Studia Waweliana (14.2009)

Studia Waweliana
Tom XIV, 2009
PLISSN 1230-3275

YARIA

Obrazy i rysunki Jana Matejki w zbiorach wawelskich

W czasie obchodów roku jubileuszowego, 16 października
2005 roku, odbył się na Wawelu pokaz obrazów olejnych
i rysunków autorstwa Jana Matejki przechowywanych w
zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu oraz jednego
obrazu z Lwowskiej Galerii Sztuki1. Prezentacji towarzyszył
krótki wykład, w czasie którego omówiono początki kolek-
cji i podarowanie przez artystę na Wawel Hołdu pruskiego,
a także scharakteryzowano pozostałe prace artysty będące
własnością Zamku. Niniejszy komunikat, poszerzona wersja
tamtego odczytu, został podzielony na trzy części, dotyczą one
obrazów olejnych, rysunków oraz kopii dzieł artysty.
Obrazy olejne
Pierwszym i zarazem najważniejszym z dzieł Jana Matejki
w zbiorach wawelskich jest monumentalny Hołd pruski (fig.
I)2. Ukazuje on hołd lenny, jaki złożył 10 kwietnia 1525 roku
Albrecht Hohenzollern, ostatni wielki mistrz zakonu krzyża-
ckiego, królowi Zygmuntowi I Staremu. Wydarzenie odbyło
się na krakowskim rynku, w obecności rodziny królewskiej
i dostojników obu dworów. Należy pamiętać, że do postaci
historycznych pozowali malarzowi współcześnie żyjący
przedstawiciele arystokracji (hr. Stanisław Tarnowski, hr.
Stefan Zamoyski), szlachty (Konstanty Saski, Władysław
Wołodkowicz), duchowieństwa (księża: Ignacy Polkowski,
Wincenty Smoczyński, Edward Serscheń) oraz kręgów ar-
tystycznych (Izydor Jabłoński-Pawłowicz, Konstanty Mań-

1 Pokaz „Wawelskie prace Jana Matejki” oraz tekst towarzyszącej
ulotki przygotowała autorka tego komunikatu.
2 Zamek Królewski na Wawelu, nr inw. 8323. Hołd pruski doczekał
się wielu omówień, w tym także prac monograficznych, w komunikacie
zostaną poruszone jedynie problemy związane z okolicznościami ofiaro-
wania go przez autora do zbiorów zamku. O darze Matejki pisała wcześ-
niej A. P e t r u s, Jan Matejko i początek zbiorów zamku królewskiego
na Wawelu [w:] Historia i sztuka. Materiały sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Warszawa 1992, s. 133-143; zob. też Połski
Korona. Motywy wawelskie w sztuce polskiej 1800-1939 [katalog

kowski) i intelektualnych (Józef Łepkowski, Józef Szujski)3.
Matejko umieścił swój autoportret dwukrotnie (Stańczyk
i Bartłomiej Berrecci), uwzględnił również członków swej
rodziny-żonę Teodorę (królowa Bona), córki: Helenę i Beatę
(Zofia - córka księżnej mazowieckiej Anny i Jadwiga Jagiel-
lonka) oraz synów: Tadeusza (paź trzymający hełm) i Jerzego
(chłopiec przyglądający się ceremonii). Artysta nie pominął
też swego sekretarza, wyobrażając Mariana Gorzkowskiego z
córką Linąjako świadków hołdu. Rozbudowana kompozycja
obrazu, o czym wspominano już wielokrotnie, przywodzi
na myśl dzieła włoskiego malarza Paola Veronese. Matejko
sam zaprojektował bogatą, złoconą ramę, a wprowadzając
herby królewskie i ziemskie oraz skopiowanąz portalu bramy
Berrecciego na Wawelu inskrypcję: „Si Deus nobiscum quis
contra nos” (zaczerpniętą z listu św. Pawła do Rzymian),
wzmocnił symboliczną wymowę dzieła4.
Hołd pruski jest depozytem Zamku Królewskiego na Wa-
welu, eksponowanym w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku
w Sukiennicach. Matejko ofiarował obraz 7 października
1882 roku na posiedzeniu Sejmu Krajowego we Lwowie
dla zapoczątkowania zbiorów mającego się odrodzić zamku
królewskiego: „Oto Matejko - Mistrz nasz - darował obraz,
który niedawnośmy oglądali Hołd pruski, na przyozdobienie
jednej z sal zamku królewskiego na Wawelu, mającego być
restaurowanym”5. Jak pisał Gorzkowski: „Nikt o powodach
wyjazdu jego [Matejki] z Krakowa nie wiedział, mnie rów-

wystawy], Kraków 2005, poz. V/27, s. 317-318. W roku 2009 Zamek
Królewski na Wawelu wydaje monografię Hołdu pruskiego.
3 Matejko. Obrazy olejne. Katalog, red. K. Sroczyńska, Warszawa
1993, s. 181-186, poz. 209; zob. też artykuł A. Janczyk, ,,Między
działaniem wyobraźni a przywiązaniem do konkretu ” — postacie
i akcesoria w „ Hołdzie pruskim” [w:] Matejko Wawelowi — Wawel
Matejce, Kraków 2009.
4Petrus, o.c., s. 133; H. M. Słoczyński, Matejko, Wrocław
2000, s. 153-154.
5 Petrus, o.c. , s. 134.

253