DOI Artikel:
Wyrozumski, Jerzy: Święty Gereon i próba zaszczepienia jego kultu w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0011
nia interesującego mnie tutaj tekstu. Od razu trzeba
powiedzieć, że nie brakowało wątpliwości, czy istotnie
autorstwo należy przypisać Bedzie. Jest to jednak wynik
przyrastania materii hagiograficznej w tego rodzaju za-
bytkach w miarę ich nowych odpisów i kilkuwiekowej
służby potrzebom Kościoła. Zatem wobec braku autogra-
fu bardzo trudno jest dojść do archetypu, który dałoby
się związać z jednym autorem. Gdy więc wziąć do ręki
np. Martyrologium Yenerabilis Bedaepraesbiteri w wy-
daniu z roku 1564 (Antwerpia), łatwo można dostrzec,
jak daleki musi być jego tekst od archetypu.
Istnieje wszakże znakomite studium Henri Quentina
nad formowaniem się tzw. Martyrologium Romanum' ,
które powstało ostatecznie za Grzegorza XIII (1572-
1585) i w roku 1584 zostało ogłoszone drukiem jako
oficjalny dokument kościelny, konieczny ze względu na
dokonaną właśnie reformę kalendarza (1582). Quentin
w drugim rozdziale swojej książki poddał analizie trady-
cję rękopiśmienną martyrologium Bedy i ustalił istnienie
dwu jej rodzin, z których jedną, mniej rozbudowaną uznał
za bliższą archetypu. Szacunkowo przyjął, że około 50%
informacji więcej zawiera rodzina druga. Taki był przy-
rost materii w samej tradycji rękopiśmiennej. W druku
jeszcze jej przybyło.
Niestety, analizę porównawczą przeprowadził
Quentin tylko dla części roku - do lipca włącznie. Dla
dalszej zabrakło odpowiedniej podstawy materiałowej
w rodzinie starszej. Do sformułowania ogólnego poglą-
du było to jednak wystarczające. Trudności powstają
gdy zejść na grunt szczegółów tej drugiej części roku.
Do niej właśnie „należy” św. Gereon. Tu zachowała się
tylko ta bardziej rozbudowana tradycja. Zawiera ona
następujące elementy pod datą9 października („VII Idus
Octobris”): Kolonia, św. Gereon męczennik z 317 in-
nymi męczennikami.
W niewiele jednak późniejszym martyrologium, tzw.
Parvum Romanum, które powstało około roku 740, nie
ma jeszcze św. Gereona. Można to tłumaczyć rzymskim
pochodzeniem tekstu1'1. Jeżeli przyjąć takie wyjaśnienie,
to nie ma tu sprzeczności z Liber historiae Francorum
i z martyrologium Bedy; jest to raczej świadectwo, że
rodzący się czy też rozwijający się kult św. Gereona miał
charakter lokalny i należał do tradycji Franków.
" H. Quentin, Les martyrologes historiąues chi Moyen Age.
Etude sur la formation du Martyrologe Romain, Paris 1908
i przedruk Aalen 1969.
’ Ibidem, s. 55: „VLI Id. Oct. [...] Eodem die, Colonia, Gereon
martyris cum aliorum [rtc] CCCX et VII”. W wydaniu martyrolo-
gium Bedy z r. 1564 odnośny tekst brzmi: „VI Idus Octobris. Apud
Coloniam Agrippinam natale sanctorum Martyrum, Gereonis cum
aliis trecentis decem et octo, quos ferunt Thebaeos fuisse et cum
legione illa beati Mauricii, iussu Maximiani imperatoris in Gallias
Zatrzymam się jeszcze na trzech martyrologiach
z wieku IX. Chodzi o to, czy zrodzony w VII, a może
nawet dopiero w VIII wieku, kult św. Gereona miał kon-
tynuację w stuleciu następnym. Mam tu na uwadze trzy
najbardziej reprezentatywne i upowszechnione teksty:
Florusa z Lyonu, Adona i Usuarda. Podnoszony już
problem archetypu wystąpi także tutaj i w takiej samej
skali, co przy omówionych już martyrologiach. Jednak
z większą ostrościąjawi się problem zależności od tam-
tych. Słowem potrzebna jest i tutaj analiza porównaw-
cza zachowanych tekstów. I taką też przeprowadził
Henri Quentin w odniesieniu do martyrologiów Floru-
sa i Adona.
Florus Drepanius, zwany diakonem liońskim, był
kanonikiem katedry w Lyonie i sekretarzem biskupim.
