Studia Waweliana (14.2009)

była ważnym argumentem. Jako jeden z pierwszych odpowie-
dział prof. Odo Bujwid: „starać się będę o dalsze fundusze na
cele jak najrychlejszego otwarcia sali Senatorskiej, sądzę bo-
wiem, że umieszczony tam Hołd pruski powinien co najrychlej
przemówić z wyżyn Wawelu do wszystkich, kto chce czy nie
chce zrozumieć dziejowego momentu, przedstawionego tak
dobitnie przez Mistrza Jana Matejkę”11. Podobnie zareagowali
w roku 1933 przedstawiciele władz wojskowych; w piśmie do
żołnierzy piechoty, której sumptem miała być odnawiana sala
Senatorska, zaznaczono: „W sali tej największej na Wawelu
ma być zawieszony Hołd pruski Jana Matejki, wizja potęgi
i mocy dawnej Rzeczypospolitej”12. Projekt urządzenia sali
Senatorskiej wykonał Szyszko-Bohusz, obraz miał zająć
ścianę wschodnią13. W Zestawieniu kosztów urządzenia Sal
Piechoty na II. p. skrzydła półn. Zamku na Wawelu, pocho-
dzącym z grudnia 1935 roku, w pozycji 5 podano: „Wyko-
nanie ramy drewnianej o bogatej profilacji i złoconej złotem
dukatowem dla obrazu Jana Matejki -Hołdpruski ryczałt 4000
zł”14. Prace w sali Senatorskiej nie zostały jednak zakończone
przed wybuchem II wojny światowej i dzieła Jana Matejki nie
sprowadzono na Wawel.
W zbiorach wawelskich znajduje się także sygnowa-
ne olejne studium głowy konia (fig. 2), nie uwzględnione
w literaturze poświęconej jego twórczości, a będące jednym
z wielu szkiców do monumentalnej Bitwy pod Grunwaldem,
ukończonej w 1878 roku15. Dawni właściciele zakupili olejny
obraz - jako szkic głowy konia wielkiego księcia litewskiego
Witolda - we Lwowie w 1934 roku, w transakcji pośredni-
czyła lwowska kolekcjonerka Helena Dąbczańska16. Z takim
rozpoznaniem szkic znalazł się w zbiorach wawelskich, jednak
budziło ono uzasadnione wątpliwości. Stanisław Kozak, autor
karty naukowej obrazu, zasugerował, że jest to raczej łeb ko-
nia, którego dosiada król Władysław Jagiełło. Przeprowadzona
przez autorkę komunikatu szczegółowa analiza potwierdziła
jego przypuszczenia. Bez wątpienia jest to łeb królewskiego
wierzchowca, umieszczonego przez malarza w prawym gór-
nym rogu kompozycji. Zwierzęta-ze szkicu wawelskiego i z
ostatecznej wersji Bitwy-sątej samej maści i ukazane zostały
w bardzo zbliżonym ujęciu, różnią się jedynie szczegółami
uprzęży. Podobne studia koni do Bitwy pod Grunwaldem
powstawały w latach 1875-1876, tak też należy datować oma-
wiany obraz17. Sekretarz Matejki Marian Gorzkowski pisał:
„Przy malowaniu Bitwy pod Grunwaldem, tak potrzebującego
tylu różnych przygotowawczych studiów, artysta skrzętnie


2. Jan Matejko, Głowa konia króla Władysława Jagiełły
- szkic do obrazu Bitwa pod Grunwaldem, 1875—1876.
Zamek Królewski na Wawelu (fot. A. Wierzba)

gromadzić je zaczął. I tak był zniewolony pozbierać wzory
do tych ras koni, które wówczas w bitwie pod Grunwaldem
mogły znajdywać się. Na ten czas przypada malowanie koni
z natury w Gumniskach, Krasiczynie, w Krzesławicach, w
Krakowie”18. Malarz był niezwykle skrupulatny i wytrwały,
obserwował i szkicował zwierzęta przy każdej sposobności,
wspomniał o tym Gorzkowski przytaczając swoją rozmowę
z Teodorą Matejkową: „Przy innej rozmowie nadmieniła mi
znowu, że w gazecie »Czas« jest wzmianka, iż ludzie bojąsię,
czy Jasiowi dobrze udadzą się konie, które w obrazie bitwy
pod Grunwaldem maluje, że to jest trudne, że do tego potrzeba
osobnego talentu itd. Jaś jednak studiował konie i w Turcji

11 Zamek Królewski na Wawelu, AZK PZS-I-178, s. 10: Sprawa
restauracji poszczególnych sal wawelskich, 1931-1939.
12 Ibidem, s. 203.
l3Zob. Polski Korona..., s. 310-318, poz. V/24-27 oraz Wawel
narodowi przywrócony. Odzyskanie zamku i jego odnowa 1905-1939,
katalog wystawy, Kraków 2005, s. 221-223, poz. IV/40-41.
14 Sprawa restauracji..., s. 260.
15 Zamek Królewski na Wawelu, nr inw. 7484. Wiele szkiców

do obrazu Bitwa pod Grunwaldem opublikowano w opracowaniu
Matejko. Obrazy olejne..., pominięto jednak ten w zbiorach wa-
welskich.
16 Kserokopia oświadczenia właścicieli w Dziale Malarstwa
Zamku Królewskiego na Wawelu.
17 Zob. Matejko. Obrazy olejne..., s. 159-161, poz. 179-185.
18 Gorzkowski, o.c., s. 73.

255