Studia Waweliana (14.2009)

podczas tam swego pobytu, potem w Gumniskach i indziej,
a nawet tutaj w Krakowie, bo w ujeżdżalni wojskowej ryso-
wał konie z natury, a chcąc być wiernym i sumiennym, kazał
masztalerzowi tym koniom nadawać ruchy i zwroty potrzebne
do obrazu, które potem chwytał na płótno”19.
Rysunki
W zbiorach wawelskich znajduje się również kilka ry-
sunków Matejki, m.in. projekt pomnika Jana III Sobieskiego
w Żółkwi20. W niesygnowanym projekcie (fig. 3), wykonanym
ołówkiem, akwarelą i sepią na papierze, Matejko ukazał sto-
jącego władcę z buławą w prawej ręce, a lewą wspartego na
mieczu21. Król przedstawiony w koronie, w żupanie i płaszczu,
ma na piersiach łańcuch z orderem Złotego Runa. Aluzją do
wiktorii wiedeńskiej jest spoczywający u jego nóg buńczuk
turecki oraz zbroja. Na odwrociu napis: Podzielając zdanie
Pana Józefa Łepkowskiego podaję rysunek do Pomnika Jana
III, któren według zdania mego odpowiada życzeniom. Jan
Matejko Kraków d. 8/1 865 rp. Projekt, podobnie jak dwa
portretowe szkice antenatów rodu Tęczyńskich (zob. niżej),
pochodzi z przedwojennego zapisu testamentowego prof.
Jerzego Mycielskiego. Być może, zamówienie projektu u Ma-
tejki wiązało się z planowanym na rok 1867 zakończeniem
restauracji kościoła w Żółkwi. Jan III Sobieski był kolejnym
właścicielem Żółkwi (po Żółkiewskich i Daniłowiczach),
która za czasów jego panowania przeżywała największy
rozkwit, była jedną z królewskich rezydencji. Ostatecznie
pomnik, wzniesiony według projektu Stanisława Emila
Czapka, odsłonięto dopiero w maju 1903 roku, w związku
z uroczystościami 300-lecia nadania praw miejskich Żółkwi
(przywilej Zygmunta III z 12.02.1603). Czapek, którego twór-
czość rzeźbiarska jest mało znana, był artystą pracującym we
Lwowie i Wiedniu; jest autorem m.in. pomnika cesarzowej
Elżbiety dla Salzburga.
Godne uwagi są też dwa ołówkowe szkice ukazujące
-według informacji w karcie naukowej - „studium do portretu
Toporczyka” (fig. 4) oraz „portret Navorusa Tęczyńskiego”
(fig. 5)22. Pierwszy z rysunków wyobraża mężczyznę w uję-
ciu en face, w półpostaci, w żupanie, delii i szerokim pasie,
w kołpaku z kitą. Matejko opatrzył podobiznę objaśniającym
napisem, u dołu po lewej: Toporcus qui venit cum /Letho in
Poloniom !!/685 11 Oc oraz kilkoma uwagami odnoszącymi
się do kolorów stroju. Drugi z mężczyzn, także wyobrażony w
półpostaci, zwrócony jest w trzech czwartych w lewo, ubrany
w delię z futrzanym kołnierzem, wysoką czapę, w lewej ręce
trzyma rękawicę. Po prawej, ukośnie, umieszczony podpis,
który można odczytać jako: Navorus (lub Navoiuś) Tęczin,

3. Jan Matejko, projekt pomnika Jana III Sobieskiego w Żółkwi,
1865. Zamek Królewski na Wawelu
(fot. S. Michta)


na poszczególnych częściach stroju artysta umieścił napisy
określające ich barwy, a na lewej rękawicy sygnaturę: JM (mo-
nogram wiązany). Przedstawienia te nie zostały uwzględnione
w opracowaniach poświęconych twórczości Jana Matejki.
Problem sprawiało rozpoznanie postaci, wydawało się
jednak oczywiste, że artysta naszkicował przodków rodu

19 Ibidem, s. 79.
20 Zamek Królewski na Wawelu, nr inw. 719.
21 Zob. E.Łepkowski, Obrazy olejne i akwarele Jana Matejki.
Katalog wystawy Domu Matejki, Warszawa 1955, s. 25, poz. kat. 24;
S. Witk i ew icz, Matejko, „Nauka i Sztuka”, t. 9, Kraków 1912, il.

przed s. 89; Katalog wystawy sztuki polskiej Stowarzyszenia Artystów
w Wiedniu, Wiedeń 1915, s. 39, nr 33.
22 Zamek Królewski na Wawelu, nr inw. 717, 718 (karty autor-
stwa Joanny Kos).

256