Urodził się między rokiem 785 a 790, zmarł około roku
860". Należał do najbardziej znaczących pisarzy swojej
epoki. Jest autorem poezji, polemiki z Janem Szkotem
dotyczącej nauki o przeznaczeniu, komentarza do Listów
św. Pawła, historii powszechnej w siedmiu księgach
i innych pism12. Martyrologium opracował około poło-
wy IX wieku. Dzień męczeństwa św. Gereona i towarzy-
szy, czyli tzw. natale sanctorum, stanowią tu, jak u Bedy,
VII idy października (9 X). Miejsce, w którym ponieśli
śmierć, to „Colonia Agrippina”, a liczba ofiar wynosi,
oprócz św. Gereona, 318 osób'1. Jest tu różnica w sto-
sunku do Bedy, gdzie liczba towarzyszy św. Gereona
wynosi 317. Nie zachodzi więc bezpośrednia zależność
Florusa od Bedy. Prawdopodobnie obaj korzystali z in-
nych źródeł. Należałoby to wyjaśnić w sposób następu-
jący: Wiadomo, że jeszcze w tradycji hieronimiańskiej
liczba ta jest niepewna. W jednej jej linii występuje obok
św. Gereona 392 męczenników, w drugiej 318, a w trze-
ciej, gdzie brak św. Gereona, a jest „Malussus”, mamy
330 ofiar męczeństwa. W tradycji tej niepewna jest je-
szcze data dzienna „natalis sanctorum”. Wydaje się, że
zarówno jedna linia tradycji hieronimiańskiej, jak też
Beda i Florus, mają wspólne źródło informacji o męczen-
nikach kolońskich, w którym podano liczbę 318, ale nie
wymieniono jeszcze imienia św. Gereona. Różnica po-
wstała z interpretacji. Wspomniana tradycja hieronimiań-
ska i Florus stawiali św. Gereona obok wymienionej
liczby, podczas gdy Beda go do niej włączył.
transmissum fecisse atąue circa Rheni littora consedisse et funestum
tyranni imperium respudendo pro vera pietate colle patienter gladiis
subdidisse”.
10 Q ue n t i n, o. c., poświęcił temu martyrologium rozdział VI.
" R. Fountes w: Dictionnaire de biographiefranęaise, t. 14,
Paris 1979, szp. 115.
12 Patrologiae cursus completus. Series latina [dalej: PL], wyd.
J. P. Mignę, t. 119, Parisiis 1880, szp. 9-424.
1' Q u e n t i n, o. c., s. 242.
7
powiedzieć, że nie brakowało wątpliwości, czy istotnie
autorstwo należy przypisać Bedzie. Jest to jednak wynik
przyrastania materii hagiograficznej w tego rodzaju za-
bytkach w miarę ich nowych odpisów i kilkuwiekowej
służby potrzebom Kościoła. Zatem wobec braku autogra-
fu bardzo trudno jest dojść do archetypu, który dałoby
się związać z jednym autorem. Gdy więc wziąć do ręki
np. Martyrologium Yenerabilis Bedaepraesbiteri w wy-
daniu z roku 1564 (Antwerpia), łatwo można dostrzec,
jak daleki musi być jego tekst od archetypu.
Istnieje wszakże znakomite studium Henri Quentina
nad formowaniem się tzw. Martyrologium Romanum' ,
które powstało ostatecznie za Grzegorza XIII (1572-
1585) i w roku 1584 zostało ogłoszone drukiem jako
oficjalny dokument kościelny, konieczny ze względu na
dokonaną właśnie reformę kalendarza (1582). Quentin
w drugim rozdziale swojej książki poddał analizie trady-
cję rękopiśmienną martyrologium Bedy i ustalił istnienie
dwu jej rodzin, z których jedną, mniej rozbudowaną uznał
za bliższą archetypu. Szacunkowo przyjął, że około 50%
informacji więcej zawiera rodzina druga. Taki był przy-
rost materii w samej tradycji rękopiśmiennej. W druku
jeszcze jej przybyło.
Niestety, analizę porównawczą przeprowadził
Quentin tylko dla części roku - do lipca włącznie. Dla
dalszej zabrakło odpowiedniej podstawy materiałowej
w rodzinie starszej. Do sformułowania ogólnego poglą-
du było to jednak wystarczające. Trudności powstają
gdy zejść na grunt szczegółów tej drugiej części roku.
Do niej właśnie „należy” św. Gereon. Tu zachowała się
tylko ta bardziej rozbudowana tradycja. Zawiera ona
następujące elementy pod datą9 października („VII Idus
Octobris”): Kolonia, św. Gereon męczennik z 317 in-
nymi męczennikami.
W niewiele jednak późniejszym martyrologium, tzw.
