Studia Waweliana (14.2009)

1. Wawel od południowego wschodu, przed r. 1600. Fragment ryciny Jacoba Hoefnagla
wg rysunku w: G. Braun, F. Hoghenberg, Theatri praecipuarum totius mundi urbium
liber sextus, Coloniae 1617, tabl. 44 (fot. Biblioteka Jagiellońska)

w Pradze, urządzany po roku 1534 dla tego samego
władcy oraz królowej Anny, bratanicy Zygmunta7.
Wirydarze, czyli ogrody ozdobne urządzano także na
skrawkach terenów między murami, wokół ciasno zabu-
dowanego wzgórza wawelskiego z główną rezydencją
monarszą. Do niedawna nader niewiele było wiadomo
na ich temat w wieku XVI. Poza miejscem na stokach
północnych koło łaźni królowej, mieszczącej się między
katedrą a zachodnim skrzydłem pałacu, źródła wspomina-
ją o ogródku przy południowej części skrzydła wschod-
niego, oddzielonego parkanem od winnicy na stoku połu-
dniowym8. Wszelako najwięcej danych zachowało się na
temat najrozleglejszych terenów usytuowanych pomiędzy
KurząNogą, wschodnią elewacją pałacu, basztą Jordanką,
XIV-wiecznym murem łączącym ją z bramą Grodzką w
fortyfikacjach miejskich a nowym murem obronnym,
wzniesionym w latach 1541-1549 między nim a dolną

7 O ogrodach królewskich w Pradze J. Krćalova, Renesanćnl
architektura v Cechach a na Morave [w:] Dejiny ćeskeho vytvarneho
umeni. Od podatku renesance do zdveru baroka, Praha 1989, t. II/l,
s. 6-62, tu 7; E. F[ući kova], The Royal Garden [w:] The Story of
Pragnę Castle, Prague 2003, s. 246-250; H.Lietzmann,Ferdinand
I. Yerdienste um die Gartenkunst [w:] Kaiser Ferdinand11503-1564.
Das Werden der Habsburgermonarchie, hrg. W. Seipel, Wien 2003, s.
259-263; Eadem. JrdischeParadiese..., s. 67-108; S. Dobalova,
The Gardens ofRudolph II, Studia Rudolphina 4: 2004, s. 61-65, tu
61. Autorce dziękuję za wskazówki bibliograficzne.
8 Gwizdało w na, o.c., s. 69.
9 Z. Pianowski, Wawel obronny. Zarys przemian fortyfikacji

bramą zamku9 (rys. 1). Wirydarze te obejmowały też teren
poniżej tego ostatniego muru do płotu nad odnogą rzeczki
Rudawy u stóp wzgórza10.
Jedyny dość dokładny widok tej części Wawelu
sprzed zniszczenia zabudowy ogrodowej w połowie
wieku XVII, wykonany według rysunku sporządzonego
przed rokiem 1600 (fig. 1), przedstawia niedokładnie
partie zabudowy wzgórza, w niewłaściwych miejscach
i w zmienionych proporcjach11. Na rycinie tej mur, który
łączył Jordankę z fortyfikacjami miejskimi (fig. 2: nr 10)
został przedstawiony tak, jak gdyby przylegał do Kurzej
Nogi, podczas gdy na jego właściwym miejscu widnieje
forma, którą można interpretować jako zarośla albo zruj-
nowane obwałowanie o silnie wystrzępionej krawędzi.
Jednak skądinąd wiadomo, że Zygmunt III dbał o Wawel
i jego otoczenie, toteż w opisie późniejszym od rysunku
o lat kilkanaście czytamy tylko o ubytkach tynku na

grodu i zamku krakowskiego w. IX-XIX, Kraków 1991, s. 69-71, 74
i 91-93, Bibl. Waw. 8. Autor datuje przebudowę na lata 1545-1549.
10 Zwróciła na to uwagę M. Szafrańska, Opinia dla potrzeb
opracowania projektu rewaloryzacji ogrodów królewskich na Wawe-
lu, Warszawa 2007, mpis w ZK na Wawelu, s. 1-2. Wskazują na to
zapisy: „hortulis sub arce parietem construenti super fluvio Rudava”
oraz „parietem in hortulis inter muros sub arce [...] super flumen
Rudawa post murum”. Wawel, 2: Materiały archiwalne do budowy
zamku, Teka GKGZ 5:1913 wyd. J. Chmiel [dalej: C h m i e 1, Wawel,
2] s. 433: 9 VI 1565 i s. 435: 23 VI 1565.
11 J. Banach, Ikonografia Wawelu, Kraków 1977, s. 26 i 190,
Źródła DW9/1.

38