DOI Artikel:
Wyrozumski, Jerzy: Święty Gereon i próba zaszczepienia jego kultu w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0010
cji „legio felix”, szczęśliwy legion, lub „legio sacra
Thebeorum”, święty legion Tebaidów. Miejscem męczeń-
stwa tego legionu było, według niego również, „Acau-
num”. Zna to miejsce, wie o cudach, jakie się tam dzia-
ły, i o licznych relikwiach, które tam znaleziono. Ale
słyszał również o bazylice „apud Agripinensem urbem”
(Kolonia), gdzie poniosło śmierć męczeńską 50 żołnie-
rzy z tebaidzkiego legionu. Grzegorz z Tours podnosi
walory architektoniczne tej bazyliki i wspomina jej zło-
cone wnętrze, co stanowiło rację, dla której ludzie nazy-
wali ją „Sancti Aurei”, Złoci Święci, czy być może
U Złotych Świętych. W jej wnętrzu znajdowała się stu-
dnia, do której wrzucono zwłoki męczenników. Mówio-
no, że prochy z tej studni miały właściwości lecznicze,
co autor ilustruje znanym sobie przykładem. Niewątpli-
wie chodzi tu o kościół Św. Gereona o wspaniałej deka-
gonalnej architekturze i złoconych mozaikach we wnętrzu.
Światło wchodzące przez otwory tamburu musiało istot-
nie robić wrażenie niezwykłe. O samym św. Gereonie
__ • • • • 9
Grzegorz z Tours również mc me wie".
Na uwagę zasługuje tu Martyrologium Hieronymia-
num. Po znanych z czasów wczesnego chrześcijaństwa
kalendarzowych zestawieniach dni, w których czczono
poszczególnych męczenników, Martyrologium to było
pierwszym zestawieniem osób czczonych przez Kościół,
zawierającym obok dat ich męczeństwa, także informa-
cje o nich. Powstało ono według wydawców (J.B. de
Rossi i L. Duchesne) pod koniec VI wieku’. Doskonały
znawca epoki i wydawca wielu tekstów, także o charak-
terze hagiograficznym, Bruno Krusch, przesuwa jednak
czas spisania tego Martyrologium na lata 627-Ó284. Było
ono zawsze szeroko używane, a stosownie do zalecenia
synodu akwizgrańskiego z roku 817 obowiązkowo mia-
ło być fragmentami odczytywane w zgromadzeniach re-
ligijnych4. Dlatego właśnie wielokrotnie było przepisywa-
ne, ale także uzupełniane i korygowane. Dzięki temu, że
J. B. de Rossi i L. Duchesne oparli jego wydanie na
obszernej analizie porównawczej tekstów, możemy
z niego dość bezpiecznie korzystać. W Martyrologium
tym figuruje już św. Gereon, ale wszystko wskazuje na
to, że nie było go w pierwotnej redakcji, w każdej bowiem
z trzech najbardziej reprezentatywnych wersji rękopi-
2Grzegorz z T ours. Historia Franconim, wyd. W. Arndt
[w:] MGH, Scriptores..., t. I, Hannover 1885, s. 1 —450; Idem, Libri
octo miraculorum, wyd. B. Krusch (1: Liber in gloria martyrum)
[w:J MGH, Scriptores..., t. I, s. 451-820 (zob. szczególnie s. 112,
530, 537 i 538). Historia Grzegorza z Tours ukazała się również
w nowszym opracowaniu B. Kruscha i W. Levisona w tej
samej serii jako t. 1-1, Hannover 1951 (zob. szczególnie s. 100, 102,
534, 535). Por. Das Bistum Koln von den Anfdngen bis zum Ende
des 12. Jahrhunderts, wyd. F. W. O e d i n g e r, Koln 1972 (wyd. 2),
s. 27-34 (w wyd. 1 z 1964 r. autorem odnośnej części był
W. Neuss, zm. 1965). Książka stanowi tom pierwszy większego
opracowania Geschichte des Erzbistums Koln. Por. też Regesta
śmiennych interesująca nas sprawa została inaczej zare-
jestrowana. Różnice dotyczą zarówno dnia, w którym
oddawano mu cześć, jak też liczby jego bezimiennych
współmęczenników. I tak w grupie rękopisów reprezen-
towanych przez Codex Epternacensis dzień tego święte-
go przypadał na VIII idy października (8 X), a liczba
towarzyszących mu męczenników wynosi tu 392.
W grupie reprezentowanej przez Codex Bernensis mamy
VII idy października (9 X) i 318 męczenników. W obu
tych grupach wymieniono z imienia św. Gereona.
