DOI Artikel:
Białostocki, Jan: Poznańskie Leonardianum: Uwagi o Madonnie Quentina Massysa w Muzeum Narodowym w Poznaniu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.53756#0118
Jan Białostocki
POZNAŃSKIE LEONARDIANUM
Uwagi o Madonnie Quentina Massysa w Muzeum Narodowym w Poznaniu*
Dla Jolanty
Wśród dzieł malarstwa obcego znajdujących się w Polsce jednym z najciekawszych dla
badacza jest obraz niderlandzki z pierwszej połowy XVI wieku, przedstawiający Madonnę
z Dzieciątkiem i barankiem, własność Muzeum Narodowego w Poznaniu. Obraz ten ilustruje
pouczająco jeden z najbardziej istotnych procesów w rozwoju malarstwa europejskiego —
starcie dwóch wielkich do schyłku XV w. odrębnych nurtów: sztuki północnej i sztuki wło-
skiej. Starcie to zmąciło na jakiś czas klarowny prąd malarstwa niderlandzkiego, naraziło twór-
ców północnej Europy na niebezpieczeństwa wirów i mielizn; niemniej sztuka niderlandzka
przedarła się przez cieśninę italianizmu i znalazła już w drugiej połowie stulecia nową drogę
dla sformułowania swej narodowej samodzielności w dziełach Piotra Bruegla starszego.
Poznańska Madonna pozwala na wysnucie pewnych wniosków co do skali i zakresu ponęt,
jakie renesans włoski — szczególnie pierwszy mistrz dojrzałego Odrodzenia, Leonardo da
Vinci — stanowił dla najwybitniejszych mistrzów Flandrii w dwudziestych latach XVI wieku.
1
Obraz, znajdujący się dziś w Muzeum Narodowym w Poznaniu, kupiony został przez Ata-
nazego Raczyńskiego w r. 1820 w Norymberdze, gdzie znajdował się już od przeszło 200 lat
w posiadaniu początkowo Pfinzingerów, a od końca XVIII wieku rodziny Haller von Haller -
stein i uchodził za dzieło Łukasza Van Leyden1. Raczyński skatalogował go początkowo jako
* Studium niniejsze napisane zostało na jesieni r. 1952. Późniejsza literatura mogła być już tylko częściowo
uwzględniona. Streszczenie pracy ukazało się pt. Leonardo i Niderlandczycy w „Biuletynie Historii Sztuki”, XVII,
1955, s. 369-370.
1 M. Gumowski, Galeria obrazów A. hr. Raczyńskiego w Muzeum Wielkopolskim, „Muzeum Wielkopolskie
w Poznaniu — Rocznik”, VI, 1931, s. 109—111. Obraz wielkości 111x87 na drzewie mahoniowym. Dane dotyczące
historii obrazu czerpałem z tego opracowania. Madonna została ostatnio zreprodukowana i omówiona w publikacji:
J. Białostocki i M. Walicki, Malarstwo europejskie w zbiorach polskich, b.m. 1955, nr 128 i tabl. VI. Warto może
przytoczyć ciekawą dla dziejów historii sztuki w dobie romantyzmu ekspertyzę obrazu, którą wystawił znakomity
wówczas znawca Sulpiz Boisseree (dn. 7 IV 1825): „II m’a semble que ce tableau etait du meme peintre que la Vierge
sur le tróne embrassant 1’enfant, de la collection de mr Frauenholz a Nuremberg, tableau, qui plus tard a ete vendu
au roi de Prusse, et qui egalement etait regarde pour un ouvrage de Luc de Leyden. Mais je n’ai pu decouvrir ni dans
l’un, ni dans 1’autre de ces deux tableaux le genre de Luc de Leyden; j’y ai plutót reconnu une grandę ressemblance
112
POZNAŃSKIE LEONARDIANUM
Uwagi o Madonnie Quentina Massysa w Muzeum Narodowym w Poznaniu*
Dla Jolanty
Wśród dzieł malarstwa obcego znajdujących się w Polsce jednym z najciekawszych dla
badacza jest obraz niderlandzki z pierwszej połowy XVI wieku, przedstawiający Madonnę
z Dzieciątkiem i barankiem, własność Muzeum Narodowego w Poznaniu. Obraz ten ilustruje
pouczająco jeden z najbardziej istotnych procesów w rozwoju malarstwa europejskiego —
starcie dwóch wielkich do schyłku XV w. odrębnych nurtów: sztuki północnej i sztuki wło-
skiej. Starcie to zmąciło na jakiś czas klarowny prąd malarstwa niderlandzkiego, naraziło twór-
ców północnej Europy na niebezpieczeństwa wirów i mielizn; niemniej sztuka niderlandzka
przedarła się przez cieśninę italianizmu i znalazła już w drugiej połowie stulecia nową drogę
dla sformułowania swej narodowej samodzielności w dziełach Piotra Bruegla starszego.
Poznańska Madonna pozwala na wysnucie pewnych wniosków co do skali i zakresu ponęt,
jakie renesans włoski — szczególnie pierwszy mistrz dojrzałego Odrodzenia, Leonardo da
Vinci — stanowił dla najwybitniejszych mistrzów Flandrii w dwudziestych latach XVI wieku.
1
Obraz, znajdujący się dziś w Muzeum Narodowym w Poznaniu, kupiony został przez Ata-
nazego Raczyńskiego w r. 1820 w Norymberdze, gdzie znajdował się już od przeszło 200 lat
w posiadaniu początkowo Pfinzingerów, a od końca XVIII wieku rodziny Haller von Haller -
stein i uchodził za dzieło Łukasza Van Leyden1. Raczyński skatalogował go początkowo jako
* Studium niniejsze napisane zostało na jesieni r. 1952. Późniejsza literatura mogła być już tylko częściowo
uwzględniona. Streszczenie pracy ukazało się pt. Leonardo i Niderlandczycy w „Biuletynie Historii Sztuki”, XVII,
1955, s. 369-370.
1 M. Gumowski, Galeria obrazów A. hr. Raczyńskiego w Muzeum Wielkopolskim, „Muzeum Wielkopolskie
w Poznaniu — Rocznik”, VI, 1931, s. 109—111. Obraz wielkości 111x87 na drzewie mahoniowym. Dane dotyczące
historii obrazu czerpałem z tego opracowania. Madonna została ostatnio zreprodukowana i omówiona w publikacji:
J. Białostocki i M. Walicki, Malarstwo europejskie w zbiorach polskich, b.m. 1955, nr 128 i tabl. VI. Warto może
przytoczyć ciekawą dla dziejów historii sztuki w dobie romantyzmu ekspertyzę obrazu, którą wystawił znakomity
wówczas znawca Sulpiz Boisseree (dn. 7 IV 1825): „II m’a semble que ce tableau etait du meme peintre que la Vierge
sur le tróne embrassant 1’enfant, de la collection de mr Frauenholz a Nuremberg, tableau, qui plus tard a ete vendu
au roi de Prusse, et qui egalement etait regarde pour un ouvrage de Luc de Leyden. Mais je n’ai pu decouvrir ni dans
l’un, ni dans 1’autre de ces deux tableaux le genre de Luc de Leyden; j’y ai plutót reconnu une grandę ressemblance
112