DOI article:
Wyrozumski, Jerzy: Święty Gereon i próba zaszczepienia jego kultu w Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0012
Z kolei wspomniany Adon był arcybiskupem Vien-
ne. Urodził się około roku 800, a zmarł zapewne w 873
lub krótko po tej dacie14 *. W jego dorobku pisarskim
natrafiamy na Breviarium chronicon de sex aetatibus
mundi i na parę pism hagiograficznych!\ Martyrologium
ułożył - jak przyjmuje Quentin - zanim został arcybisku-
pem, a zatem przed rokiem 860. Adon sam przyznaje, że
korzystał z Florusa i z dziełka, które należy identyfiko-
wać z cytowanym już Parvum Romanuml6. Dzień mę-
czenników kolońskich jest u niego podany jako VII idy
października (9 X), niemal dosłownie jak u Bedy; jest to
św. Gereon i 318 towarzyszy. Znajduje się tu jednak
istotne rozwinięcie zmierzające do wyjaśnienia ich związ-
ku z legionem św. Maurycego1'. Autor sięga wyraźnie do
urobionej już tradycji, skoro pisze „quos ferunt The-
baeos fuisse” (o których powiadają że byli Tebaidami)
i dalej, że przybyli tam z owym legionem „beati Mauri-
tii”, z rozkazu cesarza Maksymiana, przeszli przez Galię
i rozłożyli się na brzegu Renu, a odrzucając niegodziwy
rozkaz tyrana, z prawdziwej pobożności bez oporu dali
gardła pod miecze. Jest rzeczą bardzo znamienną dla
ewolucji martyrologiów, że to uzupełnienie Adona zo-
stało wtórnie wprowadzone do tekstu Bedy ogłoszonego
drukiem18.
Najwięcej trudności sprawia martyrologium Usuar-
da. Panuje opinia, że ten mnich z paryskiego klasztoru
St. Germain des Pres, zmarły w roku 876 lub 877, prze-
wyższył poziomem wiedzy i mnogością zebranego mate-
riału martyrologia Hieronima, Bedy, Florusa i Adona. Na
jego poczytność i powodzenie wskazuje duża liczba
wydań już XV-wiecznych, a mianowicie: Lubeka 1475,
Utrecht 1480, Florencja 1486, Pawia 1487, Kolonia
i Paryż 1490, Wenecja 1498lv. Niestety H. Quentin nie
analizował rękopisów tego martyrologium, nie wiadomo
więc, jak w przybliżeniu wyglądał jego archetyp. Łatwo
jednak można się zorientować, że tekst był uzupełniany
bardzo poważnie i w różnym czasie. Jeżeli chodzi o św.
Gereona, to do tekstu weszły nawet informacje z XII
wieku. Niewątpliwie martyrologium Usuarda miało duże
znaczenie dla uformowania się Martyrologium Roma-
num. Stało się wręcz jego podstawą ale dla wczesnej
ewolucji jest w obecnej postaci mało przydatne.
Własnym pomysłem Usuarda - jak należy przypu-
szczać - była próba pogodzenia dwu różniących się
14 M. P r e v o s t w: Dictionnaire de biographie franęaise, t. 1,
Paris 1933, szp. 628-629.
” PL, t. 123, Parisiis 1879, szp. 9-451.
u>Quentin, o. c., s. 409, 673.
1 Tekst Adona jest również przedmiotem porównawczej ana-
lizy Q ue n t i n a, o. c., rozdz. VII.
Is Zob. przyp. 9.
^ Nowelie biographie generale, t. 45, Paris 1866, szp. 821-
danych z tradycji hieronimiańskiej. Wiadomo, że w dwu
jej liniach znajduje się wiadomość pod datą VI idów
października (10 X) o męczeńskiej śmierci w Kolonii
Malussa z towarzyszami w liczbie 330. Co do śmierci
Gereona z towarzyszami, to w jednej linii mamy VIII idy
października (8 X), a w innej VII idy października
(9 X). Mimo że w IX wieku już przeważnie przyjmowa-
no 9 X, Usuard ma 10 X; sprowadził Malosusa (czyniąc
z niego Malusa) i Gereona do jednej osoby („Gereon co-
gnomento Mało”). Jednak liczbę męczenników zarejestro-
wał według tradycji Gereona (318), a nie Malussa (330).
Za Grzegorzem z Tours powtórzył wiadomość o wrzu-
ceniu ciał do wielkiej studni2'1 *.
