DOI Artikel:
Renner, Joanna: Późnorenesansowe kafle wawelskie z motywem rozety w kwadracie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19899#0059
tnie spisywano wszystkie wydatki na poszczególne
prace i dla różnych specjalistów38. Niestety, zacho-
wały się one w stanie fragmentarycznym, co uniemoż-
liwia odtworzenie etapów prowadzonych robót, jed-
nak wyczytać z nich można, że z wielką pieczołowito-
ścią odnawiano rezydencję królewską. Inwestycje
prowadzone na zamku znane są nam dopiero od r.
1602, gdyż nie zachowały się wcześniejsze dokumen-
ty. W tym roku odnotowano wiele prac budowlanych
oraz zduńskich, zakrojonych na wielką skalę. W tym
czasie dla zamku pracowało dwóch garncarzy: Ma-
tys, nazywany „garncarzem zamkowym"39, który
wykonywał większość prac zduńskich, i Jędrzej
Dzwonik, „garncarz krakowski"40, który z pewnością
nie był pomocnikiem, lecz samodzielnym pracow-
nikiem i zapewne dobrym fachowcem, gdyż powie-
rzono mu już w roku następnym postawienie trzech
pieców w komnatach mieszkania królewskiego41.
W roku 1602 zapłacono garncarzom za po-
stawienie 14 nowych pieców, do których budowy
użyli oni zarówno „kafli starych", jak i niedawno
„wyrobionych:1. Oprócz tego zanotowano, iż zostały
wykonane drobniejsze naprawy: podlepianie pieców
oraz wymiana uszkodzonych kafli w starych kon-
strukcjach. Z rachunków wynika, że większość prac
zduńskich ukończono właśnie w roku 1602, gdyż
w następnym postawiono już tylko 3 piece. Dalej
rachunki urywają się.
Pożary w roku 1595 zniszczyły głównie północne
skrzydło zamku, gdzie mieściły się mieszkania króle-
wskie, w związku z czym tam właśnie skoncentrowały
się działania budowlane42. Również większość prac
zduńskich została wykonana w tej części zamku, co
potwierdzają cytowane rachunki wielkorządowe.
Niekiedy określają one miejsce postawienia nowych
pieców i ich kolorystykę, nie zawierają jednak żad-
nych informacji o ornamentyce. Uniemożliwia to
lokalizację zrekonstruowanych pieców z zamku na
ich pierwotnym miejscu, stawia także pod znakiem
zapytania atrybucję tych pieców poszczególnym mist-
rzom garncarskim. Można zatem jedynie przypusz-
czać, że pierwszy piec o wzorze akantowym (A)
w zamku został postawiony przez Matysa lub Jęd-
rzeja Dzwonika w którejś z izb królewskich w pół-
nocnym skrzydle i że zapewne był gotowy już w 1602
roku.
Odbudowa zamku po zniszczeniach pożarami
trwała niespełna siedem lat. Szybkie jej zakończenie
było związane (jak się wydaje) z planami powtórnego
38 Wawel, II: Materiały archiwalne do budowy zamku (Teka
Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, V, wyd. A. Chmiel,
Kraków 1913).
39 Ibidem, s. 473.
40 Ibidem, s. 478.
małżeństwa Zygmunta III, zrealizowanymi dopiero
w 1605 r. Kandydatka na nową królową polską
— Konstancja, córka Karola Habsburga, władcy
Styrii, Karyntii i Krainy i arcyksiężnej Marii — zna-
na była już wtedy, gdy trwały prace wykończeniowe
we wnętrzach zamkowych i prawdopodobnie wyko-
nywano je z myślą o niej. Wobec długoletnich kon-
taktów z Austrią i planowanego małżeństwa, pewne
elementy wystroju zamku królewskiego przypuszczal-
nie zawdzięczały swą formę wzorom zaczerpniętym
z dworów austriackich. Być może także projekty
pieców wawelskich przywiezione zostały z Austrii za
pośrednictwem dworu styryjskiego, a wśród nich
projekt pieca o wzorze akantowym.
