Studia Waweliana (14.2009)

Studia Waweliana
Tom XIV, 2009
PL ISSN 1230-3275

TOMASZ RATAJCZAK
UDZIAŁ MISTRZA BENEDYKTA W NOWOŻYTNEJ PRZEBUDOWIE
ZAMKU WAWELSKIEGO1

Postać mistrza Benedykta wprowadził do historii
sztuki Stanisław Tomkowicz, który w roku 1908 opub-
likował poświęcony temu budowniczemu artykuł2 oraz
monumentalną pracę na temat historii architektury
zamku królewskiego na Wawelu. Wśród muratorów
i kamieniarzy zaangażowanych do renesansowej prze-
budowy rezydencji królewskiej w Krakowie, których
zaprezentował w książce, przedstawił również sylwetkę
Benedykta3. Wartością tych publikacji było oparcie
podanych w nich informacji na - zakrojonych na dużą
skalę - badaniach architektonicznych zamku wawel-

Pamięci Dra Andrzeja Fischingera
skiego, prowadzonych w związku z jego restauracją po
odzyskaniu z rąk austriackich w roku 19054. Ponadto
Tomkowicz wykorzystał informacje źródłowe dotyczące
mistrza Benedykta, które zaczerpnął z przygotowywa-
nych w tym czasie do druku XVI-wiecznych rachunków
budowy zamku5.
Opierając się na zapisach źródłowych, Tomkowicz
uznał Benedykta za kierownika robót przy pałacu,
stanowiącym wschodnie skrzydło rezydencji wawel-
skiej6. Podał wysokość tygodniowej pensji pobieranej
przez niego na tym stanowisku oraz liczbę - głównie

1 W artykule wykorzystałem fragmenty mojej rozprawy doktor-
skiej zatytułowanej Mistrz Benedykt, królewski architekt Zygmunta
I Starego, którą napisałem pod kierunkiem prof. S. Skibińskiego
w Instytucie Historii Sztuki UAM w Poznaniu w r. 2007. Wielkiego
wsparcia w trakcie pracy nad doktoratem udzielił mi śp. dr A. Fis-
chinger, z którym wielokrotnie konsultowałem wyniki moich badań.
Dzięki życzliwości tego największego znawcy architektury zamku
wawelskiego, mogłem również zapoznać się z jego niepublikowa-
nymi opracowaniami i częściowo wykorzystać je w mojej pracy za
zgodą Autora. Postać nieodżałowanego dra Fischingera zachowam
na zawsze we wdzięcznej pamięci.
2 S. T omkow icz, Benedykt Sandomierzanin, budowniczy zamku
krakowskiego w trzecim dziesiątku lat XVI wieku, Spraw. PAU, XIII:
1908, s. 2-5. Krótkie wzmianki na temat mistrza Benedykta poja-
wiały się w pracach naukowych już kilkadziesiąt lat wcześniej, por.
J. T. Lubomirski, Trzy rozdziały z historii skarbowości w Polsce
1507-1532, Kraków 1868, s. 24; E. Ś wieżawski ,Z dziejów budow-
nictwa w dawnej Polsce, Inżynieria i Budownictwo Cywilne, III: 1881,
s. 174. Jednak badaczom dziewiętnastowiecznym znana była jedynie
nota archiwalna, dokumentująca wypłatę 10 florenów, otrzymaną
przez Benedykta w roku 1511 na poczet budowy zamku królewskiego
w Piotrkowie. Wtedy nie przywiązywano jeszcze dużej wagi do tej
informacji, bezpodstawnie uznając, że była to jednorazowa wypłata
dla kamieniarza za wykonanie obramienia okiennego. Dokument
ten nie był natomiast znany Tomkowiczowi (wspomniane artykuły
prawdopodobnie również nie).

3S.Tomkowicz, Wawel, Zabudowania Wawelu i ich dzieje,
Teka GKGZ 4: 1908, s. 261-262, 278. Z ustaleń Tomkowicza ob-
ficie korzystał w pracy poświęconej sztuce renesansu w Krakowie,
A. Lauterbach, Die Renaissance in Krakau, Miinchen 1911, s.
23-39. Mimo upływu prawie stu lat od daty opublikowania książki
Lauterbacha, wiele zawartych w niej analiz i obserwacji, zwłaszcza
dotyczących społecznych i kulturowych uwarunkowań początków
renesansu w Polsce, nadal zachowuje aktualność.
4 Na temat prac restauracyjnych na zamku wawelskim oraz
poprzedzających je badań architektonicznych i archiwalnych
(w latach 1880-1882 S. Odrzywolskiego i T. Prylińskiego, a od r.
1905 Z. Hendla i S. Tomkowicza) por. najnowsze opracowanie tego
zagadnienia: P. Dettloff, M. Fabiański,A. Fischinger,Zamek
królewski na Wawelu. Sto lat odbudowy (1905-2005), Kraków 2005,
tam również starsza literatura.
5 Wawel, 2: Materiały archiwalne do budowy zamku, Teka GKGZ
5: \9V3, passim, wyd. A. Chmiel [dalej: Chmiel, Wawel, 2],
6 Tomkowicz, Benedykt Sandomierzanin..., s. 4-5; Idem,
Wawel..., s. 261-262, 278. Pomijam w tym miejscu problemy chro-
nologii rozbudowy zamku i atrybucji jego poszczególnych skrzydeł
prezentowane w pracach Tomkowicza, znacznie skorygowane przez
późniejsze badania. Podkreślić jednak należy, że mimo upływu
prawie stu lat od publikacji tekstów tego autora wiele jego ustaleń
- podobnie jak w przypadku Lauterbacha (por. przyp. 3) - nadal
zachowuje aktualność.

5