Warto tu przytoczyć jeszcze jeden tekst, który nie
wykazuje zależności od martyrologiów, lecz odzwiercie-
dla jakąś inną tradycję, a mianowicie Żywot Dagoberta
II, króla Franków austrazyjskich, zamordowanego w 679
lub 680 roku. Nie wchodząc tu w biografię tej tragicznej
postaci, przytoczę z niej jeden tylko istotny tutaj szcze-
gół. Otóż Dagobert zwrócił bazylice Św. Gereona „in
civitate Agrippina”, nazywanej również według tego
źródła „Ad Sanctos Aureos”, wieś Beverna, nadanąjej
w dawnych czasach, a potem (w obojętnych tu okolicz-
nościach) zabraną21. Nie ma pewności, czy źródło
odzwierciedla tradycję VIII wieku. Ponieważ jest bardzo
wadliwe i późne, należy tę tradycję odnieść do czasu jego
powstania. Z samego tekstu tego źródła wynika, że za
życia jego anonimowego autora stał już kościół Stenay
(„Sathanacum”) w Lotaryngii, wzniesiony ku czci otacza-
nego kultem Dagoberta przez Karola Łysego (840-876).
Oznacza to, że źródło mogło powstać najwcześniej
w drugiej połowie IX wieku. Liczne jego błędy, pomie-
szanie Dagoberta II z Dagobertem III, każąje odnieść ra-
czej do X lub może nawet do początków XI wieku. Ważne
jest to, że tradycja łącząca św. Gereona z kolońskim ko-
ściołem „Ad Sanctos Aureos” była wówczas żywa.
Dochodzimy do sprawy powstania hagiograficznego
żywotu św. Gereona, znanego pod tytułem Passio sancli
Gereonis. W Acta Sanctorum, a za nimi w Patrologia
Latina22, przypisano autorstwo tego żywotu mnichowi
cysterskiemu „Frigidi Montis” (Froidmont) Helinandowi
(zm. po r. 1229), autorowi Kroniki świata (634-1204).
Już dawno jednak wykazano, że autorem tego tekstu
hagiograficznego był nieznany z imienia kaznodzieja
'"Posłużyłem się wydaniem J. Koelhofa, Kolonia 1490,
w jednym tomie ze Złotą legendą, tekst martyrologium w opraco-
waniu J. B. Soleriusa podaje PL, t. 123, szp. 493-992; t. 124,
Parisiis 1879, szp. 9-860.
Vita Dagoberti III, wyd. B. Krusch [w:] MGH, Scripto-
res..., t. II, s. 517-518.
22 Acta Sanctorum, October, t. V, Paris-Rome 1868, s. 36—40
(wcześniejsze wydanie: Bruxelles 1852); PL, t. 212, Parisiis 1855,
szp. 759-772.
822.
ne. Urodził się około roku 800, a zmarł zapewne w 873
lub krótko po tej dacie14 *. W jego dorobku pisarskim
natrafiamy na Breviarium chronicon de sex aetatibus
mundi i na parę pism hagiograficznych!\ Martyrologium
ułożył - jak przyjmuje Quentin - zanim został arcybisku-
pem, a zatem przed rokiem 860. Adon sam przyznaje, że
korzystał z Florusa i z dziełka, które należy identyfiko-
wać z cytowanym już Parvum Romanuml6. Dzień mę-
czenników kolońskich jest u niego podany jako VII idy
października (9 X), niemal dosłownie jak u Bedy; jest to
św. Gereon i 318 towarzyszy. Znajduje się tu jednak
istotne rozwinięcie zmierzające do wyjaśnienia ich związ-
ku z legionem św. Maurycego1'. Autor sięga wyraźnie do
urobionej już tradycji, skoro pisze „quos ferunt The-
baeos fuisse” (o których powiadają że byli Tebaidami)
i dalej, że przybyli tam z owym legionem „beati Mauri-
tii”, z rozkazu cesarza Maksymiana, przeszli przez Galię
i rozłożyli się na brzegu Renu, a odrzucając niegodziwy
rozkaz tyrana, z prawdziwej pobożności bez oporu dali
gardła pod miecze. Jest rzeczą bardzo znamienną dla
ewolucji martyrologiów, że to uzupełnienie Adona zo-
stało wtórnie wprowadzone do tekstu Bedy ogłoszonego
drukiem18.
Najwięcej trudności sprawia martyrologium Usuar-
da. Panuje opinia, że ten mnich z paryskiego klasztoru
St. Germain des Pres, zmarły w roku 876 lub 877, prze-
wyższył poziomem wiedzy i mnogością zebranego mate-
riału martyrologia Hieronima, Bedy, Florusa i Adona. Na
jego poczytność i powodzenie wskazuje duża liczba
wydań już XV-wiecznych, a mianowicie: Lubeka 1475,
Utrecht 1480, Florencja 1486, Pawia 1487, Kolonia
i Paryż 1490, Wenecja 1498lv. Niestety H. Quentin nie
analizował rękopisów tego martyrologium, nie wiadomo
więc, jak w przybliżeniu wyglądał jego archetyp. Łatwo
jednak można się zorientować, że tekst był uzupełniany
bardzo poważnie i w różnym czasie. Jeżeli chodzi o św.