W trzeciej grupie, którą reprezentuje Codex Wissenbur-
gensis, święto męczenników kolońskich jest datowane na
VI idy października (10 X), tj. na dzień przyjęty później
przez Kościół. Nie ma tu jednak imienia św. Gereona, na-
tomiast jest imię „Melussus”, a liczba towarzyszących mu
męczenników wynosi 330. Sprawę komplikuje dodatko-
wo okoliczność, że tę samą wiadomość ma pod datą
VI idów października również grupa reprezentowana
przez wspomniany już Codex Bernensis, jak gdyby
chodziło o dwie różne sprawy. Dodać należy, że tylko
tam, gdzie mamy imię św. Gereona, znajduje się wyra-
źne odniesienie do Kolonii („Civitas Colonia Agrippinen-
sis”), chyba że „Agripinae”, poprzedzające w dwu wy-
padkach imię „Melassus”, oznacza właśnie Kolonię, a nie
imię świętej, jak to rozumieli wydawcy, stawiając prze-
cinek między tymi dwoma wyrazami6.
Z pięknym kościołem „Ad Aureos Martyres” w Ko-
lonii związał św. Gereona anonimowy autor kroniki,
której nadano tytuł Liber historiae Franconim. O koście-
le św. Gereona czytamy w odniesieniu do roku 612/613;
tam właśnie „Franci seniores” składali swemu władcy
przysięgę wierności7. Jeżeli można było mieć wątpliwo-
ści co do tego, kiedy wiadomości o św. Gereonie dostały
się do Martyrologium Hieronymianum, to przytoczony
tekst świadczy dowodnie, że tradycję tę należy odnosić
najpóźniej do początków VIII wieku. Mogła ona być
oczywiście znacznie wcześniejsza.
Należy zwrócić jeszcze uwagę na upowszechnione
w średniowieczu martyrologium, którego autorem był
uczony komentator Pisma świętego, komputysta, histo-
ryk Kościoła angielskiego i hagiograf Beda Venerabilis.
Zmarł w roku 735, co wyznacza granicę czasu powsta-
pontificum Romanorum. Germania pontijicia, t. VII: Provincia
Coloniensis, cz. 1, oprać. Th. Schriffer, Góttingen 1986, s. 147—
149.
' Martyrologium Hieronymianum, wyd. J. B. de Rossi
i L. Duchesne [w:] Acta Sanctorum, November, t. II-1, Bruxelles
1894, s. XLIII i XLVII.
4 Realenzyklopadie fur protestantische Theologie und Kirche,
t. VIII, Leipzig 1900, s. 48.
’ Martyrologium..., s. III.
6 Ibidem, s. 130-131.
Liber historiae Francorum, wyd. B. Krusch [w:] MGH,
Scriptores..., t. II, Hannover 1888, s. 309.
6
Thebeorum”, święty legion Tebaidów. Miejscem męczeń-
stwa tego legionu było, według niego również, „Acau-
num”. Zna to miejsce, wie o cudach, jakie się tam dzia-
ły, i o licznych relikwiach, które tam znaleziono. Ale
słyszał również o bazylice „apud Agripinensem urbem”
(Kolonia), gdzie poniosło śmierć męczeńską 50 żołnie-
rzy z tebaidzkiego legionu. Grzegorz z Tours podnosi
walory architektoniczne tej bazyliki i wspomina jej zło-
cone wnętrze, co stanowiło rację, dla której ludzie nazy-
wali ją „Sancti Aurei”, Złoci Święci, czy być może
U Złotych Świętych. W jej wnętrzu znajdowała się stu-
dnia, do której wrzucono zwłoki męczenników. Mówio-
no, że prochy z tej studni miały właściwości lecznicze,
co autor ilustruje znanym sobie przykładem. Niewątpli-
wie chodzi tu o kościół Św. Gereona o wspaniałej deka-
gonalnej architekturze i złoconych mozaikach we wnętrzu.
Światło wchodzące przez otwory tamburu musiało istot-
nie robić wrażenie niezwykłe. O samym św. Gereonie
__ • • • • 9
Grzegorz z Tours również mc me wie".
