DOI Artikel:
Ratajczak, Tomasz: Udział Mistrza Benedykta w nowożytnej przebudowie zamku wawelskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52822#0012
anonimowych - członków jego warsztatu7. Te ustalenia
zostały powszechnie przyjęte przez kolejnych badaczy,
zajmujących się problematyką architektury zamku
wawelskiego8. Poddano je jednak pewnym korektom,
dotyczącym szczególnie kwestii zakresu prac Benedykta
przy skrzydle wschodnim i ich datowania9. W now-
szych badaniach wskazywano również na możliwość
zaangażowania Benedykta do ukończenia budowy
północnego skrzydła rezydencji przed rokiem 1518
oraz równocześnie wzniesienia nowych kuchni królew-
skich10. Zasugerowano nawet możliwość wcześniejszego
udziału tego architekta, od około roku 1507, w budowie
tzw. pałacu Aleksandra - zachodniego skrzydła zamku
wawelskiego".
Teza o kierowniczej roli mistrza Benedykta w rozbu-
dowie rezydencji wawelskiej w latach dwudziestych wie-
ku XVI, poparta źródłowymi informacjami z rachunków
królewskich, nie przekonała jednak wszystkich badaczy.
Niektórzy uznali Benedykta za muratora podporządkowa-
nego Berrecciemu i realizującego projekt tego włoskiego
architekta, niesłusznie określanego kierownikiem prze-
budowy Wawelu po śmierci Florentczyka w roku 151612.
Mimo że ta propozycja, stojąca w sprzeczności zarówno z
wymową źródeł jak i analizą formalną architektury, spot-
kała się ze zdecydowaną krytyką13, nadal jest podnoszona
w niektórych publikacjach14.
Odrębnym zagadnieniem, w którym osoba mistrza
Benedykta zajmuje centralne miejsce, jest kwestia
7 W ten sposób Tomkowicz udzielił odpowiedzi na pytanie,
które stawiał już W. Łuszczkiewicz. Nestor polskiej historii sztu-
ki, dostrzegając w architekturze zamku wawelskiego elementy
sprzeczne z tradycją włoskiego renesansu, zastanawiał się, kto przed
Berreccim prowadził rozbudowę królewskiej rezydencji, por. W.
Łuszczkiewicz, Trzy epoki sztuki na Zamku Krakowskim. No-
taty i spostrzeżenia, Kraków 1881, s. 56-68. Problem ten nurtował
również T. Brylińskiego, który gotycko-renesansowy detal architekto-
niczny zamku wawelskiego atrybuowal Stwoszowi lub kamieniarzom
działającym pod jego wpływem, por. R. Skowron, Tomasza Bry-
lińskiego „ Zdanie sprawy ze studiów i poszukiwań do planów zamku
królewskiego na Wawelu”, Studia Waw. 4: 1995, s. 160.
8 Z ogromnej liczby publikacji, wymieniających Benedykta w
gronie architektów kierujących nowożytną rozbudową rezydencji
na Wawelu, podaję tylko najważniejsze: S. Łoza, Architekci i bu-
downiczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 26; T. Dobrowolski,
Zamek na Wawelu. Dzieło architektury polskiej, Biuletyn HS 15:
1953, s. 8; B. Przybyszewski, Muratorzy i kamieniarze zajęci
przy budowie zamku królewskiego na Wawelu (1502-1536), Biule-
tyn HS 17: 1955, s. 150-151; T. Dobrowolski, Życie, twórczość
i znaczenie społeczne artystów polskich i w Polsce pracujących w
okresie późnego gotyku (1440-1520). Z pogranicza historii, teorii
i socjologii, Wrocław 1965, s. 72-73; KZSP4: Miasto Kraków, cz. 1:
Wawel, red. J. Szabłowski, Warszawa 1965, s. 35; J. Białostocki,
The Art of the Renaissance in Eastern Europę. Hungary, Bohemia,
Poland, lthaca-Oxford 1976, s. 19, 23; S. Mossakowski, Treści
dekoracji renesansowego pałacu na Wawelu [w:] Renesans. Sztuka i
ideologia. Materiały sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztu-
ce PAN, Warszawa 1976, s. 352; A. Miłobędzki, Zarys dziejów
architektury w Polsce, Warszawa 1988, s. 121; I d e m, Architektura
ziem Polski. Rozdział europejskiego dziedzictwa, Kraków 1994, s.
