Studia Waweliana (14.2009)

Studia Wawełiana
Tom XIV, 2009
PL ISSN 1230-3275

JOANNA WINIEWICZ-WOLSKA

POCZĄTKI WIEDEŃSKIEJ KOLEKCJI KAROLA LANCKOROŃSKIEGO
1815-1874*

Zbiory Rzewuskich
Datą, którą można uznać za początek kolekcji Ka-
rola Lanckorońskiego w jego wiedeńskim pałacu przy
Jacąuingasse 18 jest niewątpliwie rok 1815 - wówczas
bowiem jego pradziad, Kazimierz Rzewuski, zakupił 38
obrazów ze spadku po ostatnim królu Polski, Stanisławie
Auguście Poniatowskim1. Obrazy te stworzyły podwali-
ny zbiorów, które - powiększane systematycznie przez
kolejnych spadkobierców - w rękach Karola Lancko-
rońskiego przekształciły się w jedną z najsłynniejszych
wiedeńskich kolekcji prywatnych.
Kazimierz Rzewuski (1751-1820) herbu Krzywda,
pisarz polny koronny, znany jest historiografom jako
jeden z działaczy politycznych ostatniej fazy rządów
Stanisława Augusta. Więcej wiadomo jednak o jego
skłonności do pojedynków niż o kolekcjonerskiej pasji.
Był ponoć muzykiem-amatorem, zgromadził też sporą
bibliotekę, zasobną w rękopisy i starodruki. Miał tak-
że pośredniczyć - w imieniu Stanisława Augusta - w
zakupie we Włoszech obrazów do galerii królewskiej2,
co może świadczyć, że uchodził za znawcę malarstwa.
Zapewne z czasem zapragnął stworzyć własną kolekcję.

Po rozbiorach, gdy ostatecznie wycofał się z czynnej
działalności politycznej, osiadł we Lwowie. Jego dom
stanowił „centrum eleganckiego życia towarzyskiego
Lwowa”3, tam znajdowała się jego znana biblioteka,
a być może także galeria obrazów. Po rodzicach - Mi-
chale Józefie Rzewuskim (1696-1770) i Franciszce
z Cetnerów (1706-1783) odziedziczył pałac w Rozdole,
a w nim pewną ilość obrazów, wśród których - jak wy-
nika z inwentarza spisanego w roku 17894 - najwięcej
było rodzinnych portretów. „Szereg ich tam stał w groź-
nej postaci, innych były tylko popiersia” - wspominała
swój dom w Rozdole Karolina Lanckorońska, i - jak
zapamiętała - oprócz kilku dobrych „w większości były
to straszne bohomazy”5.
Niewykluczone, że Kazimierz Rzewuski kupował
obrazy także podczas swoich zagranicznych podróży.
W latach 1779-1780 był w Berlinie i Strasburgu, z koń-
cem roku 1780 w Zurychu, gdzie spotkał się z Johannem
Casparem Lavaterem (1741-1802), z którym później
korespondował6. Świadectwem tej znajomości jest por-
tret Lavatera - ujęty w owal profil7 (fig. 1) przypomina
portrety różnych osobistości ze słynnej kunstkamery

* Artykuł niniejszy jest poszerzonym rozdziałem pracy doktor-
skiej Wiedeńska kolekcja Lanckorońskich — jej dzieje, jej twórca,
napisanej pod kierunkiem prof. Jana Ostrowskiego, obronionej na
Uniwersytecie Jagiellońskim w roku 2006.
' Liczbę takąpodaje T. Mańkowski, Galeria Stanisława Augu-
sta, Lwów 1932, s. 157. Według niego 37 obrazów Rzewuski zakupił
7 października 1815 r., a jeden dokupił 16 lutego następnego roku.
W przypisie (przyp. 1, s. 157) wymienił 39 obrazów wybranych
przez Rzewuskiego, a w części katalogowej połączył z jego nazwi-
skiem 41 dzieł, przy czym odnośnie do trzech zamieścił adnotację
o „braku dowodów rzeczywistego nabycia” (poz. 942, 949, 958).
Dorota Juszczak i Hanna Małachowicz piszą o 39 obrazach, które
miał nabyć Rzewuski w r. 1815, w tym trzy dzieła pochodzić miały
ze spadku po księciu Józefie Poniatowskim; D. Juszczak, H. Ma-
łachowicz, Galeria Lanckorońskich, Warszawa 1998, s. 9.

2 Ł. Kądziela, Rzewuski Kazimierz, PSB 34: 1992, s. 117.
3 Ibidem, s. 125.
4 M. Gębarowicz, Materiały źródłowe do dziejów kultury
i sztuki XVI i XVII wieku, Wrocław 1973, s. 252-299.
5 K. Lanckorońska, Rozdół. Ludzie w Rozdole, „Tygodnik
Powszechny”, nr 35, 27 VIII 1995, s. 8.
6 Korespondencja ta została przekazana przez Karolinę Lancko-
rońską do Archiwum Zamku Królewskiego w Warszawie.
Pastel, 23,5 x 21 cm (owal). Spisany w r. 1939 w wiedeńskim
pałacu Lanckorońskich; Sammlung Anton GrafLanckoroński, Wien
III., Jacąuingasse 16-18, Wiedeń, Bundesdenkmalamt, Archiv, sygn.
Rest. 26/1, teka 6, s. 1-104, nr AL 94; Palais Lanckoroński. Jacąuin-
gasse 18. Ais Manuskriptgedruckt, Wien 1903, s. 15.

159