Studia Waweliana (14.2009)

Nowe spostrzeżenia i odkrycia historyczne
Klosze trzech dzwonów, jak już wspomniano, zostały
odczepione od wieszaków i ustawione na podłodze w izbie
dzwonnej. Była zatem okazja nie tylko do ich dokładnego
pomierzenia i zważenia, ale również do dokonania szczegó-
łowych oględzin. Wykonano też wiele zdjęć, które okazały
się niezbędne do udokumentowania poczynionych spostrze-
żeń. Przeprowadzone oględziny, dokładne przestudiowanie
prowadzonych na bieżąco notatek, ale przede wszystkim
analiza wykonanych fotografii pozwoliły rzucić nowe światło
na historię dzwonów katedry. Okazało się, że klosz dzwonu
dużego (fig. 8) ma uszkodzoną koronę. Górna część jednego
z imadeł jest urwana (fig. 9), a dwa inne są wygięte i wy-
szczerbione (fig. 10). Stwierdzono też ubytki materiału w
innych miejscach korony.
Uszkodzenia te świadczą, że dzwon w przeszłości musiał
urwać się i runąć ze znacznej wysokości. Prawdopodobnie
spadając obrócił się i uderzył bokiem jarzma w podłoże, co
spowodowało uszkodzenie korony.
Dawniej dzwon z uszkodzeniami tego typu uznawano za
bezużyteczny. Można go było „naprawić” przez przelanie na
nowy lub pozostawić jako pamiątkę. To drugie, jak widać,
spotkało ten dzwon. Po pewnym czasie jednak stwierdzono, że
można go użytkować. Imadła w dolnej części nie były wszak
uszkodzone. Wymyślono i wykonano wyszukany sposób przy-
twierdzenia klosza do jarzma. W otwory wewnętrzne korony,
gdzie przechodzą sztaby, wsunięto cztery kute kształtki (fig.
11), przez co sztaby nie mająbezpośrednio styku z osłabionym


8. Klosz dzwonu dużego


9. Uszkodzone imadło (po lewej) korony dzwonu dużego


10. Wygięte obydwa imadła prostopadłe do klucza (u dołu)
korony dzwonu dużego

materiałem. Wykuto ponadto dwie ramy (fig. 12), którymi
uchwycono kształtki od dołu i dociśnięto śrubami do imadeł.
Do ram dołączono też cztery dodatkowe cięgna, które biegną
w górę jarzma do dodatkowych łasz.
W bardzo prosty sposób poradzono sobie z imadłem,
którego fragment był oderwany. Wykonano specjalną samo-
zakleszczającą się tuleję zakończoną dźwignią z otworem,
którą po prostu nasunięto na sterczący kikut urwanego imadła.
Przez otwór dźwigni można już było przełożyć końcówkę
płaskownika, który przytrzymuje imadło. Ten unikatowy
sposób zamocowania klosza do jarzma istnieje do dziś (fig.
13) i, jak widać, sprawdził się.
Powiązanie ujawnionych uszkodzeń korony z ostatnimi
odkryciami Mieczysława Rokosza, dotyczącymi historii
dzwonów katedry, pozwala na wyciągnięcie zaskakujących
wniosków. Dzwon ten to „Zbyszko” ufundowany przez kar-
dynała Zbigniewa Oleśnickiego między latami 1423 a 1449,
gdy był jeszcze biskupem. Zapewne można przyjąć rok 1423
jako najbardziej prawdopodobny, gdyż wtedy Oleśnicki do-

277