DOI Artikel:
Dobrzycka, Anna: Ze studiów nad portretem holenderskim XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.53756#0157
Anna Dobrzy ска
ZE STUDIÓW NAD PORTRETEM HOLENDERSKIM XVII WIEKU *
Jednym z najbardziej interesujących zjawisk w dziejach sztuki europejskiej jest nieby-
wały rozkwit holenderskiego malarstwa XVII wieku. Nowe warunki polityczne po rozejmie
1609 roku i nowy układ sił społecznych kraju Północnych Prowincji stwarzają tło, na którym
wyrasta bardzo prosta, a jednocześnie bardzo głęboka sztuka „wielkich i małych” mistrzów.
Długa, wyczerpująca walka z hiszpańskim najeźdźcą prowadzi wreszcie do zwycięstwa. Osta-
tnie garnizony hiszpańskie opuszczają północne części republiki, a zdobycie Bredy staje się
widomym znakiem, że panowanie hiszpańskie należy do przeszłości. Zwycięstwo mieszczań-
skiej rewolucji przynosi Holandii niezależność, uświęconą ostatecznie pokojem westfalskim
w 1648 roku.
Zycie koncentruje się w miastach, w których rządy sprawuje bogate kupiectwo. Obok Am-
sterdamu ważnymi ośrodkami życia gospodarczego1 i kulturalnego stają się Delft, Haga, Haar-
lem i Utrecht. Odkrycia geograficzne i zdobycie kolonii sprawia, że Holendrzy stają się panami
milionów ludzi różnych ras i narodowości we wszystkich niemal częściach świata. Potężna
flota utrzymuje kontakt z ziemiami kolonistów holenderskich, przywożąc do kraju macierzy-
stego produkty z całego świata. Mnożą się banki i kompanie kupieckie. Powstają pierwsze manu-
faktury i nowe metody produkcji. Rewolucja mieszczańska zmienia ekonomiczny ustrój kraju.
Kupcy holenderscy robią fortuny, a Amsterdam staje się prawdziwą stolicą, tętniącą barw-
nym życiem różnych ras i narodowości. Jest — jak cała Holandia, którą tak kiedyś nazwał
angielski poseł — jednym „wielkim kantorem wymiany”. Nad ocienionymi zielenią kanałami
rosną gęsto domy bogacących się mieszczan, a stare, obronne wieże przekształcają się w pełne
zboża magazyny. Aur ca aetas Amsterdamu ściąga do stolicy, pretendującej do hegemonii nad
światem, najwybitniejszych mężów stanu, słynnych dowódców floty, uczonych i myślicieli,
poetów i artystów.
Zwycięstwo klasy mieszczańskiej wywiera piętno na życiu narodu i przeobraża kulturę
życia codziennego. Teraz kupiec holenderski przejmuje w swym kraju rolę mecenasa sztuk
i nauk, a mieszczaństwo nadaje ton wszelkim poczynaniom artystycznym. Wielka swoboda
myśli w kraju Północnych Prowincji stwarza warunki dla rozwoju nauk2, zwłaszcza przyrodni-
czych i matematycznych, dla bujnego rozkwitu myśli filozoficznej. Wiek racjonalizmu, okres
wielkich systemów filozofii nowożytnej, zastaje na ziemi holenderskiej najwybitniejszych
* Szkic niniejszy napisany został w r. 1953. Pięć omówionych tu portretów ze zbiorów poznańskiego
muzeum znalazło się w katalogu wystawy Portret holenderski XVII wieku w zbiorach polskich, Muzeum Naro-
dowe w Poznaniu, 1956.
1 Por. J. Huizinga, Hollandische Kultur des siebzehnten Jahrhunderts, Koln 1932, s. 12.
2 M. Eisler, Die Geschichte eines Stadtbildes, Haag 1914, s. 174.
151
ZE STUDIÓW NAD PORTRETEM HOLENDERSKIM XVII WIEKU *
Jednym z najbardziej interesujących zjawisk w dziejach sztuki europejskiej jest nieby-
wały rozkwit holenderskiego malarstwa XVII wieku. Nowe warunki polityczne po rozejmie
1609 roku i nowy układ sił społecznych kraju Północnych Prowincji stwarzają tło, na którym
wyrasta bardzo prosta, a jednocześnie bardzo głęboka sztuka „wielkich i małych” mistrzów.
Długa, wyczerpująca walka z hiszpańskim najeźdźcą prowadzi wreszcie do zwycięstwa. Osta-
tnie garnizony hiszpańskie opuszczają północne części republiki, a zdobycie Bredy staje się
widomym znakiem, że panowanie hiszpańskie należy do przeszłości. Zwycięstwo mieszczań-
skiej rewolucji przynosi Holandii niezależność, uświęconą ostatecznie pokojem westfalskim
w 1648 roku.
Zycie koncentruje się w miastach, w których rządy sprawuje bogate kupiectwo. Obok Am-
sterdamu ważnymi ośrodkami życia gospodarczego1 i kulturalnego stają się Delft, Haga, Haar-
lem i Utrecht. Odkrycia geograficzne i zdobycie kolonii sprawia, że Holendrzy stają się panami
milionów ludzi różnych ras i narodowości we wszystkich niemal częściach świata. Potężna
flota utrzymuje kontakt z ziemiami kolonistów holenderskich, przywożąc do kraju macierzy-
stego produkty z całego świata. Mnożą się banki i kompanie kupieckie. Powstają pierwsze manu-
faktury i nowe metody produkcji. Rewolucja mieszczańska zmienia ekonomiczny ustrój kraju.
Kupcy holenderscy robią fortuny, a Amsterdam staje się prawdziwą stolicą, tętniącą barw-
nym życiem różnych ras i narodowości. Jest — jak cała Holandia, którą tak kiedyś nazwał
angielski poseł — jednym „wielkim kantorem wymiany”. Nad ocienionymi zielenią kanałami
rosną gęsto domy bogacących się mieszczan, a stare, obronne wieże przekształcają się w pełne
zboża magazyny. Aur ca aetas Amsterdamu ściąga do stolicy, pretendującej do hegemonii nad
światem, najwybitniejszych mężów stanu, słynnych dowódców floty, uczonych i myślicieli,
poetów i artystów.
Zwycięstwo klasy mieszczańskiej wywiera piętno na życiu narodu i przeobraża kulturę
życia codziennego. Teraz kupiec holenderski przejmuje w swym kraju rolę mecenasa sztuk
i nauk, a mieszczaństwo nadaje ton wszelkim poczynaniom artystycznym. Wielka swoboda
myśli w kraju Północnych Prowincji stwarza warunki dla rozwoju nauk2, zwłaszcza przyrodni-
czych i matematycznych, dla bujnego rozkwitu myśli filozoficznej. Wiek racjonalizmu, okres
wielkich systemów filozofii nowożytnej, zastaje na ziemi holenderskiej najwybitniejszych
* Szkic niniejszy napisany został w r. 1953. Pięć omówionych tu portretów ze zbiorów poznańskiego
muzeum znalazło się w katalogu wystawy Portret holenderski XVII wieku w zbiorach polskich, Muzeum Naro-
dowe w Poznaniu, 1956.
1 Por. J. Huizinga, Hollandische Kultur des siebzehnten Jahrhunderts, Koln 1932, s. 12.
2 M. Eisler, Die Geschichte eines Stadtbildes, Haag 1914, s. 174.
151