Studia Waweliana (14.2009)

konane zostały w monachijskiej Fabryce Witraży Mayer27. Oba
witraże są doskonale czytelne na archiwalnej, czarno-białej
fotografii autorstwa Stanisława Kolowcy, powstałej w okre-
sie międzywojennym, znajdującej się w zbiorach Archiwum
Fotograficznego Zamku Królewskiego na Wawelu. Kaplica
Mariacka bardzo ucierpiała pod koniec II wojny światowej, gdy
17 stycznia 1945 roku doszło do wybuchu bomby lotniczej, w
wyniku którego został poważnie uszkodzony jej południowo-
wschodni narożnik. Zniszczeniu uległy wówczas m.in. przed-
stawione przez Świerzyńskiego witraże, co jest widoczne na
zdjęciu Kolowcy ukazującym narożnik południowo-wschodni.
Inna fotografia Kolowcy ukazuje ścianę wschodnią po prze-
prowadzonej w latach 1945-1952 konserwacji.
W czasie kwerend archiwalnych autorka komunikatu
odnalazła w Archiwum Państwowym w Krakowie dwa
zdjęcia prac Świerzyńskiego ukazujących wnętrze kaplicy
Mariackiej. Obie fotografie zostały wykonane przez Awita
Szuberta. Pierwsza z nich różni się od drugiej i od obrazu
wawelskiego nieco innym kadrowaniem - kompozycja
została wpisana w leżący prostokąt — oraz kilkoma deta-
lami. Po lewej widoczny duży fragment stalli przy ścianie
północnej, pominięty w tamtych widokach, a w ścianie
wschodniej trójdzielne okna przedstawione zostały jeszcze
bez wprawionych nieco później witraży. Na sklepieniu brak
polichromii przedstawiającej rozgwieżdżone niebo. Nie ma
także ustawionego na dywanie klęcznika, a stojący przy
balustradzie mężczyzna nie modli się (jak na pozostałych
obrazach), lecz przygląda się królewskiemu nagrobkowi.
Druga kompozycja, pochodząca z roku 1881, jest nieco
zmienioną wersją pracy w zbiorach wawelskich. Kolory-
styka jest jaśniejsza, witraże w oknach mają wyraźniejszy
rysunek, a na jasnym tle sklepienia widoczne są ciemniejsze
niż w obrazie wawelskim gwiazdy. Artysta zmienił też nieco
sztafaż figuralny, ukazując dwóch pogrążonych w modlitwie
mężczyzn. Trzy obrazy przedstawiające wnętrze jednej wa-

welskiej kaplicy są interesującym świadectwem twórczego
podejścia do opracowywanego tematu i prób coraz to inne-
go wykorzystania światła i koloru. Trudno jednoznacznie
stwierdzić, posługując się tylko czarno-białymi fotografiami,
w jakim stopniu realistycznie Świerzyński ukazał szczegóły
polichromii sklepienia i witraże w oknach. Wydaje się, że
najbliższa prawdy jest praca wawelska, o czym przekonuje
wspomniane wyżej zdjęcie Kolowcy.
Trzy prace Świerzyńskiego mają dużą wartość ikono-
graficzną, gdyż oprócz wspomnianego wyżej zdjęcia ściany
wschodniej kaplicy z okresu międzywojennego, nie zachowały
się fotografie, obrazy czy grafiki przedstawiające ten fragment
kaplicy. Prace innych dziewiętnastowiecznych artystów: Jana
Kantego Wojnarowskiego, Franciszka Stroobanta, Aleksandra
Gryglewskiego i Władysława Szernera, ukazujące kaplicę są
wcześniejsze niż dzieło Świerzyńskiego i nie uwzględniają
zmian wprowadzonych w czasie restauracji28.
Do odnalezienia pozostało jeszcze sporo cennych pod
względem ikonograficznym obrazów i rysunków, z których
część mogła ulec zniszczeniu lub zaginąć. Należy mieć
nadzieję, że zachowały się chociaż ich zdjęcia autorstwa
fotografa Awita Szuberta, które Świerzyński lubił rozdawać
rodzinie i znajomym. Na jednej ze stron Spisu obrazów sąjego
odręczne zapiski, z tytułami obrazów i nazwiskami obdaro-
wanych29. Na ich podstawie wiadomo, że zdjęcia z widokami
katedry były w posiadaniu hr. Piotra Moszyńskiego, klaryski
Marcjanny Bednarskiej - prefekty szkoły dla dziewcząt,
w której uczył artysta, księży: Marcelego Chmielewskiego,
Jana Nepomucena Borowskiego - przyjaciela z lat dziecin-
nych, Kazimierza Oszackiego - wikarego u św. Floriana, który
chrzcił dzieci Świerzyńskiego oraz znanego krakowskiego
doktora medycyny i filantropa Jonatana Warszauera30.
Agnieszka Janczyk

27 Ibidem, s. 293. Firma Mayer’sche Hofkunstanstalt w Mo-
nachium została założona w 1847 przez Josefa Gabriela Mayera
(1808-1883) jako Kunstanstalt fur kirchliche Arbeiten. W 1882
otrzymała od króla Ludwika II Bawarskiego tytuł Kgl. Bayer. Hof-
kunstanstalt, a w 1892 od papieża Leona XIII - Institut des Heiligen

Apostolischen Stuhles (informacje wg www.mayersche-hofkunst.
de/werkstaette/geschichte.sthml).
28 Banach, o.c., poz. 239-241,245-246.
29 Zob. Przybyszewski, o.c., s. 24-39.
30 Spis obrazów..., s. 2.