Studia Waweliana (19.2021)

Studia Waweliana
Tom xix, 2018
PL ISSN 1230-3275

KAZIMIERZ KUCZMAN

Głowy wawelskie w nowszych publikacjach

Obecne stulecie przyniosło znaczne wypełnienie luki
w badaniach nad renesansowym pałacem królewskim
na Wawelu, zarówno w odniesieniu do dziejów jego
budowy, funkcji pomieszczeń, jak i zagadnień szczegó-
łowych, związanych m.in. z dekoracją wnętrz, co miało
związek z kompleksową konserwacją zamku w ostat-
niej dekadzie minionego stulecia. Jedną z pierwszych
w interesującym nas okresie publikacji dotyczących
wawelskiej rezydencji jest monograficzne opracowa-
nie zespołu rzeźbionych głów ludzkich na stropie sali
Poselskiej (il. 1-2). Książka mojego autorstwa, wyda-
na w roku 20041, wyrosła z bezpośrednich kontaktów
z fenomenalnym w skali europejskiej zespołem rzeźb
po zdjęciu ich ze stropu do konserwacji, z bliższej ich
obserwacji, budzącej pytania i rodzącej wiele refleksji.
Przedstawiony tam został dotychczasowy stań badań,
dokonana reinterpretacja zachowanych źródeł, omó-
wione dzieje rzeźb oraz zagadnienia związane z formą
stropu i głów, sprawa autorstwa, a także problematy-
ka treści ideowych. Obok ustaleń pewnych lub prawie
pewnych wysunięte zostały hipotezy i przypuszczenia
w odniesieniu do zagadnień, które zwłaszcza przy bra-
ku kompletu rzeźb i odpowiednich źródeł stanowiły
i będą wciąż stanowić przedmiot dyskusji, szczególnie
w odniesieniu do ideowego sensu. Jako autor monogra-
fii wyszedłem z założenia, że strop z rzeźbionymi gło-
wami był wyrazem typowego dla epoki nawarstwiania
treści, przeznaczonych do wielorakiego odczytywania2.

Wydaje się to potwierdzać już następne stulecie po jego
powstaniu, kiedy pojawiły się wypowiedzi pisarzy po-
litycznych dostrzegających w rzeźbach treści społecz-
no-polityczne, odczytujących je jednak w różny sposób.
Właśnie tego rodzaju treści, z wymową dynastyczną
na czele, wysunięte zostały w monografii na pierwszy
plan, bez odrzucania, ale też bez szczegółowego roz-
patrywania innych potencjalnych wątków tematycz-
nych, zwłaszcza kosmologicznych i astrologicznych.
Jako główny autor programu ideowego zespołu głów
wskazany został, po raz pierwszy, biskup Andrzej
Krzycki, pisarz, erudyta, nadworny „ideolog”, budow-
niczy chwały monarszej. We współczesnych panegiry-
kach weselnych na cześć Zygmunta 1 i Bony, zwłaszcza
jego autorstwa, dostrzegamy wiele wątków i postaci
bliskich charakterowi zachowanych głów, tak więc
ten własny utwór wawelskiego humanisty mógł stano-
wić jeden z głównych punktów wyjścia w tworzeniu
koncepcji ikonograficznej zespołu rzeźb na stropie
reprezentacyjnej sali królewskiej3. Warto w tym miej-
scu przypomnieć niektóre stwierdzenia konstatujące
tę supozycję:
Należy być ostrożnym w twierdzeniu, iż dekoracja
figuralna stropu sali Poselskiej była dosłownym odbi-
ciem epitalamium Krzycldego czy podobnych utworów
innych poetów. Utwór literacki stanowił zapewne punkt
wyjścia do głoszenia polityczno-dynastycznej chwały

1 K. Kuczman, Renesansowe głowy wawelskie (Biblioteka Wawelska, 1.11), Kraków 2004. Praca stała się podstawą habilitacji autora, uzyskanej na Wydziale
Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w r. 2006. Zob. także: A. Małkiewicz, Głowy wawelskie. Krakowska Książka Miesiąca - maj 2005, „Kraków”,
nr 6-7 (8-9), 2005.
2 K. Kuczman, op. cit., s. 102-103.
3 Ibidem, Aneks vi, s. 163-173: Andrzej Krzycki, Pieśń na wesele wspaniałego króla Zygmunta 1 i słynnej królowej polskiej Bony, 1518.

21