Studia Waweliana (19.2021)

YARIA

Studia Waweliana
Tom xix, 2018
PL ISSN 1230-3275

MARCIN BIBORSKI
MATEUSZ BIBORSKI
-0-

Badania technologiczno-konserwatorskie
złotego krzyżyka relikwiarzowego z Zagórzyc,
województwo świętokrzyskie

Złoty krzyżyk relikwiarzowy typu pektorał z Zagó-
rzyc w powiecie Kazimierza Wielka należy do zna-
lezisk luźnych i został odkryty podczas prospekcji
terenowej, w centralnej części badanego stanowiska
archeologicznego, w powierzchniowej warstwie zie-
mi ornej. Pusty wewnątrz zabytek jest obecnie lekko
uszkodzony i nieco zdeformowany, zapewne przez na-
rzędzia rolnicze używane do prac polowych. Na jego
powierzchni obserwujemy szereg głębokich wgnieceń
i zarysowań nie tylko na frontowej, ale także na tylnej
ściance krzyżyka oraz na taśmie łączącej oba wspo-
mniane elementy (il. 1). Dolna część relikwiarzyka jest
naderwana, a okalający jego brzegi filigranowy złoty
drucik jest w kilku miejscach oderwany od podłoża
oraz pęknięty i pogięty (il. 2 i 3). Brakuje pierwotnego
zawieszenia łącznikowego, a znajdujące się w górnej
części krzyżyka przewiercone dwa otwory to - jak na-
leży przypuszczać - ślady po ośce zagubionego obec-
nie zawiesia. Na ściance frontowej krzyżyka widnieje
postać ukrzyżowanego Chrystusa, a ścianka tylna jest
gładka. Omawiany zabytek nawiązuje pod względem
kształtu do relikwiarzowych krzyży greckich o lekko
rozszerzających się ku końcowi ramionach, podobnie
jak to obserwujemy także w przypadku ramion krzy-
ży rycerskich. Wymiary krzyżyka wynoszą: wysokość
33 mm, szerokość 29,6 mm, grubość 5,4 mm, a jego
masa to 5,90 g. Ze względu na unikatową i wyjątkową
wartość naukową omawianego zabytku zdecydowano
się na przeprowadzenie szeroko zakrojonych badań
analityczno-technologicznych.

Przed przystąpieniem do badań pektorał poddano
zabiegom konserwatorskim. W pierwszej fazie został
on umyty w wodzie destylowanej z dodatkiem deter-
gentu niejonowego, przy użyciu miękkiej szczoteczki
z naturalnego włosia. Po wysuszeniu w komorze ciepl-
nej w temperaturze 60°C zabytek umieszczono w myjce
ultradźwiękowej, w roztworze 20% sześciometafosfo-
ranu sodu, w celu usunięcia resztek ziemi przywartej
do zwojów filigranu oraz znajdującej się wewnątrz krzy-
żyka (il. 4 i 5). Przy okazji stwierdzono, że oprócz pia-
sku nie zachowały się tam żadne, być może bliżej nie-
określone resztki relikwii. Trudny dostęp do wnętrza
pektorału spowodował, że w celu usunięcia w nim
ewentualnych śladów związków chloru, pochodzących
z gleby, poddano go procesowi redukcji chloru przy
użyciu plazmy wodorowej. Proces plazmowania prze-
prowadzono w komorze plazmowej typu nano 150 fir-
my diener, w atmosferze redukującej, zimnej plazmy
wodorowej, w przeciągu 1 h (2x30 min). Temperatura
procesu plazmowego wynosiła od 23 do 55°C.
Po zakończeniu zabiegów konserwatorskich przystą-
piono do licznych badań analityczno-technologicznych.
Wykonano nieniszczącą analizę składu chemicznego,
którą przeprowadzono przy użyciu fluoroscencyjnego
spektrometru rentgenowskiego (xrf) typu Spectro-
-Midex, przeznaczonego do pierwiastkowej analizy,
z możliwością mapowania i skanowania liniowego.
W powiązaniu ze sterowanymi programem kolimato-
rami wielkości obszarów pomiarowych były wybiera-
ne w kilku stałych krokach, pomiędzy 200 pm a 4 mm,

87