36; A. F r anaszek, Budowa zamku królewskiego na Wawelu (1502-
1536). Organizacja i wykonawcy [w:] Z przeszłości Krakowa, red. J.
M. Małecki, Warszawa-Kraków 1989, s. 97, 108-109; L. Kajzer, S.
Kołodziejski,!. Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa
2001, s. 241; K. J. Czyżewski, M. Walczak, Late Gothic Ar-
chitecture in the Region ofLesser Poland and its Central European
Connections. SelectedIssues [w:] Die Lander der Bóhmischen Krone
und ihre Nachbarn zur Zeit der Jagiellonenkónige (1471-1526),
Studia Jagiellonka Lipsiensia, t. 2, wyd. E. Wetter, Ostfildern 2004,
s. 330; T. Torbus, Italien in Krakau. Der Bau des Kónigschlosses
auf dem Wawel und der Sigismund-Kapelle (ca. 1504-1537) [w:]
Hans Holbein und der Wandel in der Kunst des fruhen 16. Jahr-
hunderts, wyd. B. Brinkmann, W. Schmid, Tournhout 2005, s. 272,
280; M. Z lat, Geneza gotycko-renesansowych portali zamku na
Wawelu, Rocz. HS 30: 2005, s. 85-108. Informacje o Benedykcie,
jako jednym z budowniczych Wawelu, zawierają także poświęcone
mu hasła encyklopedyczne, por. S. Komornicki, Benedykt, PSB
1, s. 425; A. Miłobędzki, Benedikt [w:] The Dictionary of Art, t.
3, ed. .1. Turner, London 1996, s. 711; Z. B an i a, Benedykt [w:] Saur
allgemeines Kunstler-Lexikon. Die bildenden Kunstler aller Zeiten
und Yólker, Mimchen-Leipzig 1994, t. 9, s. 31; Wielka encyklopedia
PWN, t. 3, red. J. Wojnowski, Warszawa 2001, s. 412.
9 Tomkowicz uważał, że Benedykt przejął kierownictwo budo-
wy po śmierci swego poprzednika (badacz ten błędnie uznawał, że
był nim Franciszek della Lorę) w momencie, gdy połowa skrzydła
wschodniego była już wymurowana. Obecnie część badaczy datuje
skrzydło wschodnie rezydencji wawelskiej na lata 1521-1529
i przypisuje Benedyktowi kierownictwo budowy w całym tym
okresie, por. m. in. Mossakowski, o.c., 351-352; M iłobędzki,
Zarys dziejów architektury.. ., s. 121;Czyżewski,Walczak, Late
Gothic Architecture..., s. 330; M. M orka, Sztuka dworu Zygmunta
I Starego. Treści polityczne i propagandowe, Warszawa2006, s. 74.
Wielu przyjmuje jednak, że Benedykt kierował pracami przy skrzydle
wschodnim w latach 1524-1529, kiedy jest wymieniany w rachun-
kach budowy. Jest to jednak błędne założenie nie uwzględniające
tego, że rachunki z lat 1521-1523 są niekompletne.
10 J. Firlet, Z. Pianowski, Przemiany architektoniczne
rezydencji monarszej oraz katedry na Wawelu w świetle nowych
badań, Kwart. AU 44: 2000, s. 222; Z. Pianowski, Zygmunt czy
Aleksander? O początku gotycko-renesansowego pałacu na Wawelu
[w:] Festina łente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischingerowi
w siedemdziesiątąrocznicę urodzin, red. M. Piwocka, D. Nowacki,
Kraków 1998, s. 65.
11 Zlat, o.c., s. 105-106.
12 H. Kozakiewiczowa,Z badań nad Bartłomiejem Berrec-
cim, Biuletyn HS 23: 1961, s. 317, 320-322; Eadem, Renesans
i manieryzm w Polsce, Warszawa 1978, s. 47-48; H. S. Kozakie-
wiczowie, Renesans w Polsce, Warszawa 1976, s. 33.
13 Z. R e w s k i, Głos dyskusyjny do artykułu H. Kozakiewiczowej
pt. Z badań nad Bartłomiejem Berreccim, Biuletyn HS 24: 1962,
s. 216-220); J. Białostocki, Remarks on Doorways between
Late Gothic and Renaissance, North and South of the Carpathians,
AHAASH, 28: 1982, s. 247.
