DOI article:
Czyżewski, Krzysztof J.; Walczak, Marek: Ślepe maswerki w katedrze krakowskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0018
1. Marcina Zaleskiego widok z nawy głównej katedry krakow-
skiej na konfesję św. Stanisława i południowe ramię transeptu,
1844, MNP (wg Banacha; reprod. A. Rzepecki)
jącego bezpośrednio moment ich likwidacji, zachował się
natomiast list biskupa Kajetana Sołtyka z 13 kwietnia
1772 do kanonika Józefa Olechowskiego z oznajmieniem
o zamiarze wymiany witraży w katedrze na tafle z bia-
łego szkła9. Przy okazji tej modernizacji usunięto niewąt-
pliwie wypełnienia okien, pozostawiono natomiast mas-
werkowe dekoracje ostrołukowych płycin bocznych10.
Maswerki w oknach kaplic usuwano stopniowo w czasie
9 Fabrica..., s. 167, nr 358.
10 W aktach z posiedzeń kapituły katedralnej znajdujemy pod
datą 13 maja 1773 następującą informację: „Rusztowanie w chórze
środkowym kościoła po zakończonej fabryce ujmowania murów
w oknach [podkreślenie - K. C., M. W.] nierozebrane zostawili-
śmy dla wybielenia kościoła w tym chórze”, która odnosi się zapew-
ne do przerobienia okien w nawie głównej; Fabrica..., s. 171, nr 366.
11 Banach, o. c., passim.
''Banach, o. c.,s. 30, il. 169 (widok z nawy głównej w stro-
nę południowego ramienia transeptu z r. 1855), a także s. 32, il. 170.
'' Ibidem, s. 182, il. 320. Autor stwierdza, że ze względu na szki-
cowy charakter ujęcia nie da się, bez szczegółowych badań, ustalić
o które maswerki chodzi. Węcławowicz, Pietrzykówna, o. c.,
s. 60, przyp. 58, powołują się na rysunek Strożeckiego, pisząc o ma-
swerkach w formie spiętrzonych arkadek na wschodnim szczycie
kolejnych prac modernizacyjnych. W rezultacie w żadnej
kaplicy nie przetrwały do naszych czasów oryginalne
maswerki.
Wszystkie przekazy ikonograficzne pochodzące
z wieku XIX (starsze nie są znane) ukazują ślepe maswer-
ki w płycinach flankujących okna nawy głównej i tran-
septu11 * *. Wśród nich znajduje się wspomniany wcześniej
obraz Marcina Zaleskiego (fig. 1), który jednak w istot-
nych szczegółach mija się z rzeczywistością. Przede
wszystkim należy zwrócić uwagę, że podziały architek-
toniczne wschodniej ściany transeptu przedstawione są tu
w sposób błędny (okno tej samej wysokości co boczne
wnęki, pozioma laska u podstawy łuków płycin). Nie-
zgodne z realiami są również takie szczegóły, jak brak
kraty w konfesji św. Stanisława, nie istniejący w rzeczy-
wistości wspornik służki w nawie głównej czy zwieńcze-
nie stall w prezbiterium. Wobec tylu nieścisłości i dowol-
ności w przedstawieniu realiów, należy wątpić w wartość
poznawczą obrazu także w odniesieniu do maswerków.
Obserwację tę potwierdza porównanie z innymi widoka-
mi wnętrza katedry z około połowy XIX stulecia1'. Nie-
zwykle istotnym źródłem jest rysunek Jana Strożeckiego
z około roku 1850, przedstawiający w szkicowym ujęciu
maswerki w katedrze krakowskiej (fig. 2)1’. Porównanie
go z innymi źródłami ikonograficznymi oraz z detalami
zachowanymi do dziś w katedrze, prowadzi do wniosku,
iż mamy do czynienia z przedstawieniami sześciu spośród
dwunastu maswerków wypełniających ostrołukowe pły-
ciny flankujące okna w nawie głównej oraz trzech spo-
śród ośmiu w transepcie14. Pełną dokumentację rysunko-
wą maswerków z nawy głównej wykonał Sławomir
Odrzywolski w roku 1888 (fig. 3, 4)’\
Powyższa analiza źródeł ikonograficznych dowodzi,
że w katedrze na Wawelu dotrwał do dnia dzisiejszego
interesujący, nie zauważony dotąd przez badaczy zespół
średniowiecznych, ślepych maswerków.
Wiek XIX przyniósł zmianę poglądów estetycznych
i rehabilitację średniowiecza, a wraz z tym dążenie do
przywracania gotyckim kościołom ich pierwotnego wy-
glądu. Pierwszą próbą swoiście pojętej regotycyzacji
katedry. Rysunek Strożeckiego miałby poświadczać, że „pierwotnie
również we wnętrzu mogły znajdować się podobne motywy”. Wy-
powiedź ta dotyczy więc ostatniego z przedstawionych na rysunku
maswerków, zachowanego do dziś na wschodniej ścianie południo-
wego ramienia transeptu. Według Autorów: „pozostałe maswerki
przedstawione schematycznie na tym rysunku sprawiają wrażenie
neogotyckich, o niewielkich wymiarach. Być może pochodzą z na-
grobków”.
14 Źródła ikonograficzne z w. XIX konsekwentnie odnotowują
istnienie tych maswerków w nie zmienionym stanie; por. Banach,
o. c., s. 30, il. 169; s. 32, il. 170 i 171; s. 40, il. 178 i 179; s. 42,
il. 180; s. 42, il. 181 i 182; s. 44, il. 182 i 183; s. 82, il. 220; B.
Fischinger, Obraz Saturnina Swierzyńskiego ,, Wnętrze ka-
tedry wawelskiej” (Studia DW, 5: 1991, s. 498, il. 1).
