DOI Artikel:
Józefowiczówna, Krystyna: Nieznany zabytek średniowiecznej emalii z Katedry Poznańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.53756#0042
Krystyna Józefowiczówna
NIEZNANY ZABYTEK ŚREDNIOWIECZNEJ EMALII Z KATEDRY POZNAŃSKIEJ
W czasie prac wykopaliskowych, przeprowadzonych ostatnio na terenie katedry poznań-
skiej, odkopano pióro pastorału wykonane w metalu i w barwnej emalii. Zabytek ten należał
do wyposażenia grobu biskupiego, położonego pośrodku głównej nawy kościoła, w pobliżu dru-
giego filara południowego. Grób ten, jak stwierdzono w toku wykopalisk, został częściowo zni-
szczony przez drugi grobowiec wkopany później w to samo miejsce. Zachowało się z niego zale-
dwie kilka kości oraz nasz zabytek1.
Pióro pastorału emaliowane jest techniką żłobkową na miedzi złoconej i posiada wymiary:
wysokość — 26 cm, średnica woluty — 10,7 cm, średnica nodusa — 6 cm. Dzieli się ono na trzon,
nodus i wolutę, a woluta posiada trzy człony: krótki trzonek wystający z nodusa, wolutę wła-
ściwą i zamykający ją duży, pięciolistny kwiat. •
Trzon ma przekrój okrągły, jego brzegi dolny i górny ujęte w zdwojone pierścienie o nieco
większej średnicy niż właściwy walec trzonu zaakcentowane są złoceniem. Na tle ciemnobłę-
kitnej emalii, odciętej rezerwowanym (pozostawionym w metalu) i punktowanym konturem
od falistej bordiury w stopniowanych (degrade) tonach czerwieni, jasnego błękitu i bieli, stoją
naprzeciw siebie dwa gryfy o smukłych, zielono emaliowanych ciałach, długich, giętkich szy-
jach, psich łebkach i rozpostartych pierzastych skrzydłach. Fantastyczne zwierzęta stoją każde
na jednej nodze, drugą zaś wspierają się o siebie nawzajem. Między nimi wyrasta stylizowany
krzak o palmetkowatych wielobarwnych kwiatach. Ogony gryfów symetrycznie splecione two-
rzą wyszukany ornament przeplatającej się, uzwojonej wici rezerwowanej i rytej, zakończonej
palmetkowatymi, większymi i mniejszymi kwiatami o drobno punktowanym konturze. Kwiaty
są dwojako tonowane: czerwień, zieleń, żółć lub czerwień, błękit jasny, biel. Łebki, nogi i skrzy-
dła gryfów oraz małe listki wici są rezerwowane i głęboko cyzelowane, kontury ciał drobno
punktowane, złocenia częściowo starte.
Okrągły, lekko spłaszczony nodus pokryty emalią ciemnobłękitną podzielony jest syme-
trycznie na cztery koliste pola prawie stykające się z sobą. Pola te, tworzące rodzaj mandorli,
wypełniają rezerwowane i cyzelowane postacie świętych, które wynurzają się w trzech czwar-
1 Pastorał znaleziono 17 XI 1953 r. w trakcie wykopalisk prowadzonych w katedrze poznańskiej z ramienia
b. Kierownictwa Badań nad Początkami Państwa Polskiego (od 1 I 1954 — Instytut Historii Kultury Materialnej
PAN). Grób leżał w warstwach podposadzkowych związanych z romańską fazą budowlaną katedry, czyli kościoła
wzniesionego w II poł. XI w., a przebudowanego w II poł. XIV w. W sprawie badań stacji archeologicznej Poznań-
Katedra por. doroczne sprawozdania stacji, publikowane przez b. Kierownictwo Badań nad Początkami Państwa
Polskiego oraz przez IHKM PAN („Sprawozdania Archeologiczne”).
36
NIEZNANY ZABYTEK ŚREDNIOWIECZNEJ EMALII Z KATEDRY POZNAŃSKIEJ
W czasie prac wykopaliskowych, przeprowadzonych ostatnio na terenie katedry poznań-
skiej, odkopano pióro pastorału wykonane w metalu i w barwnej emalii. Zabytek ten należał
do wyposażenia grobu biskupiego, położonego pośrodku głównej nawy kościoła, w pobliżu dru-
giego filara południowego. Grób ten, jak stwierdzono w toku wykopalisk, został częściowo zni-
szczony przez drugi grobowiec wkopany później w to samo miejsce. Zachowało się z niego zale-
dwie kilka kości oraz nasz zabytek1.
Pióro pastorału emaliowane jest techniką żłobkową na miedzi złoconej i posiada wymiary:
wysokość — 26 cm, średnica woluty — 10,7 cm, średnica nodusa — 6 cm. Dzieli się ono na trzon,
nodus i wolutę, a woluta posiada trzy człony: krótki trzonek wystający z nodusa, wolutę wła-
ściwą i zamykający ją duży, pięciolistny kwiat. •
Trzon ma przekrój okrągły, jego brzegi dolny i górny ujęte w zdwojone pierścienie o nieco
większej średnicy niż właściwy walec trzonu zaakcentowane są złoceniem. Na tle ciemnobłę-
kitnej emalii, odciętej rezerwowanym (pozostawionym w metalu) i punktowanym konturem
od falistej bordiury w stopniowanych (degrade) tonach czerwieni, jasnego błękitu i bieli, stoją
naprzeciw siebie dwa gryfy o smukłych, zielono emaliowanych ciałach, długich, giętkich szy-
jach, psich łebkach i rozpostartych pierzastych skrzydłach. Fantastyczne zwierzęta stoją każde
na jednej nodze, drugą zaś wspierają się o siebie nawzajem. Między nimi wyrasta stylizowany
krzak o palmetkowatych wielobarwnych kwiatach. Ogony gryfów symetrycznie splecione two-
rzą wyszukany ornament przeplatającej się, uzwojonej wici rezerwowanej i rytej, zakończonej
palmetkowatymi, większymi i mniejszymi kwiatami o drobno punktowanym konturze. Kwiaty
są dwojako tonowane: czerwień, zieleń, żółć lub czerwień, błękit jasny, biel. Łebki, nogi i skrzy-
dła gryfów oraz małe listki wici są rezerwowane i głęboko cyzelowane, kontury ciał drobno
punktowane, złocenia częściowo starte.
Okrągły, lekko spłaszczony nodus pokryty emalią ciemnobłękitną podzielony jest syme-
trycznie na cztery koliste pola prawie stykające się z sobą. Pola te, tworzące rodzaj mandorli,
wypełniają rezerwowane i cyzelowane postacie świętych, które wynurzają się w trzech czwar-
1 Pastorał znaleziono 17 XI 1953 r. w trakcie wykopalisk prowadzonych w katedrze poznańskiej z ramienia
b. Kierownictwa Badań nad Początkami Państwa Polskiego (od 1 I 1954 — Instytut Historii Kultury Materialnej
PAN). Grób leżał w warstwach podposadzkowych związanych z romańską fazą budowlaną katedry, czyli kościoła
wzniesionego w II poł. XI w., a przebudowanego w II poł. XIV w. W sprawie badań stacji archeologicznej Poznań-
Katedra por. doroczne sprawozdania stacji, publikowane przez b. Kierownictwo Badań nad Początkami Państwa
Polskiego oraz przez IHKM PAN („Sprawozdania Archeologiczne”).
36