Jak wynika z odnalezionych na wzgórzu wawels-
kim fragmentów kafli, piec o wzorze akantowym (A)
był często naśladowany, przynajmniej pod względem
ornamentyki i stanowił inspirację dla nowych, rodzi-
mych sposobów traktowania jego dekoracji, wyraża-
jących się zastosowaniem liści dębu czy kwiatów na
narożach. Zastanawia popularność tego zdobnictwa
w Krakowie, nigdzie bowiem poza tym miastem nie
natrafiono na tak dużą różnorodność odmian tego
typu dekoracji. Nie znane są przyczyny tej popular-
ności, ale można przypuszczać, że wzięła ona po-
czątek z jakiegoś wydarzenia w życiu Krakowa.
Moda ta trwała dość długo — prawdopodobnie do
połowy wieku XVII, kiedy upowszechnił się nowy
model pieców barokowych43.
O ile czas powstania pieca akantowego (A),
a zatem również kafli ściennych typu I i kafli łączą-
cych można określić na rok około 1602, to niezwykle
trudne jest ścisłe datowanie kafli stanowiących swo-
bodniejszą interpretację wzoru akantowego. Wydaje
się, że wśród nich njwcześniejsze są kafle z dekoracją
typu II—IV, na których ornament centralny wypeł-
niający pole wewnętrznego kwadratu najbardziej
przypomina ośmiolistną rozetę. Nieco późniejsze wy-
dają się kafle z dekoracją typu V—VI, gdzie rozeta
środkowa poddana jest już pewnej stylizacji. Najpóź-
niejsze są zapewne kafle VII typu, na których wy-
stępują już drobne motywy ornamentalne stylizowa-
ne w sposób charakterystyczny dla baroku.
Reasumując, późnorenesansowe kafle omawia-
nego zespołu wawelskiego powstawały w pierwszej
połowie XVII wieku. Początkowo były wyrabiane
według wzorów austriackich przywiezionych do Pol-
ski około roku 1600, później produkowano je w róż-
nych wariantach do około połowy wieku XVII.
41 Ibidem.
42 S. Tomkowicz, o.c, s. 300—302 i 336.
43 J. Olszewska, Zabytkowe kafle Muzeum w Jarosławiu.
Katalog, Rzeszów 1969, s. 12—13.
57
prace i dla różnych specjalistów38. Niestety, zacho-
wały się one w stanie fragmentarycznym, co uniemoż-
liwia odtworzenie etapów prowadzonych robót, jed-
nak wyczytać z nich można, że z wielką pieczołowito-
ścią odnawiano rezydencję królewską. Inwestycje
prowadzone na zamku znane są nam dopiero od r.
1602, gdyż nie zachowały się wcześniejsze dokumen-
ty. W tym roku odnotowano wiele prac budowlanych
oraz zduńskich, zakrojonych na wielką skalę. W tym
czasie dla zamku pracowało dwóch garncarzy: Ma-
tys, nazywany „garncarzem zamkowym"39, który
wykonywał większość prac zduńskich, i Jędrzej
Dzwonik, „garncarz krakowski"40, który z pewnością
nie był pomocnikiem, lecz samodzielnym pracow-
nikiem i zapewne dobrym fachowcem, gdyż powie-
rzono mu już w roku następnym postawienie trzech
pieców w komnatach mieszkania królewskiego41.
W roku 1602 zapłacono garncarzom za po-
stawienie 14 nowych pieców, do których budowy
użyli oni zarówno „kafli starych", jak i niedawno
„wyrobionych:1. Oprócz tego zanotowano, iż zostały
wykonane drobniejsze naprawy: podlepianie pieców
oraz wymiana uszkodzonych kafli w starych kon-
strukcjach. Z rachunków wynika, że większość prac
zduńskich ukończono właśnie w roku 1602, gdyż
w następnym postawiono już tylko 3 piece. Dalej
rachunki urywają się.
Pożary w roku 1595 zniszczyły głównie północne
skrzydło zamku, gdzie mieściły się mieszkania króle-
wskie, w związku z czym tam właśnie skoncentrowały
się działania budowlane42. Również większość prac
zduńskich została wykonana w tej części zamku, co
potwierdzają cytowane rachunki wielkorządowe.
