DOI Artikel:
Witko, Andrzej: Nowe urządzenie krypt królewskich na Wawelu w latach siedemdziesiątych XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19899#0102
We wspomnianej krypcie wybrano nasypisko
z jej środkowej części, przez co odsłonięto romańskie
bazy kolumn oraz przywrócono pierwotny poziom
posadzki. Poziomu naw bocznych nie obniżano, stały
w nich bowiem zbyt ciężkie kamienne sarkofagi,
których nie chciano przesuwać. Wnętrze pokryto
tynkiem, po czym wszystkie krypty wyłożono spro-
wadzoną z Belgii posadzką „z flizów — jak pisał ks.
Tadeusz Kruszyński — o banalnym wzorze, zupełnie
nieodpowiednich do tak doniosłego miejsca"15.
Równocześnie z pracami adaptacyjnymi w kryp-
tach królewskich przystąpiono do odnawiania tru-
mien monarszych. Dotychczas panowało przekona-
nie, iż ówczesna restauracja objęła wszystkie lub
zdecydowaną większość trumien królewskich. Wyda-
je się jednak, iż jest to pogląd nieścisły16.
W Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego za-
chowały się protokoły z otwarcia i odnowienia tru-
mien królewskich, spisane podczas prac w grobach
monarszych. Sporządzono je wówczas w trzech eg-
zemplarzach, z których jeden — pergaminowy — po-
stanowiono wkładać do wnętrza trumien, a dwa
papierowe planowano przekazać do Archiwum Kapi-
tuły Katedralnej Krakowskiej i Akademii Umiejętno-
ści w Krakowie17. Z nieznanych powodów wyłącznie
dokumenty pergaminowe zostały umieszczone zgod-
nie z ich pierwotnym przeznaczeniem, natomiast
protokoły spisane na papierze pozostały do dziś
w zbiorach „Tek Łepkowskiego" w Muzeum Uniwer-
sytetu Jagiellońskiego. Dokumenty te stanowią cenne
i mało wykorzystane18 źródło odnoszące się do
eksploracji, jak również restauracji trumien królew-
skich, przeprowadzonych w latach siedemdziesiątych
ubiegłego stulecia.
Przy pracach restauracyjnych zatrudniono wielu
ludzi, spośród których szczególny wkład wniósł An-
toni Hutlauer prowadzący odnowienie trumien. Nad-
to zatrudnieni byli m.in.: cieśla — Jan Woźnica,
wyrobnicy — Józef Wolski, Walenty Broczkowski
i Walenty Radoński, murarze — Walenty i Jan
Morawscy, Walenty Kucharski i Ignacy Piwowoński.
Nad przebiegiem restauracji czuwali natomiast: Teo-
fil Żebrawski, Józef Łepkowski, ks. Teofil Midowicz
— podkustoszy katedralny, wiceprokurator kapitul-
ny oraz Jan Matejko19.
6 sierpnia 1873 roku o godzinie trzeciej po
południu otworzono trumnę Anny Austriaczki: „Po
zdjęciu wieka z trumny cynowej okazały się zwłoki
przygniecione zbutwiałemi ziomkami deszczek z tru-
mny drugiej, wewnętrznej drewnianej, przedstawiając
kości, spróchniałki drzewa, szczątki szat niegdyś
purpurowych, aksamitnych i atłasowych oraz ziół,
w zgniliźnie i nieładzie, świadczącem o dawniejszem
przetrząsaniu tak dalece nieoglądnem, że pończocha
i rękaw obok czaszki leżały. Korona z blachy srebrnej
z wyrytym na jej łubku napisem: Anna D. G. Polo-
niae Suetiaeąue Regina M.D.L. Archidux Austriae,
pozłotą świeżego jeszcze blasku jaśniała na głowie
trupiej, której kości cało się dochowały. Wśród zbut-
wiałek błyszczały gdzieniegdzie, nader drobne, filig-
ranowo wyrabiane, srebrne pozłacane ziarneczka,
paciorki i takież rozetki srebrne czy też złote, maleń-
kie jakoby przedziałki koronki różańca"20. Trumny
nie przeszukiwano, nie widziano zatem berła, jabłka
ani tablicy trumiennej. U stóp królowej znaleziono
natomiast zakorkowaną butelkę z pismem dotyczą-
cym restauracji trumny w 1840 roku: „Z woli najdos-
tojniejszego Rządu Cesarsko-Austriackiego, za pano-
wania Najjaśniejszego Ferdynanda Cesarza, za stara-
niem JW Rezydenta i Konsula de Liemann, trumna
ta Anny, Arcyksiężniczki Austriackiej i Anny Marii
Jej Córki z Zygmunta III, Króla Polskiego, injuria
temporum zepsute, odnowione i zrestaurowane zo-
stały, w dniach ostatnich miesiąca Lutego 1840 r. Pod
ten czas będąc dziekanem JWJMX Antoni Bystrzo-
nowski oraz Senatorem Rzeczypospolitej Krak. Pre-
zesem tejże JWJMX Jan Schindler kanonik — Kus-
toszem JWJMX Ludwik Łętowski oraz Senatorem.