14 T. Chrzanowski, Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów.
Zarys dziejów, Warszawa 1993, s. 342, 360; U. Borkowska,
Gothic-renaissance RoyalResidences in Poland [w:] DieLander der
Bóhmischen Krone..., s. 109. Oboje badacze, doceniając istotną rolę,
6
zostały powszechnie przyjęte przez kolejnych badaczy,
zajmujących się problematyką architektury zamku
wawelskiego8. Poddano je jednak pewnym korektom,
dotyczącym szczególnie kwestii zakresu prac Benedykta
przy skrzydle wschodnim i ich datowania9. W now-
szych badaniach wskazywano również na możliwość
zaangażowania Benedykta do ukończenia budowy
północnego skrzydła rezydencji przed rokiem 1518
oraz równocześnie wzniesienia nowych kuchni królew-
skich10. Zasugerowano nawet możliwość wcześniejszego
udziału tego architekta, od około roku 1507, w budowie
tzw. pałacu Aleksandra - zachodniego skrzydła zamku
wawelskiego".
Teza o kierowniczej roli mistrza Benedykta w rozbu-
dowie rezydencji wawelskiej w latach dwudziestych wie-
ku XVI, poparta źródłowymi informacjami z rachunków
królewskich, nie przekonała jednak wszystkich badaczy.
Niektórzy uznali Benedykta za muratora podporządkowa-
nego Berrecciemu i realizującego projekt tego włoskiego
architekta, niesłusznie określanego kierownikiem prze-
budowy Wawelu po śmierci Florentczyka w roku 151612.
Mimo że ta propozycja, stojąca w sprzeczności zarówno z
wymową źródeł jak i analizą formalną architektury, spot-
kała się ze zdecydowaną krytyką13, nadal jest podnoszona
w niektórych publikacjach14.
Odrębnym zagadnieniem, w którym osoba mistrza
Benedykta zajmuje centralne miejsce, jest kwestia
7 W ten sposób Tomkowicz udzielił odpowiedzi na pytanie,
które stawiał już W. Łuszczkiewicz. Nestor polskiej historii sztu-
ki, dostrzegając w architekturze zamku wawelskiego elementy
sprzeczne z tradycją włoskiego renesansu, zastanawiał się, kto przed
Berreccim prowadził rozbudowę królewskiej rezydencji, por. W.
Łuszczkiewicz, Trzy epoki sztuki na Zamku Krakowskim. No-
taty i spostrzeżenia, Kraków 1881, s. 56-68. Problem ten nurtował
również T. Brylińskiego, który gotycko-renesansowy detal architekto-
niczny zamku wawelskiego atrybuowal Stwoszowi lub kamieniarzom
działającym pod jego wpływem, por. R. Skowron, Tomasza Bry-
lińskiego „ Zdanie sprawy ze studiów i poszukiwań do planów zamku
królewskiego na Wawelu”, Studia Waw. 4: 1995, s. 160.
8 Z ogromnej liczby publikacji, wymieniających Benedykta w
gronie architektów kierujących nowożytną rozbudową rezydencji
na Wawelu, podaję tylko najważniejsze: S. Łoza, Architekci i bu-
downiczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 26; T. Dobrowolski,
Zamek na Wawelu. Dzieło architektury polskiej, Biuletyn HS 15:
1953, s. 8; B. Przybyszewski, Muratorzy i kamieniarze zajęci
przy budowie zamku królewskiego na Wawelu (1502-1536), Biule-
tyn HS 17: 1955, s. 150-151; T. Dobrowolski, Życie, twórczość
i znaczenie społeczne artystów polskich i w Polsce pracujących w
okresie późnego gotyku (1440-1520). Z pogranicza historii, teorii
i socjologii, Wrocław 1965, s. 72-73; KZSP4: Miasto Kraków, cz. 1:
Wawel, red. J. Szabłowski, Warszawa 1965, s. 35; J. Białostocki,
The Art of the Renaissance in Eastern Europę. Hungary, Bohemia,
Poland, lthaca-Oxford 1976, s. 19, 23; S. Mossakowski, Treści
dekoracji renesansowego pałacu na Wawelu [w:] Renesans. Sztuka i
ideologia. Materiały sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztu-
ce PAN, Warszawa 1976, s. 352; A. Miłobędzki, Zarys dziejów
architektury w Polsce, Warszawa 1988, s. 121; I d e m, Architektura
ziem Polski. Rozdział europejskiego dziedzictwa, Kraków 1994, s.
36; A. F r anaszek, Budowa zamku królewskiego na Wawelu (1502-
1536). Organizacja i wykonawcy [w:] Z przeszłości Krakowa, red. J.