" APK, Teka Odrzywolskiego.
skiej na konfesję św. Stanisława i południowe ramię transeptu,
1844, MNP (wg Banacha; reprod. A. Rzepecki)
jącego bezpośrednio moment ich likwidacji, zachował się
natomiast list biskupa Kajetana Sołtyka z 13 kwietnia
1772 do kanonika Józefa Olechowskiego z oznajmieniem
o zamiarze wymiany witraży w katedrze na tafle z bia-
łego szkła9. Przy okazji tej modernizacji usunięto niewąt-
pliwie wypełnienia okien, pozostawiono natomiast mas-
werkowe dekoracje ostrołukowych płycin bocznych10.
Maswerki w oknach kaplic usuwano stopniowo w czasie
9 Fabrica..., s. 167, nr 358.
10 W aktach z posiedzeń kapituły katedralnej znajdujemy pod
datą 13 maja 1773 następującą informację: „Rusztowanie w chórze
środkowym kościoła po zakończonej fabryce ujmowania murów
w oknach [podkreślenie - K. C., M. W.] nierozebrane zostawili-
śmy dla wybielenia kościoła w tym chórze”, która odnosi się zapew-
ne do przerobienia okien w nawie głównej; Fabrica..., s. 171, nr 366.
11 Banach, o. c., passim.
''Banach, o. c.,s. 30, il. 169 (widok z nawy głównej w stro-
nę południowego ramienia transeptu z r. 1855), a także s. 32, il. 170.
'' Ibidem, s. 182, il. 320. Autor stwierdza, że ze względu na szki-
cowy charakter ujęcia nie da się, bez szczegółowych badań, ustalić
o które maswerki chodzi. Węcławowicz, Pietrzykówna, o. c.,
s. 60, przyp. 58, powołują się na rysunek Strożeckiego, pisząc o ma-
swerkach w formie spiętrzonych arkadek na wschodnim szczycie
kolejnych prac modernizacyjnych. W rezultacie w żadnej
kaplicy nie przetrwały do naszych czasów oryginalne
maswerki.
Wszystkie przekazy ikonograficzne pochodzące
z wieku XIX (starsze nie są znane) ukazują ślepe maswer-
ki w płycinach flankujących okna nawy głównej i tran-
septu11 * *. Wśród nich znajduje się wspomniany wcześniej
obraz Marcina Zaleskiego (fig. 1), który jednak w istot-
nych szczegółach mija się z rzeczywistością. Przede
wszystkim należy zwrócić uwagę, że podziały architek-
toniczne wschodniej ściany transeptu przedstawione są tu
w sposób błędny (okno tej samej wysokości co boczne
wnęki, pozioma laska u podstawy łuków płycin). Nie-
zgodne z realiami są również takie szczegóły, jak brak
kraty w konfesji św. Stanisława, nie istniejący w rzeczy-
wistości wspornik służki w nawie głównej czy zwieńcze-
nie stall w prezbiterium. Wobec tylu nieścisłości i dowol-
ności w przedstawieniu realiów, należy wątpić w wartość
poznawczą obrazu także w odniesieniu do maswerków.
Obserwację tę potwierdza porównanie z innymi widoka-
mi wnętrza katedry z około połowy XIX stulecia1'. Nie-
zwykle istotnym źródłem jest rysunek Jana Strożeckiego
z około roku 1850, przedstawiający w szkicowym ujęciu
maswerki w katedrze krakowskiej (fig. 2)1’. Porównanie
go z innymi źródłami ikonograficznymi oraz z detalami
zachowanymi do dziś w katedrze, prowadzi do wniosku,
iż mamy do czynienia z przedstawieniami sześciu spośród
dwunastu maswerków wypełniających ostrołukowe pły-
ciny flankujące okna w nawie głównej oraz trzech spo-
śród ośmiu w transepcie14. Pełną dokumentację rysunko-
wą maswerków z nawy głównej wykonał Sławomir
Odrzywolski w roku 1888 (fig. 3, 4)’\
Powyższa analiza źródeł ikonograficznych dowodzi,
że w katedrze na Wawelu dotrwał do dnia dzisiejszego
interesujący, nie zauważony dotąd przez badaczy zespół
średniowiecznych, ślepych maswerków.
Wiek XIX przyniósł zmianę poglądów estetycznych
i rehabilitację średniowiecza, a wraz z tym dążenie do
przywracania gotyckim kościołom ich pierwotnego wy-
glądu. Pierwszą próbą swoiście pojętej regotycyzacji
katedry. Rysunek Strożeckiego miałby poświadczać, że „pierwotnie
również we wnętrzu mogły znajdować się podobne motywy”. Wy-
powiedź ta dotyczy więc ostatniego z przedstawionych na rysunku
maswerków, zachowanego do dziś na wschodniej ścianie południo-
wego ramienia transeptu. Według Autorów: „pozostałe maswerki
przedstawione schematycznie na tym rysunku sprawiają wrażenie
neogotyckich, o niewielkich wymiarach. Być może pochodzą z na-
grobków”.
14 Źródła ikonograficzne z w. XIX konsekwentnie odnotowują
istnienie tych maswerków w nie zmienionym stanie; por. Banach,
o. c., s. 30, il. 169; s. 32, il. 170 i 171; s. 40, il. 178 i 179; s. 42,
il. 180; s. 42, il. 181 i 182; s. 44, il. 182 i 183; s. 82, il. 220; B.
Fischinger, Obraz Saturnina Swierzyńskiego ,, Wnętrze ka-
tedry wawelskiej” (Studia DW, 5: 1991, s. 498, il. 1).
" APK, Teka Odrzywolskiego.