Datum d. 29 Lutego 1840 r. X. Maciej Kluba
Podkustoszy Katedry Krak."21.
15 BJ, rkps 5746, k. 25 r.; Wojciechowski, o.c,
s. 167—168; T. Kruszyński, Miejsce spoczynku marszałka Piłsud-
skiego w katedrze wawelskiej (Kurier Literacko-Naukowy, XII,
1935, 21); J. Frycz, Restauracja i konserwacja zabytków architek-
tury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975, s. 145.
16 Restauracji lub naprawie poddano z całą pewnością trum-
ny: Barbary Zapolyi, Anny Jagiellonki, Zygmunta III Wazy, Anny
Austriaczki i Konstancji Austriaczki, natomiast innych sarkofa-
gów, jak się wydaje, nie odnawiano. Por.: MUJ, rkps 2956/11; T.
Kruszyński, Sarkofag królowej Cecylii Renaty w podziemiach
katedry wawelskiej (Rzeczy Piękne, V, 1925, 1); T. Kruszyński,
Sarkofag Zygmunta Augusta w grobach królewskich na Wawelu
(Kurier Literacko-Naukowy, VIII, 1931, 50).
17 MUJ, rkps 2948/11.
18 Pozycje graficzne z Tek Łepkowskiego wykorzystał: A.
Bochnak, Eksport z miast pruskich w głąb Polski w zakresie
rzemiosła artystycznego (Studia Pomorskie, U, Wrocław 1957, s.
7—107); natomiast ks. T. Kruszyński podczas restauracji grobów
królewskich w okresie międzywojennym zajął się — głównie na
łamach Kuriera Literacko-Naukowego — niektórymi protokołami
z lat 1873—1875, odnalezionymi w trumnach monarszych. Gwoli
uzupełnienia dodajmy, iż w tece pt Restauracja grobów i trumien
królewskich na Wawelu dokonana w latach 1873, 1874 i 1875 (MUJ,
sygn. 996/11) nie ma obecnie żadnych materiałów odnoszących się
do wspomnianych prac w kryptach monarszych, a jedynie doku-
mentacja otwarcia grobu bł. Jadwigi z 1887 roku.
19 MUJ, rkps 2945/IL 2948/IL 2956/11.
20 MUJ, rkps 2948/11.
21 Ibidem.
100
z jej środkowej części, przez co odsłonięto romańskie
bazy kolumn oraz przywrócono pierwotny poziom
posadzki. Poziomu naw bocznych nie obniżano, stały
w nich bowiem zbyt ciężkie kamienne sarkofagi,
których nie chciano przesuwać. Wnętrze pokryto
tynkiem, po czym wszystkie krypty wyłożono spro-
wadzoną z Belgii posadzką „z flizów — jak pisał ks.
Tadeusz Kruszyński — o banalnym wzorze, zupełnie
nieodpowiednich do tak doniosłego miejsca"15.
Równocześnie z pracami adaptacyjnymi w kryp-
tach królewskich przystąpiono do odnawiania tru-
mien monarszych. Dotychczas panowało przekona-
nie, iż ówczesna restauracja objęła wszystkie lub
zdecydowaną większość trumien królewskich. Wyda-
je się jednak, iż jest to pogląd nieścisły16.
W Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego za-
chowały się protokoły z otwarcia i odnowienia tru-
mien królewskich, spisane podczas prac w grobach
monarszych. Sporządzono je wówczas w trzech eg-
zemplarzach, z których jeden — pergaminowy — po-
stanowiono wkładać do wnętrza trumien, a dwa
papierowe planowano przekazać do Archiwum Kapi-
tuły Katedralnej Krakowskiej i Akademii Umiejętno-
ści w Krakowie17. Z nieznanych powodów wyłącznie
dokumenty pergaminowe zostały umieszczone zgod-
nie z ich pierwotnym przeznaczeniem, natomiast
protokoły spisane na papierze pozostały do dziś
w zbiorach „Tek Łepkowskiego" w Muzeum Uniwer-
sytetu Jagiellońskiego. Dokumenty te stanowią cenne
i mało wykorzystane18 źródło odnoszące się do
eksploracji, jak również restauracji trumien królew-
skich, przeprowadzonych w latach siedemdziesiątych
ubiegłego stulecia.
Przy pracach restauracyjnych zatrudniono wielu
ludzi, spośród których szczególny wkład wniósł An-
toni Hutlauer prowadzący odnowienie trumien. Nad-
to zatrudnieni byli m.in.: cieśla — Jan Woźnica,
wyrobnicy — Józef Wolski, Walenty Broczkowski
i Walenty Radoński, murarze — Walenty i Jan
Morawscy, Walenty Kucharski i Ignacy Piwowoński.
