Martin Kemp, The Science of Art: Optical Themes in Western Art from
Brunelleschi to Seurat, Yale University Press, New Haven 1990, s. 206.
Neerlandica
il. 41 fig. 4
Jan van der Heyden,
Plac Dam w Amsterdamie
I The Dam Square in
Amsterdam, ok. I ca. 1668,
Amsterdam Museum,
Amsterdam
budynku). Wolną przestrzeń wypełniają grupy przechodniów25.
Oba obrazy, zestawiając potężną bryłę ratusza z głównym kościo-
łem miasta i uświadamianą (nie)obecnością Wagi, mogą odzwier-
ciedlać powszechne wyobrażenie toposu Amsterdamu - Dam jako
ośrodka władzy miejskiej, prowincjonalnej i ogólnopaństwowej,
sprawowanej przez regentów (regenteri) nad funkcjonowaniem
społeczno-ekonomicznym polis oraz nad Kościołem.
Sensem obu kompozycji jest jednak problem perspektywy.
W wersji florenckiej kopuła ratusza została ukazana w anamor-
flcznym skrócie, dając efekt elipsy. Niektórzy badacze uznawali to
zaburzenie proporcji dzieła za błąd kompozycyjny26. Jednak Peter
C. Sutton uważa je za całkowicie przemyślany zabieg, będący do-
wodem mistrzostwa artysty w opracowaniu konkretnego problemu
perspektywicznego - widoku okręgu pod kątem, podejmowanym
przez twórców od czasów Leona Battisty Albertiego. Poświadcza
to fakt, że pierwotnie do ramy przytwierdzona była obręcz wy-
znaczająca punkt, z którego oglądana kopuła zyskiwała właściwe
proporcje. Można więc uznać van der Heydena za kontynuatora po-
szukiwań perspektywicznych w malarstwie Delft (Carel Fabritius,
Gerrit Houckgeest, Hendrick van Vliet, Daniel Vosmaer, Pieter de
Hooch)27. Zbiega się to również z powstawaniem pudełek perspek-
tywicznych i trompe l’œil. Leonore Stapel zauważa, że perspektywa
w obrazie z Uffizi przypomina modele perspektywiczne z traktatów
Sebastiana Serlia i Hansa Vredemana de Vriesa28. Oba obrazy van
der Heydena powstały w czasie, gdy rozgorzała dyskusja o wyż-
szości perspektywy zbieżnej nad bardziej złożoną, uwzględniającą
różnorodność optycznych dostosowań, by uzyskać bardziej iluzyjny
efekt29. Jak zauważa Martin Kemp, poprzez kompozycję widoków
Dam z Uffizi i Luwru malarz zdaje się dowodzić, że oba rozważane
systemy perspektywiczne posiadają własny, niezależny rodzaj rze-
czywistości30. Van der Heyden decyduje się na ujęcie bryły ratusza
pod dwoma różnymi kątami, by dzięki temu uzyskać efekt najbliż-
szy subiektywnemu postrzeganiu przestrzeni. Staje się to bardziej
25 Za prototyp takiego ujęcia Dam do niedawna uważano obraz Gerrita
Berckheydea datowany na 1665 r. WidokDam i ratusza w Amsterdamie (Staatliches
Museum, Schwerin). Jednak zgodnie z obserwacjami Norberta Middelkoopa,
dach Nieuwe Kerk od strony południowego wejścia nosi ślady napraw ukończo-
nych w 1673-1674, co sugeruje powstanie dzieła po tym czasie; za: ibidem, s. 44.
26 H. Wagner, op. cit.
27 Również Gerrit Berckheyde nawiązywał do ich rozwiązań - Grotę
Markt w Haarlemie, 1674, Fitzwilliam Museum, Cambridge.
28 Leonore Stapel, Perspectieven van de stad: over bronnen, populariteit
enfunctie van hetzeventiende-eeuwse stadsgezicht, Uitgeverij Verloren, Hilversum
2000, s. 33-34 oraz il. 25.
29 P. C. Sutton, op. cit., s. 126.
30 Martin Kemp, The Science of Art: Optical Themes in Western Art from
Brunelleschi to Seurat, Yale University Press, New Haven 1990, s. 206.