Parvum Romanum, które powstało około roku 740, nie
ma jeszcze św. Gereona. Można to tłumaczyć rzymskim
pochodzeniem tekstu1'1. Jeżeli przyjąć takie wyjaśnienie,
to nie ma tu sprzeczności z Liber historiae Francorum
i z martyrologium Bedy; jest to raczej świadectwo, że
rodzący się czy też rozwijający się kult św. Gereona miał
charakter lokalny i należał do tradycji Franków.
" H. Quentin, Les martyrologes historiąues chi Moyen Age.
Etude sur la formation du Martyrologe Romain, Paris 1908
i przedruk Aalen 1969.
’ Ibidem, s. 55: „VLI Id. Oct. [...] Eodem die, Colonia, Gereon
martyris cum aliorum [rtc] CCCX et VII”. W wydaniu martyrolo-
gium Bedy z r. 1564 odnośny tekst brzmi: „VI Idus Octobris. Apud
Coloniam Agrippinam natale sanctorum Martyrum, Gereonis cum
aliis trecentis decem et octo, quos ferunt Thebaeos fuisse et cum
legione illa beati Mauricii, iussu Maximiani imperatoris in Gallias
Zatrzymam się jeszcze na trzech martyrologiach
z wieku IX. Chodzi o to, czy zrodzony w VII, a może
nawet dopiero w VIII wieku, kult św. Gereona miał kon-
tynuację w stuleciu następnym. Mam tu na uwadze trzy
najbardziej reprezentatywne i upowszechnione teksty:
Florusa z Lyonu, Adona i Usuarda. Podnoszony już
problem archetypu wystąpi także tutaj i w takiej samej
skali, co przy omówionych już martyrologiach. Jednak
z większą ostrościąjawi się problem zależności od tam-
tych. Słowem potrzebna jest i tutaj analiza porównaw-
cza zachowanych tekstów. I taką też przeprowadził
Henri Quentin w odniesieniu do martyrologiów Floru-
sa i Adona.
Florus Drepanius, zwany diakonem liońskim, był
kanonikiem katedry w Lyonie i sekretarzem biskupim.
Urodził się między rokiem 785 a 790, zmarł około roku
860". Należał do najbardziej znaczących pisarzy swojej
epoki. Jest autorem poezji, polemiki z Janem Szkotem
dotyczącej nauki o przeznaczeniu, komentarza do Listów
św. Pawła, historii powszechnej w siedmiu księgach
i innych pism12. Martyrologium opracował około poło-
wy IX wieku. Dzień męczeństwa św. Gereona i towarzy-
szy, czyli tzw. natale sanctorum, stanowią tu, jak u Bedy,
VII idy października (9 X). Miejsce, w którym ponieśli
śmierć, to „Colonia Agrippina”, a liczba ofiar wynosi,
oprócz św. Gereona, 318 osób'1. Jest tu różnica w sto-
sunku do Bedy, gdzie liczba towarzyszy św. Gereona
wynosi 317. Nie zachodzi więc bezpośrednia zależność
Florusa od Bedy. Prawdopodobnie obaj korzystali z in-
nych źródeł. Należałoby to wyjaśnić w sposób następu-
jący: Wiadomo, że jeszcze w tradycji hieronimiańskiej
liczba ta jest niepewna. W jednej jej linii występuje obok
św. Gereona 392 męczenników, w drugiej 318, a w trze-
ciej, gdzie brak św. Gereona, a jest „Malussus”, mamy
330 ofiar męczeństwa. W tradycji tej niepewna jest je-
szcze data dzienna „natalis sanctorum”. Wydaje się, że
zarówno jedna linia tradycji hieronimiańskiej, jak też
Beda i Florus, mają wspólne źródło informacji o męczen-
nikach kolońskich, w którym podano liczbę 318, ale nie
wymieniono jeszcze imienia św. Gereona. Różnica po-
wstała z interpretacji. Wspomniana tradycja hieronimiań-
ska i Florus stawiali św. Gereona obok wymienionej
liczby, podczas gdy Beda go do niej włączył.
transmissum fecisse atąue circa Rheni littora consedisse et funestum
tyranni imperium respudendo pro vera pietate colle patienter gladiis
subdidisse”.
10 Q ue n t i n, o. c., poświęcił temu martyrologium rozdział VI.
" R. Fountes w: Dictionnaire de biographiefranęaise, t. 14,
Paris 1979, szp. 115.
12 Patrologiae cursus completus. Series latina [dalej: PL], wyd.
J. P. Mignę, t. 119, Parisiis 1880, szp. 9-424.
1' Q u e n t i n, o. c., s. 242.
7