Nad przebiegiem restauracji czuwali natomiast: Teo-
fil Żebrawski, Józef Łepkowski, ks. Teofil Midowicz
— podkustoszy katedralny, wiceprokurator kapitul-
ny oraz Jan Matejko19.
6 sierpnia 1873 roku o godzinie trzeciej po
południu otworzono trumnę Anny Austriaczki: „Po
zdjęciu wieka z trumny cynowej okazały się zwłoki
przygniecione zbutwiałemi ziomkami deszczek z tru-
mny drugiej, wewnętrznej drewnianej, przedstawiając
kości, spróchniałki drzewa, szczątki szat niegdyś
purpurowych, aksamitnych i atłasowych oraz ziół,
w zgniliźnie i nieładzie, świadczącem o dawniejszem
przetrząsaniu tak dalece nieoglądnem, że pończocha
i rękaw obok czaszki leżały. Korona z blachy srebrnej
z wyrytym na jej łubku napisem: Anna D. G. Polo-
niae Suetiaeąue Regina M.D.L. Archidux Austriae,
pozłotą świeżego jeszcze blasku jaśniała na głowie
trupiej, której kości cało się dochowały. Wśród zbut-
wiałek błyszczały gdzieniegdzie, nader drobne, filig-
ranowo wyrabiane, srebrne pozłacane ziarneczka,
paciorki i takież rozetki srebrne czy też złote, maleń-
kie jakoby przedziałki koronki różańca"20. Trumny
nie przeszukiwano, nie widziano zatem berła, jabłka
ani tablicy trumiennej. U stóp królowej znaleziono
natomiast zakorkowaną butelkę z pismem dotyczą-
cym restauracji trumny w 1840 roku: „Z woli najdos-
tojniejszego Rządu Cesarsko-Austriackiego, za pano-
wania Najjaśniejszego Ferdynanda Cesarza, za stara-
niem JW Rezydenta i Konsula de Liemann, trumna
ta Anny, Arcyksiężniczki Austriackiej i Anny Marii
Jej Córki z Zygmunta III, Króla Polskiego, injuria
temporum zepsute, odnowione i zrestaurowane zo-
stały, w dniach ostatnich miesiąca Lutego 1840 r. Pod
ten czas będąc dziekanem JWJMX Antoni Bystrzo-
nowski oraz Senatorem Rzeczypospolitej Krak. Pre-
zesem tejże JWJMX Jan Schindler kanonik — Kus-
toszem JWJMX Ludwik Łętowski oraz Senatorem.
Datum d. 29 Lutego 1840 r. X. Maciej Kluba
Podkustoszy Katedry Krak."21.
15 BJ, rkps 5746, k. 25 r.; Wojciechowski, o.c,
s. 167—168; T. Kruszyński, Miejsce spoczynku marszałka Piłsud-
skiego w katedrze wawelskiej (Kurier Literacko-Naukowy, XII,
1935, 21); J. Frycz, Restauracja i konserwacja zabytków architek-
tury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975, s. 145.
16 Restauracji lub naprawie poddano z całą pewnością trum-
ny: Barbary Zapolyi, Anny Jagiellonki, Zygmunta III Wazy, Anny
Austriaczki i Konstancji Austriaczki, natomiast innych sarkofa-
gów, jak się wydaje, nie odnawiano. Por.: MUJ, rkps 2956/11; T.
Kruszyński, Sarkofag królowej Cecylii Renaty w podziemiach
katedry wawelskiej (Rzeczy Piękne, V, 1925, 1); T. Kruszyński,
Sarkofag Zygmunta Augusta w grobach królewskich na Wawelu
(Kurier Literacko-Naukowy, VIII, 1931, 50).
17 MUJ, rkps 2948/11.
18 Pozycje graficzne z Tek Łepkowskiego wykorzystał: A.
Bochnak, Eksport z miast pruskich w głąb Polski w zakresie
rzemiosła artystycznego (Studia Pomorskie, U, Wrocław 1957, s.
7—107); natomiast ks. T. Kruszyński podczas restauracji grobów
królewskich w okresie międzywojennym zajął się — głównie na
łamach Kuriera Literacko-Naukowego — niektórymi protokołami
z lat 1873—1875, odnalezionymi w trumnach monarszych. Gwoli
uzupełnienia dodajmy, iż w tece pt Restauracja grobów i trumien
królewskich na Wawelu dokonana w latach 1873, 1874 i 1875 (MUJ,
sygn. 996/11) nie ma obecnie żadnych materiałów odnoszących się
do wspomnianych prac w kryptach monarszych, a jedynie doku-
mentacja otwarcia grobu bł. Jadwigi z 1887 roku.
19 MUJ, rkps 2945/IL 2948/IL 2956/11.
20 MUJ, rkps 2948/11.
21 Ibidem.
100