Na uwagę zasługuje tu Martyrologium Hieronymia-
num. Po znanych z czasów wczesnego chrześcijaństwa
kalendarzowych zestawieniach dni, w których czczono
poszczególnych męczenników, Martyrologium to było
pierwszym zestawieniem osób czczonych przez Kościół,
zawierającym obok dat ich męczeństwa, także informa-
cje o nich. Powstało ono według wydawców (J.B. de
Rossi i L. Duchesne) pod koniec VI wieku’. Doskonały
znawca epoki i wydawca wielu tekstów, także o charak-
terze hagiograficznym, Bruno Krusch, przesuwa jednak
czas spisania tego Martyrologium na lata 627-Ó284. Było
ono zawsze szeroko używane, a stosownie do zalecenia
synodu akwizgrańskiego z roku 817 obowiązkowo mia-
ło być fragmentami odczytywane w zgromadzeniach re-
ligijnych4. Dlatego właśnie wielokrotnie było przepisywa-
ne, ale także uzupełniane i korygowane. Dzięki temu, że
J. B. de Rossi i L. Duchesne oparli jego wydanie na
obszernej analizie porównawczej tekstów, możemy
z niego dość bezpiecznie korzystać. W Martyrologium
tym figuruje już św. Gereon, ale wszystko wskazuje na
to, że nie było go w pierwotnej redakcji, w każdej bowiem
z trzech najbardziej reprezentatywnych wersji rękopi-
2Grzegorz z T ours. Historia Franconim, wyd. W. Arndt
[w:] MGH, Scriptores..., t. I, Hannover 1885, s. 1 —450; Idem, Libri
octo miraculorum, wyd. B. Krusch (1: Liber in gloria martyrum)
[w:J MGH, Scriptores..., t. I, s. 451-820 (zob. szczególnie s. 112,
530, 537 i 538). Historia Grzegorza z Tours ukazała się również
w nowszym opracowaniu B. Kruscha i W. Levisona w tej
samej serii jako t. 1-1, Hannover 1951 (zob. szczególnie s. 100, 102,
534, 535). Por. Das Bistum Koln von den Anfdngen bis zum Ende
des 12. Jahrhunderts, wyd. F. W. O e d i n g e r, Koln 1972 (wyd. 2),
s. 27-34 (w wyd. 1 z 1964 r. autorem odnośnej części był
W. Neuss, zm. 1965). Książka stanowi tom pierwszy większego
opracowania Geschichte des Erzbistums Koln. Por. też Regesta
śmiennych interesująca nas sprawa została inaczej zare-
jestrowana. Różnice dotyczą zarówno dnia, w którym
oddawano mu cześć, jak też liczby jego bezimiennych
współmęczenników. I tak w grupie rękopisów reprezen-
towanych przez Codex Epternacensis dzień tego święte-
go przypadał na VIII idy października (8 X), a liczba
towarzyszących mu męczenników wynosi tu 392.
W grupie reprezentowanej przez Codex Bernensis mamy
VII idy października (9 X) i 318 męczenników. W obu
tych grupach wymieniono z imienia św. Gereona.
W trzeciej grupie, którą reprezentuje Codex Wissenbur-
gensis, święto męczenników kolońskich jest datowane na
VI idy października (10 X), tj. na dzień przyjęty później
przez Kościół. Nie ma tu jednak imienia św. Gereona, na-
tomiast jest imię „Melussus”, a liczba towarzyszących mu
męczenników wynosi 330. Sprawę komplikuje dodatko-
wo okoliczność, że tę samą wiadomość ma pod datą
VI idów października również grupa reprezentowana
przez wspomniany już Codex Bernensis, jak gdyby
chodziło o dwie różne sprawy. Dodać należy, że tylko
tam, gdzie mamy imię św. Gereona, znajduje się wyra-
źne odniesienie do Kolonii („Civitas Colonia Agrippinen-
sis”), chyba że „Agripinae”, poprzedzające w dwu wy-
padkach imię „Melassus”, oznacza właśnie Kolonię, a nie
imię świętej, jak to rozumieli wydawcy, stawiając prze-
cinek między tymi dwoma wyrazami6.
Z pięknym kościołem „Ad Aureos Martyres” w Ko-
lonii związał św. Gereona anonimowy autor kroniki,
której nadano tytuł Liber historiae Franconim. O koście-
le św. Gereona czytamy w odniesieniu do roku 612/613;
tam właśnie „Franci seniores” składali swemu władcy
przysięgę wierności7. Jeżeli można było mieć wątpliwo-
ści co do tego, kiedy wiadomości o św. Gereonie dostały
się do Martyrologium Hieronymianum, to przytoczony
tekst świadczy dowodnie, że tradycję tę należy odnosić
najpóźniej do początków VIII wieku. Mogła ona być
oczywiście znacznie wcześniejsza.
Należy zwrócić jeszcze uwagę na upowszechnione
w średniowieczu martyrologium, którego autorem był
uczony komentator Pisma świętego, komputysta, histo-
ryk Kościoła angielskiego i hagiograf Beda Venerabilis.
Zmarł w roku 735, co wyznacza granicę czasu powsta-
pontificum Romanorum. Germania pontijicia, t. VII: Provincia
Coloniensis, cz. 1, oprać. Th. Schriffer, Góttingen 1986, s. 147—
149.
' Martyrologium Hieronymianum, wyd. J. B. de Rossi
i L. Duchesne [w:] Acta Sanctorum, November, t. II-1, Bruxelles
1894, s. XLIII i XLVII.
4 Realenzyklopadie fur protestantische Theologie und Kirche,
t. VIII, Leipzig 1900, s. 48.
’ Martyrologium..., s. III.
6 Ibidem, s. 130-131.
Liber historiae Francorum, wyd. B. Krusch [w:] MGH,
Scriptores..., t. II, Hannover 1888, s. 309.
6