Studia Waweliana (14.2009)

1. Jan Matejko, Hołd pruski, 1882. Zamek Królewski na Wawelu (fot. Ł. Schuster)


nież o zamiarze wyjazdu artysta nie wspomniał słowem, coś
ukrytego w tym było. Jakież więc było wszystkich zdziwienie,
gdy wkrótce wieść po gazetach gruchnęła o darowaniu dla
kraju obrazu Hołdu pruskiego z warunkiem umieszczenia
go w zamku królewskim na Wawelu po restauracji tegoż
[...] Ofiarując obraz Hołdu na korzyść kraju, artysta, jak
potem mi twierdził, chciał jednocześnie przypomnieć lub
raczej przyspieszyć obiecaną dawniej restaurację zamku.
Myśl bowiem odbudowania królewskiego zamku powstała
jeszcze w roku 1880, z czasów ostatniego pobytu cesarza
w Krakowie. Prezydent miasta Zyblikiewicz, po rozmowie
z cesarzem o zamku, ogłosił wówczas publicznie, że cesarz
tę budowę swoim kosztem przeprowadzić zamierza; wieść
ta ogromne wtedy zrobiła wrażenie, zapał był wielki. Gdy
jednak sprawa ta dotąd w zawieszeniu została, a słuch o niej
tylko w pamięci pozostał, przeto Matejko chciał jątym darem
na nowo poruszyć”6. Gorzkowski przytoczył również artykuł
zamieszczony w „Kurierze Warszawskim” z 9 października
1882 roku, gdzie m.in. czytamy: „Hołdpruski ma przyozdo-
bić salę zamku wawelskiego po dokonanej restauracji tegoż;
takim jest życzenie artysty. Pragnie on, aby ten wspaniały
jego Zygmunt po wieczne czasy przyjmował hołdy lenne
na zamku krakowskim, aby potomność podziwiała nie tylko
pędzel artysty, ale i ducha obywatelskiej ofiarności, który

panował wśród nas!”7. W tym samym roku obraz był po-
kazywany w Wiedniu. Monumentalna kompozycja zrobiła
wielkie wrażenie na oglądających. Sam cesarz Franciszek
Józef, zobaczywszy ją na wystawie wiedeńskiej, stwierdził:
„że to jest najpiękniejszy obraz Matejki i że mu to sprawia
przyjemność, że królewski zamek na Wawelu będzie nim
ozdobiony”8. Warto zaznaczyć, że przez krótki czas dzieło
znajdowało się w salach zamku wawelskiego, eksponowane na
wielkiej wystawie jubileuszowej artysty w roku 18839. Wawel
był jednak w dalszym ciągu zajęty przez wojsko austriackie,
toteż w roku 1885 zadecydowano, że tymczasowo malowidło
będzie eksponowane w Sukiennicach.
Wiadomo, że Stanisław Wyspiański, przystępując w 1904
do pracy nad projektem Akropołis, zastanawiał się nad przy-
szłym urządzeniem sal zamkowych i „podobno za jedyny
obiekt nadający się do tego typu wnętrz uznał Hołd pruski
Matejki”10. Restaurację zamku rozpoczęto w roku 1905, ale
plany związane z eksponowaniem monumentalnej kompozycji
zaczęły się urzeczywistniać dopiero w czwartej dekadzie XX
wieku. W grudniu 1931, kiedy stojący na czele Kierownictwa
Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu Adolf Szyszko-
Bohusz wystąpił z dramatycznym apelem do narodu o finan-
sowe wsparcie restauracji królewskiej siedziby, możliwość
umieszczenia tam przelanej na płótno wizji potęgi Jagiellonów

6M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do końca
życia artysty z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu,
oprać. K. Nowacki, I. Trybowski, Kraków 1993, s. 231.
7 Ibidem, s. 232.
8Petrus, o.c., s. 137.

9 Matejko. Obrazy olejne..., s. 185.
10 K. Nowakowska-Sito, Między Wawelem a Akropolem.
Antyk i mit w sztuce polskiej przełomu XIX i XX wieku, Warszawa
1996, s. 165, przyp. 26.

254