Studia Waweliana (14.2009)

6. Jan Matejko, Osiodłany koń — szkic do obrazu Jan Sobieski pod
Wiedniem (?), 1880. Zamek Królewski na Wawelu (fot. S. Michta)

Nie wiadomo do jakiego obrazu miał posłużyć niewiel-
ki, sygnowany ołówkowy szkic konia z uzdą i czaprakiem
(fig. 6), z roku 1880, podarowany do zbiorów wawelskich
przez krakowską malarkę Małgorzatę Ładę-Maciągową w
roku 197026. Być może, jest to jeden z wielu szkiców koni
do monumentalnej kompozycji Jan Sobieski pod Wiedniem,
ukończonej w 1883 roku27. Matejko wykonał wówczas sporo
studiów koni; olejne są własnością m.in. Lwowskiej Galerii
Sztuki i Domu Jana Matejki.
Kopie obrazów
W zbiorach zamku są przechowywane dwie kopie dzieł
Jana Matejki. Pierwszy obraz, Stańczyk w czasie balu na
dworze królowej Bony (fig. 7)28, lwowianina Aleksandra Ra-
czyńskiego (1822-1889), jest wykonaną w latach 1862-1877
kopią kompozycji Jana Matejki z roku 1862, w zbiorach Mu-
zeum Narodowego w Warszawie, gdzie znajduje się również
sporządzony przez artystę szkic. Obraz Raczyńskiego został
podarowany na Wawel przez Antoninę z Suchodolskich
i Dawida Abrahamowiczów w roku 192729. Dzieło przedsta-

wia królewskiego błazna siedzącego w komnacie na Wawelu
i rozmyślającego o niedawnym zwycięstwie pod Orszą oraz
o konsekwencjach utraty Smoleńska w 1514, o tym ostatnim
wydarzeniu przypomina leżący na stole dokument; na pod-
łodze leży kaduceusz. Po lewej - w oknie - fragment wieży
katedry wawelskiej oraz spadająca gwiazda, po prawej, na
dalszym planie, bal wydany z okazji zwycięstwa pod Orszą.
Postać Stańczyka pojawia się stosunkowo często w twór-
czości Matejki, w Hołdzie pruskim i Zawieszeniu dzwonu
Zygmunta. Błazen występuje zazwyczaj jako głos sumienia
narodu, bezskutecznie próbujący zwrócić uwagę na niebezpie-
czeństwa zagrażające ojczyźnie. Marian Gorzkowski tak pisał
o symbolice obrazu: „Stańczyk przedstawia w obrazie postać
dobrego ducha narodu; siedząc w zadumie rozważa, co w
kraju dzieje się; będąc trefnisiem na królewskim dworze, znał
wszystkie sprawy państwa, a mając szlachetne serce odczuwał
to wszystko, co u nas wówczas smutnego było”30. Trzeba pa-
miętać, że obraz został wystawiony w maju 1863 roku, kiedy
rozstrzygały się losy powstania styczniowego, na co zwrócił
uwagę m.in. Henryk Marek Słoczyński31. Niewątpliwie miało
to wpływ na sposób odczytania przesłania duchowego obra-
zu. Słoczyński przytoczył słowa Stanisława Tarnowskiego,
bardzo trafnie charakteryzujące Stańczyka', „był jak daleki w
chmurach, głuchy, złowrogi huk, po którym nastąpią grzmoty.
Grzmot to rozdzierające, prorocze groźby Skargi”32.
Ze Stańczykiem, pędzla Raczyńskiego, łączy się stworzona
przez Antoninę Abrahamowiczową legenda rodzinna, według
której miała to być autorska replika słynnego obrazu Matej-
ki. W jednym z dokumentów dotyczących przekazania daru
na Wawel znajduje się następujący zapis: „Eksc. Antonina
Abrahamowicz stwierdza, że w posiadaniu jej, w archiwum
rodzinnym został zdeponowany w swoim czasie list Jana
Matejki zaświadczający, że obraz ten, acz nie podpisany,
jest jego pędzla. Mistrz wykonał tę replikę na krótko przed
sprzedaniem pierwszego egzemplarza”3 '. Dzieło jednak bez
wątpienia jest pracą Raczyńskiego. Świadcząc tym sprawo-
zdania i katalog lwowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk
Pięknych, gdzie obraz był eksponowany w sezonie wystawo-
wym 1877/187834. Matejkowski oryginał był eksponowany
w roku 1863 w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk
Pięknych, zakupiony do rozlosowania wśród członków To-
warzystwa, stał się ostatecznie własnością p. Korytki spod
Kołomyi (do 1881) i tam musiał go oglądać kopista33. Oprócz
kopii Raczyńskiego istniały także prace innych malarzy, dzieło
Matejki zostało również rozpowszechnione dzięki drzewo-
rytom autorstwa Ludwika Fricka, Karola Młodnickiego oraz

26 Zamek Królewski na Wawelu, nr inw. 5598.
27 Za sugestię dziękuję Pani Małgorzacie Buyko.
28 Zamek Królewski na Wawelu, nr inw. 1425.
29 Zob. Polski Korona..., s. 94, poz. 19.
30 Gorzkowski, o.c., s. 15.

31 Słoczyński, o.c., s. 61.
32 Ibidem, s. 66.
33 Polski Korona..., s. 94, poz. 19.
34 Ibidem.
35 Matejko. Obrazy olejne..., s. 69, poz. 90.

258