Niekiedy określają one miejsce postawienia nowych
pieców i ich kolorystykę, nie zawierają jednak żad-
nych informacji o ornamentyce. Uniemożliwia to
lokalizację zrekonstruowanych pieców z zamku na
ich pierwotnym miejscu, stawia także pod znakiem
zapytania atrybucję tych pieców poszczególnym mist-
rzom garncarskim. Można zatem jedynie przypusz-
czać, że pierwszy piec o wzorze akantowym (A)
w zamku został postawiony przez Matysa lub Jęd-
rzeja Dzwonika w którejś z izb królewskich w pół-
nocnym skrzydle i że zapewne był gotowy już w 1602
roku.
Odbudowa zamku po zniszczeniach pożarami
trwała niespełna siedem lat. Szybkie jej zakończenie
było związane (jak się wydaje) z planami powtórnego
38 Wawel, II: Materiały archiwalne do budowy zamku (Teka
Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, V, wyd. A. Chmiel,
Kraków 1913).
39 Ibidem, s. 473.
40 Ibidem, s. 478.
małżeństwa Zygmunta III, zrealizowanymi dopiero
w 1605 r. Kandydatka na nową królową polską
— Konstancja, córka Karola Habsburga, władcy
Styrii, Karyntii i Krainy i arcyksiężnej Marii — zna-
na była już wtedy, gdy trwały prace wykończeniowe
we wnętrzach zamkowych i prawdopodobnie wyko-
nywano je z myślą o niej. Wobec długoletnich kon-
taktów z Austrią i planowanego małżeństwa, pewne
elementy wystroju zamku królewskiego przypuszczal-
nie zawdzięczały swą formę wzorom zaczerpniętym
z dworów austriackich. Być może także projekty
pieców wawelskich przywiezione zostały z Austrii za
pośrednictwem dworu styryjskiego, a wśród nich
projekt pieca o wzorze akantowym.
Jak wynika z odnalezionych na wzgórzu wawels-
kim fragmentów kafli, piec o wzorze akantowym (A)
był często naśladowany, przynajmniej pod względem
ornamentyki i stanowił inspirację dla nowych, rodzi-
mych sposobów traktowania jego dekoracji, wyraża-
jących się zastosowaniem liści dębu czy kwiatów na
narożach. Zastanawia popularność tego zdobnictwa
w Krakowie, nigdzie bowiem poza tym miastem nie
natrafiono na tak dużą różnorodność odmian tego
typu dekoracji. Nie znane są przyczyny tej popular-
ności, ale można przypuszczać, że wzięła ona po-
czątek z jakiegoś wydarzenia w życiu Krakowa.
Moda ta trwała dość długo — prawdopodobnie do
połowy wieku XVII, kiedy upowszechnił się nowy
model pieców barokowych43.
O ile czas powstania pieca akantowego (A),
a zatem również kafli ściennych typu I i kafli łączą-
cych można określić na rok około 1602, to niezwykle
trudne jest ścisłe datowanie kafli stanowiących swo-
bodniejszą interpretację wzoru akantowego. Wydaje
się, że wśród nich njwcześniejsze są kafle z dekoracją
typu II—IV, na których ornament centralny wypeł-
niający pole wewnętrznego kwadratu najbardziej
przypomina ośmiolistną rozetę. Nieco późniejsze wy-
dają się kafle z dekoracją typu V—VI, gdzie rozeta
środkowa poddana jest już pewnej stylizacji. Najpóź-
niejsze są zapewne kafle VII typu, na których wy-
stępują już drobne motywy ornamentalne stylizowa-
ne w sposób charakterystyczny dla baroku.
Reasumując, późnorenesansowe kafle omawia-
nego zespołu wawelskiego powstawały w pierwszej
połowie XVII wieku. Początkowo były wyrabiane
według wzorów austriackich przywiezionych do Pol-
ski około roku 1600, później produkowano je w róż-
nych wariantach do około połowy wieku XVII.
41 Ibidem.
42 S. Tomkowicz, o.c, s. 300—302 i 336.
43 J. Olszewska, Zabytkowe kafle Muzeum w Jarosławiu.
Katalog, Rzeszów 1969, s. 12—13.
57