DOI article:
Orańska, Józefa: Dwa sztambuchy gdańskie XVII w.: Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu i Biblioteki Kórnickiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.53756#0224
Józefa Orańska
DWA SZTAMBUCHY GDAŃSKIE XVII W.
(Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu i Biblioteki Kórnickiej)
Dla historii sztuki, kultury i literatury niejednokrotnie poważne znaczenie posiadają tzw.
sztambuchy lub libri amicorum, do których przyjaciele i znajomi właściciela wpisy wali własne
lub zapożyczone, często od znakomitych autorów, sentencje i cytaty. Chętnie także ozdabiali
karty tych pamiętników różnymi rysunkami. Czasem w albumach spotyka się autografy wybi-
tnych osobistości, poetów, powieściopisarzy, uczonych i polityków, a rysunki lub też akwarele
wykonane są niekiedy przez znakomitych artystów. Zwyczaj posiadania sztambuchów rozpo-
wszechnił się głównie na początku XVI w., kiedy to właścicielami ich byli zarówno uczeni, po-
dróżnicy, profesorowie, studenci, jak szlachta i mieszczanie.
Zamiłowanie do tego rodzaju pamiętników daje się zauważyć na terenie Gdańska w XVII w.
Do nich należą dwa sztambuchy gdańskie, znajdujące się w zbiorach wielkopolskich, o nieprze-
ciętnej wartości historycznej i artystycznej. Jeden z nich znajduje się w Muzeum Narodowym
w Poznaniu, drugi w Bibiliotece Kórnickiej; pochodzą z jednego i tego samego czasu, tj. z pierw-
szej połowy XVII w., i chociaż różnią się szatą zewnętrzną i do pewnego stopnia treścią, mimo
to wyraźnie uzupełniają się nawzajem. Świadczą one o różnych zainteresowaniach dwóch odręb-
nych środowisk społeczeństwa gdańskiego tego samego czasu.
Gdańsk w pierwszej połowie XVII wieku, w „złotych” dla niego czasach za Władysława IV,
tętnił bujnym życiem jako miasto portowe, będące pod opieką królów polskich. Kwitnął tu han-
del, z Polski przychodziły transporty zboża, drzewa, wełny, lnu i innych towarów, które prze-
ładowywało się w gdańskim porcie na okręty płynące w świat. Z zagranicy w zamian otrzymy-
wało się wyroby przemysłowe oraz wina, zwłaszcza z Francji i Hiszpanii. Dzięki temu zamożność
miasta stale rosła, zwłaszcza po zwycięstwie floty polskiej nad szwedzką w 1627 roku. W tym
czasie w sąsiednich Niemczech toczyła się wojna trzydziestoletnia wyniszczająca ludność; do
Gdańska zaczęli napływać uchodźcy, głównie ze Śląska, a przede wszystkim z Wrocławia.
Sprzyjało to wybitnie rozwojowi kultury umysłowej i artystycznej.
Ożywiony ruch intelektualny rozszerzał się głównie dzięki słynnemu gimnazjum gdańskiemu,
stojącemu wówczas na poziomie akademickich uczelni, przy którym skupiała się młodzież miej-
scowa i napływowa oraz wybitni profesorowie i uczeni. Dążność do ogłaszania drukiem licznych
prac naukowych powodowała rozwój tzw. oficyn drukarskich, należących głównie do zasłu-
żonej w tej dziedzinie rodziny Forsterów. Jeden z jej członków, Jerzy, specjalizował się w odbi-
janiu miedziorytów, a Kasper trudnił się handlem księgarskim. Z oficyn tych wychodziły książ-
ki, muzykalia i miedzioryty, m.in. Wilhelma Hondiusza i Jeremiasza Falcka.
218
DWA SZTAMBUCHY GDAŃSKIE XVII W.
(Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu i Biblioteki Kórnickiej)
Dla historii sztuki, kultury i literatury niejednokrotnie poważne znaczenie posiadają tzw.
sztambuchy lub libri amicorum, do których przyjaciele i znajomi właściciela wpisy wali własne
lub zapożyczone, często od znakomitych autorów, sentencje i cytaty. Chętnie także ozdabiali
karty tych pamiętników różnymi rysunkami. Czasem w albumach spotyka się autografy wybi-
tnych osobistości, poetów, powieściopisarzy, uczonych i polityków, a rysunki lub też akwarele
wykonane są niekiedy przez znakomitych artystów. Zwyczaj posiadania sztambuchów rozpo-
wszechnił się głównie na początku XVI w., kiedy to właścicielami ich byli zarówno uczeni, po-
dróżnicy, profesorowie, studenci, jak szlachta i mieszczanie.
Zamiłowanie do tego rodzaju pamiętników daje się zauważyć na terenie Gdańska w XVII w.
Do nich należą dwa sztambuchy gdańskie, znajdujące się w zbiorach wielkopolskich, o nieprze-
ciętnej wartości historycznej i artystycznej. Jeden z nich znajduje się w Muzeum Narodowym
w Poznaniu, drugi w Bibiliotece Kórnickiej; pochodzą z jednego i tego samego czasu, tj. z pierw-
szej połowy XVII w., i chociaż różnią się szatą zewnętrzną i do pewnego stopnia treścią, mimo
to wyraźnie uzupełniają się nawzajem. Świadczą one o różnych zainteresowaniach dwóch odręb-
nych środowisk społeczeństwa gdańskiego tego samego czasu.
Gdańsk w pierwszej połowie XVII wieku, w „złotych” dla niego czasach za Władysława IV,
tętnił bujnym życiem jako miasto portowe, będące pod opieką królów polskich. Kwitnął tu han-
del, z Polski przychodziły transporty zboża, drzewa, wełny, lnu i innych towarów, które prze-
ładowywało się w gdańskim porcie na okręty płynące w świat. Z zagranicy w zamian otrzymy-
wało się wyroby przemysłowe oraz wina, zwłaszcza z Francji i Hiszpanii. Dzięki temu zamożność
miasta stale rosła, zwłaszcza po zwycięstwie floty polskiej nad szwedzką w 1627 roku. W tym
czasie w sąsiednich Niemczech toczyła się wojna trzydziestoletnia wyniszczająca ludność; do
Gdańska zaczęli napływać uchodźcy, głównie ze Śląska, a przede wszystkim z Wrocławia.
Sprzyjało to wybitnie rozwojowi kultury umysłowej i artystycznej.
Ożywiony ruch intelektualny rozszerzał się głównie dzięki słynnemu gimnazjum gdańskiemu,
stojącemu wówczas na poziomie akademickich uczelni, przy którym skupiała się młodzież miej-
scowa i napływowa oraz wybitni profesorowie i uczeni. Dążność do ogłaszania drukiem licznych
prac naukowych powodowała rozwój tzw. oficyn drukarskich, należących głównie do zasłu-
żonej w tej dziedzinie rodziny Forsterów. Jeden z jej członków, Jerzy, specjalizował się w odbi-
janiu miedziorytów, a Kasper trudnił się handlem księgarskim. Z oficyn tych wychodziły książ-
ki, muzykalia i miedzioryty, m.in. Wilhelma Hondiusza i Jeremiasza Falcka.
218