M. Małecki, Warszawa-Kraków 1989, s. 97, 108-109; L. Kajzer, S.
Kołodziejski,!. Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa
2001, s. 241; K. J. Czyżewski, M. Walczak, Late Gothic Ar-
chitecture in the Region ofLesser Poland and its Central European
Connections. SelectedIssues [w:] Die Lander der Bóhmischen Krone
und ihre Nachbarn zur Zeit der Jagiellonenkónige (1471-1526),
Studia Jagiellonka Lipsiensia, t. 2, wyd. E. Wetter, Ostfildern 2004,
s. 330; T. Torbus, Italien in Krakau. Der Bau des Kónigschlosses
auf dem Wawel und der Sigismund-Kapelle (ca. 1504-1537) [w:]
Hans Holbein und der Wandel in der Kunst des fruhen 16. Jahr-
hunderts, wyd. B. Brinkmann, W. Schmid, Tournhout 2005, s. 272,
280; M. Z lat, Geneza gotycko-renesansowych portali zamku na
Wawelu, Rocz. HS 30: 2005, s. 85-108. Informacje o Benedykcie,
jako jednym z budowniczych Wawelu, zawierają także poświęcone
mu hasła encyklopedyczne, por. S. Komornicki, Benedykt, PSB
1, s. 425; A. Miłobędzki, Benedikt [w:] The Dictionary of Art, t.
3, ed. .1. Turner, London 1996, s. 711; Z. B an i a, Benedykt [w:] Saur
allgemeines Kunstler-Lexikon. Die bildenden Kunstler aller Zeiten
und Yólker, Mimchen-Leipzig 1994, t. 9, s. 31; Wielka encyklopedia
PWN, t. 3, red. J. Wojnowski, Warszawa 2001, s. 412.
9 Tomkowicz uważał, że Benedykt przejął kierownictwo budo-
wy po śmierci swego poprzednika (badacz ten błędnie uznawał, że
był nim Franciszek della Lorę) w momencie, gdy połowa skrzydła
wschodniego była już wymurowana. Obecnie część badaczy datuje
skrzydło wschodnie rezydencji wawelskiej na lata 1521-1529
i przypisuje Benedyktowi kierownictwo budowy w całym tym
okresie, por. m. in. Mossakowski, o.c., 351-352; M iłobędzki,
Zarys dziejów architektury.. ., s. 121;Czyżewski,Walczak, Late
Gothic Architecture..., s. 330; M. M orka, Sztuka dworu Zygmunta
I Starego. Treści polityczne i propagandowe, Warszawa2006, s. 74.
Wielu przyjmuje jednak, że Benedykt kierował pracami przy skrzydle
wschodnim w latach 1524-1529, kiedy jest wymieniany w rachun-
kach budowy. Jest to jednak błędne założenie nie uwzględniające
tego, że rachunki z lat 1521-1523 są niekompletne.
10 J. Firlet, Z. Pianowski, Przemiany architektoniczne
rezydencji monarszej oraz katedry na Wawelu w świetle nowych
badań, Kwart. AU 44: 2000, s. 222; Z. Pianowski, Zygmunt czy
Aleksander? O początku gotycko-renesansowego pałacu na Wawelu
[w:] Festina łente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischingerowi
w siedemdziesiątąrocznicę urodzin, red. M. Piwocka, D. Nowacki,
Kraków 1998, s. 65.
11 Zlat, o.c., s. 105-106.
12 H. Kozakiewiczowa,Z badań nad Bartłomiejem Berrec-
cim, Biuletyn HS 23: 1961, s. 317, 320-322; Eadem, Renesans
i manieryzm w Polsce, Warszawa 1978, s. 47-48; H. S. Kozakie-
wiczowie, Renesans w Polsce, Warszawa 1976, s. 33.
13 Z. R e w s k i, Głos dyskusyjny do artykułu H. Kozakiewiczowej
pt. Z badań nad Bartłomiejem Berreccim, Biuletyn HS 24: 1962,
s. 216-220); J. Białostocki, Remarks on Doorways between
Late Gothic and Renaissance, North and South of the Carpathians,
AHAASH, 28: 1982, s. 247.
14 T. Chrzanowski, Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów.
Zarys dziejów, Warszawa 1993, s. 342, 360; U. Borkowska,
Gothic-renaissance RoyalResidences in Poland [w:] DieLander der
Bóhmischen Krone..., s. 109. Oboje badacze, doceniając istotną rolę,
6