Gereona, to do tekstu weszły nawet informacje z XII
wieku. Niewątpliwie martyrologium Usuarda miało duże
znaczenie dla uformowania się Martyrologium Roma-
num. Stało się wręcz jego podstawą ale dla wczesnej
ewolucji jest w obecnej postaci mało przydatne.
Własnym pomysłem Usuarda - jak należy przypu-
szczać - była próba pogodzenia dwu różniących się
14 M. P r e v o s t w: Dictionnaire de biographie franęaise, t. 1,
Paris 1933, szp. 628-629.
” PL, t. 123, Parisiis 1879, szp. 9-451.
u>Quentin, o. c., s. 409, 673.
1 Tekst Adona jest również przedmiotem porównawczej ana-
lizy Q ue n t i n a, o. c., rozdz. VII.
Is Zob. przyp. 9.
^ Nowelie biographie generale, t. 45, Paris 1866, szp. 821-
danych z tradycji hieronimiańskiej. Wiadomo, że w dwu
jej liniach znajduje się wiadomość pod datą VI idów
października (10 X) o męczeńskiej śmierci w Kolonii
Malussa z towarzyszami w liczbie 330. Co do śmierci
Gereona z towarzyszami, to w jednej linii mamy VIII idy
października (8 X), a w innej VII idy października
(9 X). Mimo że w IX wieku już przeważnie przyjmowa-
no 9 X, Usuard ma 10 X; sprowadził Malosusa (czyniąc
z niego Malusa) i Gereona do jednej osoby („Gereon co-
gnomento Mało”). Jednak liczbę męczenników zarejestro-
wał według tradycji Gereona (318), a nie Malussa (330).
Za Grzegorzem z Tours powtórzył wiadomość o wrzu-
ceniu ciał do wielkiej studni2'1 *.
Warto tu przytoczyć jeszcze jeden tekst, który nie
wykazuje zależności od martyrologiów, lecz odzwiercie-
dla jakąś inną tradycję, a mianowicie Żywot Dagoberta
II, króla Franków austrazyjskich, zamordowanego w 679
lub 680 roku. Nie wchodząc tu w biografię tej tragicznej
postaci, przytoczę z niej jeden tylko istotny tutaj szcze-
gół. Otóż Dagobert zwrócił bazylice Św. Gereona „in
civitate Agrippina”, nazywanej również według tego
źródła „Ad Sanctos Aureos”, wieś Beverna, nadanąjej
w dawnych czasach, a potem (w obojętnych tu okolicz-
nościach) zabraną21. Nie ma pewności, czy źródło
odzwierciedla tradycję VIII wieku. Ponieważ jest bardzo
wadliwe i późne, należy tę tradycję odnieść do czasu jego
powstania. Z samego tekstu tego źródła wynika, że za
życia jego anonimowego autora stał już kościół Stenay
(„Sathanacum”) w Lotaryngii, wzniesiony ku czci otacza-
nego kultem Dagoberta przez Karola Łysego (840-876).
Oznacza to, że źródło mogło powstać najwcześniej
w drugiej połowie IX wieku. Liczne jego błędy, pomie-
szanie Dagoberta II z Dagobertem III, każąje odnieść ra-
czej do X lub może nawet do początków XI wieku. Ważne
jest to, że tradycja łącząca św. Gereona z kolońskim ko-
ściołem „Ad Sanctos Aureos” była wówczas żywa.
Dochodzimy do sprawy powstania hagiograficznego
żywotu św. Gereona, znanego pod tytułem Passio sancli
Gereonis. W Acta Sanctorum, a za nimi w Patrologia
Latina22, przypisano autorstwo tego żywotu mnichowi
cysterskiemu „Frigidi Montis” (Froidmont) Helinandowi
(zm. po r. 1229), autorowi Kroniki świata (634-1204).
Już dawno jednak wykazano, że autorem tego tekstu
hagiograficznego był nieznany z imienia kaznodzieja
'"Posłużyłem się wydaniem J. Koelhofa, Kolonia 1490,
w jednym tomie ze Złotą legendą, tekst martyrologium w opraco-
waniu J. B. Soleriusa podaje PL, t. 123, szp. 493-992; t. 124,
Parisiis 1879, szp. 9-860.
Vita Dagoberti III, wyd. B. Krusch [w:] MGH, Scripto-
res..., t. II, s. 517-518.
22 Acta Sanctorum, October, t. V, Paris-Rome 1868, s. 36—40
(wcześniejsze wydanie: Bruxelles 1852); PL, t. 212, Parisiis 1855,
szp. 759-772.
822.